Zespół stresu pourazowego (PTSD) zwykle kojarzy nam się z wojną lub światowym kataklizmem, jednak zaburzenie to może dotknąć także osoby, które doświadczyły traumatycznego przeżycia w znacznie mniejszej skali oraz pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych. Jakie są objawy i jak wygląda leczenie osób z PTSD? O traumie i zespole stresu pourazowego rozmawialiśmy z naszym gościem, specjalistą psychiatrą i psychoterapeutą – lek. med. Pawłem Brudkiewiczem.
Czym jest PTSD, ASD i trauma?
Trauma to taki rodzaj urazu psychicznego, który zostawia w psychice trwały ślad. Wpływa on na samopoczucie i codzienne funkcjonowanie osoby, która go doświadczyła. Do przeżyć traumatycznych można zaliczyć na przykład: wojnę, wypadek samochodowy, klęskę żywiołową, napaść seksualną, atak terrorystyczny czy napaść z bronią.
ASD, inaczej ostra reakcja na stres (z ang. Acute Stress Disorder) to reakcja organizmu, która pojawia się bezpośrednio po traumatycznym przeżyciu. Taki szok psychiczny może trwać do 4 tygodni, zwykle nie wymaga leczenia, ponieważ ustępuje samoistnie.
PTSD (z ang. Post-Traumatic Stress Disorder), czyli zespół stresu pourazowego, jest formą reakcji na traumę. To zaburzenie psychiczne, do którego dochodzi w sytuacji, kiedy dana osoba nie potrafi sobie poradzić z ciężkim przeżyciem. O PTSD najczęściej mówimy, jeżeli przykre objawy utrzymują się dłużej niż miesiąc.
Przyczyny zespołu stresu pourazowego (PTSD)
Dawniej zespół stresu pourazowego wiązano najczęściej z wojną i katastrofami masowymi. Takich zaburzeń doświadczali bowiem weterani wojny w Wietnamie. Z biegiem lat lekarze zauważyli, iż PTSD może dotyczyć też osób, które doświadczyły poważnego urazu, były uczestnikami sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia, a także które były świadkami takich sytuacji np. śmierci bliskiej osoby.
Zespół stresu pourazowego obserwuje się także u osób, które dorastały w rodzinie dysfunkcyjnej – codzienna niepewność, stres, brak kontroli nad tym, co się dzieje w domu, poczucie bezradności i powtarzające się epizody przemocy mogą prowadzić do wystąpienia PTSD w przyszłości.
PTSD u dzieci może się rozwinąć, gdy dziecko wielokrotnie doświadcza przemocy w środowisku rodzinnym, nie otrzymuje wsparcia i pomocy, żyje w przewlekłym stanie zagrożenia i utraty poczucia bezpieczeństwa. Objawy zaburzeń u dzieci zgrupowane są najczęściej w rozpoznaniu złożonego zespołu stresu pourazowego (ang. complex PTSD).
Ponadto są pewne czynniki ryzyka, które zwiększają ryzyko wystąpienia PTSD. Głównie są to czynniki osobowościowe. Każdy z nas jest inny i inaczej reaguje na stres. Mamy różną odporność psychiczną. Ważna jest też skala i powtarzalność traumatycznych wydarzeń. Żołnierze zawodowi i ratownicy medyczni z jednej strony są bardziej odporni na stres, ale też właśnie w tych grupach zawodowych obserwuje się najwięcej przypadków PTSD.
Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia zespołu stresu pourazowego:
● płeć – u kobiet PTSD występuje częściej niż u mężczyzn;
● wiek – dzieci i młodzież doświadczające traumy są bardziej narażone na PTSD niż dorośli;
● osobowość obsesyjno-kompulsywna lub zależna;
● depresja;
● predyspozycje genetyczne;
● niski poziom wykształcenia i niskie IQ;
● choroby i zaburzenia psychiczne w rodzinie.
PTSD – objawy
Objawy zespołu stresu pourazowego dzieli się na 3 grupy:
1. Powracające epizody przeżywania traumatycznego doświadczenia:
● koszmary senne,
● nawracające traumatyczne wspomnienia,
● objawy psychosomatyczne pojawiające się podczas sytuacji przypominających traumatyczne zdarzenie.
2. Unikanie i większa wrażliwość na bodźce:
● unikanie myśli, uczuć i rozmów na temat traumatycznego wydarzenia;
● unikanie sytuacji, w jakich doszło do traumy, np. ofiara wypadku samochodowego panicznie boi się ponownej jazdy samochodem i całkowicie rezygnuje z tego środka transportu;
● niepamięć psychogenna — pacjent nie pamięta traumatycznego wydarzenia;
● wycofanie się i zamknięcie w sobie;
● poczucie braku perspektyw na przyszłość.
3. Nadmierne pobudzenie:
● permanentna czujność;
● zaburzenia snu, w tym eskalacja bezsenności;
● problemy z koncentracją;
● nadmierna reakcja na bodźce;
● drażliwość, nerwowość, wybuchy gniewu.
Nieleczone PTSD prowadzi do dalszych dysfunkcji. Wymienione wyżej objawy mogą się nasilać, prowadząc m.in. do depresji i kolejnych zaburzeń psychicznych.
Zespół stresu pourazowego – diagnostyka
W przypadku podejrzenia u siebie PTSD należy udać się psychiatry, psychologa lub psychoterapeuty. Specjalista przeprowadza z pacjentem wywiad i sprawdza, czy ten spełnia kryteria diagnostyczne.
W rozpoznaniu PTSD specjaliści korzystają z DSM-IV – klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (z ang. Diagnostic and Statistical Manual of MentalDisorders).
Według DSM-IV, aby stwierdzić PTSD, pacjent musi spełniać kilka warunków:
1. Przeżycie traumatycznego wydarzenia jako uczestnik lub świadek, które obejmowało śmierć, uraz lub zagrożenie życia. Pacjent doświadczał przy tym lęku, bezsilności lub przerażenia.
2. Traumatyczne doświadczenie jest przeżywane ponownie w jeden lub więcej z poniższych sposobów:
● powracające, natrętne i powodujące cierpienie obrazy, myśli i odczucia;
● koszmary senne;
● flashbacki, złudzenia i omamy traumatycznego wydarzenia;
● silny niepokój w wyniku zewnętrznych lub wewnętrznych sygnałów symbolizujących traumatyczne przeżycie;
● reakcje psychosomatyczne na myśli lub doświadczane emocje związane z traumatycznym przeżyciem.
3. Unikanie bodźców związanych z wydarzeniem powodującym uraz oraz zmniejszenie ogólnego odczuwania w przypadku przynajmniej trzech z poniższych sytuacji:
● unikanie myśli, uczuć i rozmów na temat traumatycznego wydarzenia;
● unikanie miejsc, ludzi i sytuacji, w jakich doszło do traumy;
● niepamięć psychogenna, czyli brak zdolności przywoływania wspomnień związanych z traumą;
● spadek zainteresowania wykonywaniem określonych czynności;
● wycofanie się i wyobcowanie;
● niemożność odczuwania niektórych emocji, np. radości;
● poczucie braku perspektyw na przyszłość.
4. Utrzymywanie się przynajmniej dwóch z poniższych objawów:
● problemy ze snem;
● nadmierna czujność;
● problemy z koncentracją;
● nadmierna reakcja na bodźce;
● nerwowość lub wybuchy gniewu.
5. Odczuwane objawy powodują cierpienie psychiczne pacjenta. Osoby z PTSD odczuwają trudności w codziennym funkcjonowaniu, co ma wpływ na ich pracę i życie towarzyskie.
6. Opisane powyżej objawy utrzymują się przynajmniej 1 miesiąc.
W internecie można trafić na wiele testów, które „diagnozują” PTSD. Warto pamiętać, iż mają one jedynie wartość przesiewową. Diagnozę może postawić tylko psychiatra, psycholog lub psychoterapeuta po dokładnie przeprowadzonym wywiadzie z pacjentem.
Leczenie zespołu stresu pourazowego
W leczeniu PTSD stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną, terapię EMDR oraz farmakologię.
Najskuteczniejszą metodą jest terapia poznawczo-behawioralna (zwana też terapią kognitywno–behawioralną; ang. Cognitive–Behavioral Therapy, CBT). Terapia ta jest oparta na założeniu, iż nasze zachowania i emocje zależą od wyuczonego schematu reagowania na otaczający nas świat i sytuacje, które nam się przytrafiają. Sposób, w jaki interpretujemy otaczającą nas rzeczywistość, nie zawsze jest jednak korzystny dla naszego funkcjonowania, zarówno na poziomie psychologicznym, jak i społecznym. Dlatego tak ważne jest, aby w terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) te błędne przekonania najpierw rozpoznać, a potem zastąpić je nowymi, bardziej korzystnymi i adekwatnymi. Terapia PTSD polega na tym, iż psychoterapeuta rozmawia z pacjentem na temat traumatycznych wydarzeń, wspólnie identyfikują negatywny schemat myślowy leżący u podstaw zaburzonych lub problematycznych zachowań i emocji, a następnie specjalista pomaga pacjentowi zmienić przekonania na ich temat.
Terapia EMDR (ang. Eye Movment Desensitization and Reprocessing) jest mniej popularna, ale jest już wiele badań, które potwierdzają jej skuteczność. Polega ona na wywoływaniu i oswajaniu przykrych stanów emocjonalnych z równoczesnym generowaniem rytmicznych ruchów gałek ocznych – pacjent wodzi oczami za palcem terapeuty. Terapia EMDR prowadzi do przeprogramowania emocjonalnego, pacjent staje się mniej wrażliwy na bodziec, który wywołał traumę.
W niektórych przypadkach PTSD stosuje się również leczenie farmakologiczne. W PTSD nie leczą one przyczyny, a jedynie łagodzą nieprzyjemne objawy choroby. Farmakoterapia może być prowadzone jednocześnie z psychoterapią.
W leczeniu zespołu stresu pourazowego ogromne znaczenie mają też grupy wsparcia PTSD i pomoc bliskich osób. Techniki relaksacyjne, aktywność fizyczna, unikanie używek i przebywanie pośród natury są także ważnymi (a często niedocenianymi) czynnikami terapeutycznymi.
Czas trwania terapii zespołu stresu pourazowego zależy od kilku czynników, w tym od ogólnej oceny stanu zdrowia pacjenta, stopnia nasilenia objawów oraz całego procesu leczenia, wybranych metod i technik psychologicznych.
Zespół Stresu Pourazowego (PTSD) — podcast do wysłuchania
Jakie objawy mogą świadczyć o PTSD, jak przeprowadzana jest diagnoza i jak wygląda leczenie zespołu stresu pourazowego? Czy post-traumatic stress disorder może zagrażać życiu pacjenta? Czy psychoterapia jest skuteczną metodą pomocy? O traumie i zespole stresu pourazowego rozmawialiśmy z naszym gościem lek. med. Pawłem Brudkiewiczem.
Doktor Paweł Brudkiewicz – specjalista psychiatra, psychoterapeuta, lekarz z kilkunastoletnim doświadczeniem zawodowym (w tym w zakresie medycyny somatycznej). Absolwent studiów dziennych na Wydziale Lekarskim UJ CM. Doświadczenie zawodowe zdobywał m.in. w Katedrze i Klinice Psychiatrii UJ CM i w Specjalistycznym Szpitalu im. dr. J. Babińskiego w Krakowie. Uczestnik licznych kursów, konferencji i warsztatów. Założyciel i Redaktor Naczelny czasopisma specjalistycznego „Medycyna Praktyczna – Psychiatria”. Jego zainteresowania kliniczne obejmują: medycynę snu (bezsenność i inne zaburzenia snu), zaburzenia afektywne (depresja, choroba afektywna dwubiegunowa), lękowe (nerwice), zaburzenia osobowości, ADHD u dorosłych, psychofarmakologię, psychoedukację, motywację osób uzależnionych do podjęcia terapii odwykowej oraz pomoc w problemach, które legły u podłoża uzależnienia. Ceni zaangażowanie rodziny w leczenie pacjenta. Przyjmuje w Centrum Dobrej Terapii w Krakowie.
