Do apteki zgłasza się dorosły pacjent, który na podstawie najnowszych badań krwi dostał zalecenie rozpoczęcia suplementacji preparatem zawierającym żelazo w celu podwyższenia jego poziomu. Lekarz zalecił wybór preparatu bez recepty.
Jaki preparat polecić?
Żelazo najlepiej przyswaja się podane organizmowi ludzkiemu w postaci hemu. Taką postać znajdziemy w mięsie wołowym i podrobach. W pozostałych produktach spożywczych takich jak ryby czy szpinak znajdziemy żelazo dwuwartościowe, które bardzo łatwo przechodzi do formy trójwartościowej. Trójwartościowa wersja żelaza wchłania się w najmniejszym stopniu ze wszystkich możliwych. W związku z tym rekomendując preparaty żelaza bez recepty warto zwrócić uwagę, jaką postać ma dany preparat.
Związki chemiczne zawierające żelazo dwuwartościowe – o lepszej wchłanialności
- glukonian żelaza (II)
- diglicynian żelaza (II)
- fumaran żelaza (II)
- siarczan żelaza (II)
Związki chemiczne zawierające żelazo trójwartościowe – o gorszej wchłanialności
- pirofosforan żelaza (III)
- wodorotlenek żelaza (III)
Niektóre preparaty zawierają sproszkowane żelazo hemowe pochodzenia wołowego. Warto wspomnieć o tym fakcie pacjentom, ponieważ po preparaty żelaza najczęściej sięgają wegetarianie.
Jak stosować preparaty z żelazem?
Kwaśne środowisko żołądka na czczo sprzyja przekształcaniu żelaza do formy dwuwartościowej. Z dokładnie z tego samego powodu stosuje się połączenie żelaza z witaminą C. Pożywienie zmienia pH żołądka oraz podnosi poziom hepcydyny, oba te czynniki wpływają na obniżenie wchłaniania żelaza.
Niestety nie każdy powinien przyjmować preparaty żelaza na czczo. Podawanie musi być zmodyfikowane u osób z następującymi przeciwwskazaniami:
- hemochromatoza,
- choroby rozrostowe,
- zaburzenia czynności wątroby i nerek,
- zwężenie przełyku,
- zaburzenia wchłaniania z przewodu pokarmowego.
W przypadku występowania silnych dolegliwości z przewodu pokarmowego takich, jak biegunka czy wymioty, warto zalecić przyjmowanie żelaza po niewielkim posiłku.
Jeśli pacjent powinien zażywać żelazo z posiłkiem, to warto podkreślić, aby unikał produktów spożywczych zawierających dużą ilość kwasu fitynowego. Występuje on bardzo często w strączkach, orzechach i ziarnach. Kwas fitynowy tworzy związki chelatujące z żelazem.
Zapytaj pacjenta, czy nie przyjmuje leków hamujących wchłanianie żelaza:
- inhibitory pompy protonowej: omeprazol, esomeprazol, pantoprazol,
- antagoniści receptora H2: famotydyna,
- tetracykliny,
- wapń.
Jeśli tak, poucz o konieczności zachowania jak największego odstępu czasowego między przyjmowaniem żelaza, a powyższymi lekami.
Najważniejsze zasady obejmujące stosowanie żelaza:
- Tabletek żelaza nie należy ssać ani żuć. Żelazo ma adekwatności podrażniające śluzówkę. W związku z tym może spowodować owrzodzenie jamy ustnej i zmianę zabarwienia zębów. Dodatkowo część związków chemicznych żelaza występujący w preparatach na i bez recepty jest toksyczny dla układu oddechowego. Podczas ssania tabletki część substancji może z łatwością dostać się do układu oddechowego, powodując kaszel, krwioplucie, oraz rozwój zapalenia płuc.
- Pomimo słabej wchłanialności żelaza niehemowego warto pamiętać, iż jego nadmiar jest toksyczny dla organizmu i wymaga pilnego odtruwania w warunkach szpitalnych. Wobec tego bezwzględnie należy uczulić pacjenta o pilnowaniu pór podawania preparatu i niezwiększania dawki na własną rękę.
- Preparaty żelaza bardzo często powodują zmiany wchłaniania leków. W związku z tym dla bezpieczeństwa terapii warto zachować minimum 2h odstęp między przyjmowaniem preparatu z żelazem oraz jakikolwiek innym lekiem. Szczególnie należy zwrócić uwagę na preparaty na tarczycę, które również w zaleceniu stosujemy na czczo. Żelazo tworzy kompleksy z hormonami tarczycy, wobec czego ich wchłanianie z przewodu pokarmowego jest mniejsze. 2-godzinny odstęp między preparatami musi być zachowany.
Jak zwiększyć przyswajanie?
Ze względu na lepsze wchłanianie w środowisku kwaśnym połączenie z witaminą C powoduje wzrost przyswajania żelaza. Zalecana dawka to 250 mg witaminy C na dobę. Poza zmianą pH żołądka witamina C tworzy łatwo rozpuszczalne kompleksy z żelazem, co chroni pierwiastek przed innymi substancjami obecnymi w układzie pokarmowym, które mogą działać chelatująco.
Wchłanianie żelaza można zwiększyć dzięki probiotykoterapii. Szczep zalecany w kontekście suplementacji pierwiastka to Lactobacillus plantarum 299v. Jest on odporny na działanie enzymów trawiennych, a badania wykazały znaczny wzrost wchłaniania żelaza przy jednoczesnej suplementacji probiotykiem.
Jakie są działania niepożądane?
Najczęściej występujące działania niepożądane obejmują dolegliwości z przewodu pokarmowego takie jak nudności, wymioty, zgaga, czy zaparcia. Warto podkreślić, iż działania niepożądane mogą być początkowo silniejsze i słabnąć z czasem.
Występowanie wyżej wymienionych skutków ubocznych nie powinno wiązać się z odstawieniem preparatów. jeżeli objawy są uciążliwe, w pierwszej kolejności należy zmodyfikować dawkowanie preparatu.
Autor: mgr farm. Martyna Piotrowska
Źródła:
- Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz, Andrzej Witek , Beata Marciniak, Bożena Leszczyńska-Gorzelak, Bronisława Pietrzak. Forum położnictwa i ginekologii. 26 lipca 2018 | NR 32
- Anemia. Michał Krzysztof Kołodziejczyk. Aptekarz Polski. sierpień 2012, nr 72/50 online
- Doustna suplementacja żelaza w niedokrwistości nerkowopochodnej. M. Myśliwiec, Forum Nefrologiczne 2012, tom 5, nr 3, 195–203
- Lynch SR, Cook JD. Interaction of vitamin C and iron. Ann N Y Acad Sci. 1980;355:32-44. doi: 10.1111/j.1749-6632.1980.tb21325.x. PMID: 6940487.
- Skuteczność suplementacji żelaza z witaminą C lub bez niej (badanie randomizowane) – JAMA Network
- Zapobieganie niedoborowi żelaza u osób stosujących dietę wegańską. Gracja Samek , Patrycja Gogga.Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2022, Tom 28, Nr 1
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i leczenia niedoboru żelaza. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2022, tom 7, nr 4, str 208-216
