Zgodnie z najnowszym raportem WHO choroba próchnicowa dotyczy 1/3 populacji ludzkiej i wciąż jest główną przyczyną utraty zębów. Podstawowym sposobem zapobiegania próchnicy zębów jest konsekwentne utrzymywanie prawidłowej higieny. W profilaktyce dobór odpowiednich produktów do pielęgnacji jest najważniejszy w zachowaniu zdrowia jamy ustnej.
Biomimetyka zakłada nowe podejście do nowoczesnej pielęgnacji jamy ustnej. Najbardziej znanym przykładem takiego biomimetycznego składnika aktywnego jest hydroksyapatyt, minerał fosforanu wapnia. Swoją strukturą i składem naśladuje kryształy naturalnego szkliwa. Cząsteczki hydroksyapatytu (HAP) mogą być wytwarzane syntetycznie i wykorzystywane w medycynie i stomatologii. istotną cechą syntetycznego hydroksyapatytu, poza strukturalnym podobieństwem do kryształów HAP występujących naturalnie w tkankach twardych organizmu, jest jego doskonała biozgodność i bezpieczeństwo stosowania. HAP jest szczególnie pożądany jako składnik produktów do pielęgnacji jamy ustnej, takich jak pasty do zębów, żele, płyny do płukania jamy ustnej.
Badania kliniczne wykazały jego skuteczność w zmniejszaniu nadwrażliwości zębiny, wspomaganiu leczenia pacjentów z łagodnym i umiarkowanym zapaleniem przyzębia, w usuwaniu zewnętrznych przebarwień z powierzchni zębów oraz remineralizacji początkowych zmian próchnicowych.
Mechanizmy działania hydroksyapatytu w jamie ustnej polega na tworzeniu mostów mineralno-mineralnych między naturalnymi i syntetycznymi hydroksyapatytami oraz powstawaniu warstwy ochronnej na powierzchni zębów. Ponadto hydroksyapatyt wykazuje zdolność buforowania kwasów w płynnej fazie płytki nazębnej, zapobiegając demineralizacji szkliwa i hamuje przyleganie drobnoustrojów do powierzchni tkanek twardych. Remineralizacja szkliwa z udziałem hydroksyapatytu jest głębsza i bardziej jednorodna niż w przypadku stosowania związków fluoru.
W dostępnej literaturze pojawiło się wiele badań klinicznych spełniających kryteria stomatologii opartej na dowodach naukowych, w których oceniono preparaty zawierające hydroksyapatyt w produktach do higieny jamy ustnej.
W najnowszej pracy opublikowanej przez zespoły naukowców z dwóch polskich ośrodków naukowych - uniwersytetów medycznych w Poznaniu i Białymstoku pod kierownictwem prof. dr hab. Elżbiety Paszyńskiej (UM w Poznaniu) i dr hab. Małgorzaty Pawińskiej (UM w Białymstoku) - porównywano kariostatyczne działanie pasty do zębów zawierającej 10% hydroksyapatyt i pasty do zębów z fluorem (1450 ppm F-) u 189 osób dorosłych w wieku 18-45 lat w ciągu 18 miesięcy. Tkanki zębów oceniano podwójnie. Pod uwagę wzięto powierzchniowy wskaźnik intensywności próchnicy (PUWP) oraz ogólną liczbę zmian próchnicowych, analizowanych dzięki cyfrowego obrazowania z użyciem transiluminacji podczerwonym światłem laserowym (urządzenie DIAGNOCAM, KaVo Dental).
Wykazano, iż średni wskaźnik PUWP i ogólna liczba ubytków próchnicowych różniły się nieistotnie między dwiema grupami i w obu grupach zmieniały się tylko nieznacznie od początku do końca badania. Odsetek osób bez wzrostu wskaźnika PUWP wynosił 89,3% w grupie pacjentów użytkujących pastę z hydroksyapatytem i 87,4% w grupie stosujących pastę z fluorem. Odsetek osób bez wzrostu ogólnej liczby zmian próchnicowych wyniósł 60,7% (grupa hydroksyapatytowa) vs. 57,5% (grupa fluorkowa). Wyniki przedstawionych badań klinicznych jednoznacznie potwierdziły, iż pasta do zębów z hydroksyapatytem jest równie skuteczna w ochronie przed próchnicą osób dorosłych jak pasta z fluorem. Hydroksyapatyt okazał się także bezpieczny, bez efektów niepożądanych w trakcie okresu obserwacyjnego.
Podsumowując, biomimetyczny składnik aktywny - hydroksyapatyt idealnie nadaje się do codziennej pielęgnacji jamy ustnej pacjentów ze wszystkich grup wiekowych, ponieważ wykazuje różne mechanizmy działania zapobiegawczego i łączy w sobie zarówno skuteczność, jak i bezpieczeństwo.
Paszynska et al. Frontiers in Public Health 2023 Caries-preventing effect of a hydroxyapatite-toothpaste in adults: A 18 months double-blinded randomized clinical trial (10.3389/fpubh.2023.1199728)
Prof dr hab Elżbieta Paszyńska, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Dr hab. Małgorzata Pawińska , Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
