Zmiany klimatu wpływają na wiele aspektów życia człowieka. Jednym z kluczowych obszarów jest jego zdrowie. W zmieniającym się klimacie zagrożenia dla człowieka charakteryzują się złożonymi i wielowymiarowymi relacjami.
Tekst: dr hab. inż. Krystian Szczepański
Skutki zmian klimatu mogą wpływać na zdrowie w sposób pośredni i bezpośredni. W przypadku oddziaływań bezpośrednich najczęściej mówimy o skutkach wywołanych przez pojedyncze zagrożenia klimatyczne związane z występowaniem i zmianą intensywności zjawisk pogodowych, często klasyfikowanych jako ekstremalne. Należą do nich burze, huragany oraz intensywne opady gradu i krótkotrwałe deszcze nawalne.
W wyniku tych zjawisk co roku obserwuje się około 1000 potwierdzonych przypadków uszkodzeń ciała i blisko 300 ofiar śmiertelnych. Kluczowym i bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia populacji wiązanym ze zmianami klimatu jest jednak występowanie fal upałów i chłodów. Wysokie i niskie temperatury wiążą się z istotnym wzrostem zwiększonego ryzyka pojawienia się bądź nasilenia objawów chorób sercowo-naczyniowych i układu oddechowego.
Zdecydowana większość skutków zdrowotnych dotyczy pośredniego oddziaływania zmian klimatu. Do najczęściej wskazywanych zalicza się choroby wektorowe i wodozależne. Zmiany klimatu powodują zmianę stref klimatycznych sprzyjających rozwojowi oraz migracjom gatunków przenoszących patogeny, takie jak np. wirusy i bakterie, których wektorami są m.in. komary czy kleszcze. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi wektorów jest wydłużenie się okresu wegetacyjnego oraz wzrost temperatur minimalnych, które wpływają pozytywnie na warunki przeżywalności i rozwoju.
Wzrost ryzyka wektorami potwierdzony jest rosnącą aktywnością kleszczy oraz wzrostem zapadalności na boreliozę, babeszjozę oraz pojawieniem się przypadków gorączki plamistej. Czynnikiem ryzyka zdrowotnego są również zanieczyszczenie zasobów wody przeznaczonej do spożycia oraz wzrost temperatury akwenów zapewniających dogodne warunki do rozwoju bakterii. Wskaźnikiem tego zagrożenia są m.in. pałeczki Legionelli, powszechnie występujące w ciepłych wodach stojących zbiorników słodkowodnych, gdzie dochodzi do przejściowego podwyższenia temperatury. Ponadto coraz częściej uwzględnia się w ocenie zagrożeń zdrowotnych skutki ekonomiczne oraz psychiczne związane z utratą mienia, a także poczucia bezpieczeństwa czy z ograniczonym dostępem do żywności oraz wody przeznaczonej do spożycia.
Scenariusze opracowane przez Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC), przetworzone oraz udostępnione w ramach projektu Klimada 2.0, ujawniają niepokojące trendy. W horyzoncie do 2100 r. warunki termiczne i opadowe w Polsce ulegną znaczącym zmianom. Możemy się spodziewać dalszego wzrostu liczby dni upalnych czy wzrostu liczby dni z opadem ekstremalnym, co zwiększy ryzyko dla zdrowia publicznego. W tym kontekście warto się zastanowić, czy obecne zasady opieki zdrowotnej są wystarczająco elastyczne, aby sprostać nowym wyzwaniom? W jaki sposób człowiek może zachować zdrowie w warunkach zmieniającego się klimatu?
Ze względu na obserwowane tendencje demograficzne (głównie starzenie się społeczeństw i generalny wzrost liczby ludności na Ziemi) oraz urbanizacyjne (rozrastanie się miast oraz znaczne ingerencje w ekosystemy), a także coraz częściej zauważalne migracje ludności w obliczu zmieniającego się klimatu – liczba osób narażonych na zagrożenia klimatyczne stale rośnie. Koniecznością staje się przygotowanie i dostosowanie sektora zdrowia publicznego do nadchodzących zmian klimatu. Przykładowe rozwiązania obejmują rozwój systemów wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami pogodowymi czy też transformację i zmiany w systemach nadzoru epidemiologicznego w ujęciu dostosowania się do chorób klimatozależnych. Nie bez znaczenia jest kształtowanie świadomości nie tylko w zakresie zagrożeń klimatycznych, ale również na temat zmiany zachowań w sytuacji ich wystąpienia.
Warto jednak podkreślić, iż podejmowane działania adaptacyjne w celu obniżenia ryzyka dla zdrowia człowieka powinny być rozpatrywane wielowątkowo. Przykładowo zwiększenie obszarów zielonej i błękitnej infrastruktury (np. tworzenie małej retencji czy obszarów zieleni w miastach) z jednej strony zmniejsza ryzyko zdrowotne związane z upałami oraz występowaniem deszczy nawalnych powodujących lokalne podtopienia, z drugiej zaś znacznie podnosi ryzyko rozwoju wektorów i narażenia ludzi na przenoszone przez nie patogeny. Pomimo tych wyzwań adaptacja stwarza perspektywę przyszłości, w której ludzie, wspierani przez nowoczesne technologie i świadome działania, mogą zachować zdrowie w zmieniającym się klimacie.
Foto: freepik.com
Link do nagrania: Zdrowy człowiek w dobie zmian klimatu
