Praca w zawodach medycznych – również w profesji asystentki i higienistki stomatologicznej – wiąże się z odpowiedzialnością, intensywnym tempem i bliskim kontaktem z pacjentem. To wszystko sprawia, iż osoby pracujące w sektorze ochrony zdrowia należą do grup szczególnie narażonych na stres. Może on niepostrzeżenie prowadzić do przeciążenia emocjonalnego, a w konsekwencji – do wypalenia zawodowego. Dlatego temat zarządzania stresem w pracy zespołów stomatologicznych jest fundamentalny z perspektywy zdrowia pracownika i jakości opieki nad pacjentem.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała stres w miejscu pracy za jedno z głównych zagrożeń dla zdrowia pracowników XXI wieku. Według danych Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, aż 60% pracowników ochrony zdrowia w Polsce deklaruje wysoki poziom stresu zawodowego. Z kolei badania prowadzone przez Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy wskazują, iż pracownicy medyczni – obok nauczycieli i funkcjonariuszy służb mundurowych – należą do grup najbardziej narażonych na wypalenie zawodowe.
Na świecie statystyki są równie niepokojące. Badanie opublikowane w czasopiśmie „Journal of Occupational Health” w 2020 r. wykazało, iż 72% personelu pomocniczego w stomatologii odczuwa przewlekły stres związany z pracą. Raport Amerykańskiego Stowarzyszenia Higienistek Stomatologicznych (ADHA) wskazał natomiast, iż niemal 30% higienistek doświadcza objawów wypalenia zawodowego w ciągu pierwszych pięciu lat pracy.
Warto pamiętać, iż stres to naturalna część pracy z ludźmi – nie można go całkowicie wyeliminować, ale można nauczyć się skutecznie nim zarządzać. Kluczem jest świadomość jego źródeł, otwartość na rozmowę o trudnościach oraz korzystanie z dostępnych metod wsparcia.
Źródła stresu w pracy higienistki i asystentki stomatologicznej
Chociaż każda osoba może inaczej reagować na sytuacje zawodowe, istnieją pewne wspólne czynniki stresogenne charakterystyczne dla pracy w gabinecie stomatologicznym.
1. Bliski kontakt z pacjentem
Higienistki i asystentki pracują w bezpośredniej bliskości z pacjentami, często tymi zestresowanymi, cierpiącymi lub nastawionymi negatywnie do leczenia. Trzeba wówczas wykazywać się empatią, cierpliwością i zdolnością do radzenia sobie z emocjami innych, co bywa obciążające psychicznie.
2. Presja czasu i wielozadaniowość
Szybkie tempo pracy, konieczność jednoczesnego wykonywania wielu obowiązków (asysta, sterylizacja, przygotowanie gabinetu, dokumentacja), a także krótkie przerwy (lub ich brak) prowadzą do przeciążenia organizmu.
3. Odpowiedzialność zawodowa
Higienistki stomatologiczne wykonują zabiegi profilaktyczne i terapeutyczne, które wymagają precyzji oraz pełnej koncentracji. Każdy błąd może mieć konsekwencje zdrowotne dla pacjenta, a także zawodowe oraz prawne dla członków zespołu.
4. Relacje interpersonalne w zespole
Wielu pracowników gabinetów stomatologicznych wskazuje, iż napięcia w relacjach z innymi członkami zespołu są źródłem chronicznego stresu. Różnice w komunikacji, stylu pracy czy podejściu do pacjenta mogą potęgować napięcia.
5. Niskie poczucie sprawczości i niedocenienie
Brak możliwości wpływania na organizację pracy, decyzje personelu zarządzającego czy rozwój zawodowy wpływa negatywnie na motywację i dobrostan psychiczny.
6. Narażenie na czynniki biologiczne i chemiczne
Codzienna ekspozycja na środki dezynfekujące, aerozole, ryzyko zakażeń wirusowych i bakteryjnych (m.in. HBV, HCV, SARS-CoV-2) – to kolejny istotny stresor w pracy asystentek i higienistek stomatologicznych.
Dlaczego warto walczyć ze stresem? Skutki przeciążenia psychicznego
Stres w pracy nie jest zjawiskiem jednoznacznie negatywnym — w krótkotrwałej formie może mobilizować, podnosić koncentrację oraz wspierać efektywność działania. Problem pojawia się wtedy, gdy stres staje się przewlekły i przestaje być kontrolowany. Długotrwała ekspozycja na stresory zawodowe skutkuje szeregiem powikłań zarówno somatycznych, jak i psychicznych.
Osoby narażone na przewlekły stres często doświadczają zaburzeń funkcji układu krążenia (np. nadciśnienia tętniczego), problemów żołądkowo-jelitowych, napięciowych bólów głowy czy bezsenności. W kontekście psychologicznym pojawiają się objawy lękowe, epizody depresyjne, obniżenie nastroju i samooceny. Osłabieniu ulega również zdolność do koncentracji oraz podejmowania decyzji, co bezpośrednio przekłada się na jakość wykonywanej pracy i bezpieczeństwo pacjenta.
W środowisku stomatologicznym szczególnie groźnym skutkiem przewlekłego stresu jest wypalenie zawodowe. Syndrom ten – oficjalnie uznany przez WHO jako jednostka chorobowa – objawia się emocjonalnym wyczerpaniem, depersonalizacją (czyli obojętnością wobec pacjenta) oraz poczuciem braku osiągnięć zawodowych. W skrajnych przypadkach dochodzi do rezygnacji z pracy lub do problemów zdrowotnych wymagających leczenia psychiatrycznego.
Warto pamiętać, iż nie tylko jednostka, ale cały zespół stomatologiczny i struktura organizacyjna gabinetu ponoszą koszty niezarządzanego stresu. Spadek zaangażowania, wzrost absencji, rotacja kadry, obniżenie jakości obsługi pacjenta – to realne konsekwencje braku strategii prewencyjnej.
Metody radzenia sobie ze stresem – praktyczne rozwiązania
Zarządzanie stresem zawodowym nie powinno opierać się wyłącznie na indywidualnych zasobach pracownika. To proces, który wymaga świadomego podejścia zarówno ze strony pracodawców, jak i członków zespołu. Poniżej przedstawiamy sześć skutecznych strategii, które – wdrażane systematycznie – mogą znacząco poprawić dobrostan psychiczny higienistek i asystentek stomatologicznych.
1. Prawidłowa organizacja pracy
Obejmuje nie tylko rozplanowanie dnia, ale również jasno określony podział obowiązków i ról w zespole. Regularne ustalenia wewnętrzne, wspólne planowanie grafików i rotacja zadań zmniejszają ryzyko przeciążenia oraz sprzyjają poczuciu kontroli nad pracą. Należy również zadbać o obecność krótkich przerw w ciągu dnia – choćby pięć minut odpoczynku między pacjentami pozwala obniżyć napięcie i poprawić koncentrację.
2. Rozwijanie kompetencji komunikacyjnych
Umiejętność prowadzenia rozmów w sposób asertywny, rozwiązywania konfliktów czy reagowania na trudne zachowania pacjentów pomaga zmniejszyć napięcia emocjonalne i poprawia jakość współpracy w zespole. Regularne szkolenia interpersonalne, warsztaty z komunikacji klinicznej czy superwizje zawodowe mogą być cennym źródłem wsparcia i rozwoju.
3. Wsparcie psychologiczne i coaching zawodowy
Nieocenionym narzędziem wsparcia psychicznego jest dostęp do profesjonalnego wsparcia – psychologa, coacha lub doradcy zawodowego. W środowisku medycznym wciąż zbyt rzadko mówi się o potrzebie psychicznej opieki nad personelem, mimo iż badania pokazują jej ogromne znaczenie w prewencji wypalenia. Konsultacje indywidualne lub grupowe sesje wspierające pomagają lepiej zrozumieć własne mechanizmy reagowania na stres i budować strategie radzenia sobie z nim.
4. Techniki relaksacyjne i mindfulness
Techniki relaksacyjne – takie jak trening oddechowy, joga, medytacja czy metoda MBSR (Mindfulness-Based Stress Reduction) – wpływają na regulację układu nerwowego autonomicznego, obniżają poziom kortyzolu i poprawiają samopoczucie psychiczne. Regularna praktyka uważności, choćby przez 10 minut dziennie, może zmniejszyć objawy stresu o ponad 30% – co potwierdzają liczne badania z zakresu psychologii klinicznej.
5. Zbilansowana dieta i aktywność fizyczna
Zbilansowana dieta, bogata w magnez, witaminy z grupy B oraz kwasy omega-3, wspiera pracę układu nerwowego. Regularna aktywność fizyczna, najlepiej aerobowa (np. szybki marsz, taniec, pływanie), poprawia wydzielanie endorfin i redukuje napięcie emocjonalne. choćby umiarkowany wysiłek fizyczny trzy razy w tygodniu może znacząco poprawić jakość snu i koncentracji.
6. Dbałość o rozwój zawodowy
Udział w szkoleniach, kongresach, kursach specjalistycznych czy certyfikacjach nie tylko poszerza wiedzę, ale także wzmacnia poczucie kompetencji i sprawczości. Pracownicy, którzy czują się docenieni i mają realny wpływ na kształtowanie swojej ścieżki zawodowej, znacznie lepiej radzą sobie ze stresem, a także są bardziej odporni na wypalenie.
Zarządzanie stresem to nie chwilowa moda, ale fundamentalny element profilaktyki zdrowia psychicznego w zawodach medycznych. Higienistki i asystentki stomatologiczne każdego dnia stają przed wymagającymi zadaniami – wspierając pacjentów, współpracując z zespołem, dbając o procedury i higienę. Troska o własny dobrostan nie jest luksusem, ale koniecznością oraz przejawem odpowiedzialności zawodowej.
– Rozmowa, rozmowa i jeszcze raz rozmowa – według hig. stom. Martyny Zawadki właśnie to jest najlepszą receptą na trudne sytuacje w trakcie pracy w gabinecie. – Dzięki temu zawsze udaje się wypracować kompromis i nie dochodzi do żadnych tarć – podkreśla. Zapraszamy do obejrzenia materiału filmowego!
Źródła: WHO, Work-related stress: a growing problem worldwide, 2021.
Journal of Occupational Health Psychology, Burnout and stress among dental hygienists: A systematic review, 2020.
American Dental Hygienists’ Association (ADHA), Workforce Survey Report, 2021.
