Orientacja w schemacie własnego ciała jest jedną z kompetencji, która leży u podstaw efektywnego funkcjonowania w świecie, wpływa na poczucie bezpieczeństwa, pozwala na budowanie więzi z samym sobą i z innymi oraz na poznawanie otoczenia. Jak każda z naszych sprawności, orientacja w schemacie ciała ma komponent wrodzony, stanowiący bazę dla gromadzenia kolejnych doświadczeń na drodze rozwoju. Możemy wspierać dzieci w rozwijaniu tej ważnej sfery funkcjonowania, proponując im zabawy i ćwiczenia dostarczające wrażeń związanych z doświadczaniem własnego ciała.
Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała:
- ćwiczenia rozwijające świadomość dłoni i rąk: zaciskanie dłoni i otwieranie pięści, składanie i rozkładanie rąk, łączenie dłoni stroną zewnętrzną i wewnętrzną, łączenie palców – wszystkich jednocześnie i każdego po kolei;
- masaż dłoni z wykorzystaniem różnych przyborów: piórka, gąbki, oliwki, kremu, kostki lodu, piłki;
- ćwiczenia rozwijające świadomość stóp i nóg: masaż stóp, otwieranie i zamykanie palców, tupanie, skakanie, różne sposoby chodzenia: na całych stopach, na palcach, na piętach; opukiwanie dłońmi ud, kolan, łydek, odbijanie piłki stopami, przenoszenie stopami woreczków gimnastycznych, turlanie laski do ćwiczeń;
- ćwiczenia pozwalające na wyczuwanie swojej głowy – poklepywanie, głaskanie policzków, czoła; masaż twarzy, dotykanie czubka głowy, boków głowy, tyłu głowy, poszczególnych części twarzy: czoła, nosa, policzków, uszu, brody, warg; otwieranie i zamykanie oczu, ust, rozciąganie warg w uśmiechu, wydymanie policzków, zabawy w strojenie min;
- ćwiczenia pozwalające na wyczuwanie pleców, brzucha i pośladków: leżenie na plecach, leżenie na brzuchu, dociskanie plecami o podłoże, rozciąganie i skulanie pleców; zwijanie się w kłębek i prostowanie, turlanie się, pełzanie, prostowanie oraz zginanie rąk i nóg w leżeniu na plecach i na brzuchu, siedzenie na pupie, kręcenie się wokół własnej osi w siedzeniu na pupie;
- zabawy przed lustrem: oglądanie swojej sylwetki w lustrze, wskazywanie i nazywanie części ciała, zabawy w strojenie min do lustra, wymyślanie ich i naśladowanie;
- dotykanie różnych części ciała, np. dotknij brody, ucha, brzucha itp;
- poruszanie wskazaną częścią ciała, np. poruszaj głową, nogą, pomachaj ręką;
- pokazywanie części ciała z określeniami przestrzennymi, np. nauczyciel pokazuje i określa: na górze mam głowę, włosy. Co ty masz na górze? Analogicznie ćwiczymy określanie części ciała znajdujących się na dole, z przodu, z tyłu i z boku;
- ćwiczenia rozumienia określeń przestrzennych: za, przed, na, np: wyciąganie rąk, nóg przed siebie, za siebie, kładzenie rąk na głowie, na kolanach;
- ćwiczenia rozumienia relacji przestrzennych z wykorzystaniem przedmiotu i względem drugiej osoby, np.: połóż piłkę przed sobą, za sobą; połóż woreczek na głowie, pod pupą; połóż piórko na nosie, na ramieniu; połóż lalkę obok siebie, za sobą, przed sobą; stań za mną, przede mną, obok mnie;
- ćwiczenia oparte na metodzie Knillów, polegające na różnorodnych formach poznawania swojego ciała poprzez pocieranie, głaskanie, opukiwanie jego poszczególnych części.
Propozycje z zakresu Metody Ruchu Rozwijającego:
- Koncert: dorosły „gra” na plecach leżącego dziecka, wykorzystując palce, pięści, boki dłoni, całe dłonie, dostosowując siłę nacisku do odczuć dziecka.
- Kołyska: dziecko i dorosły siadają naprzeciwko siebie z lekko ugiętymi nogami, trzymając się za ręce i wykonując ruch kołysania, starają się dotknąć podłoża plecami.
- Rower: dziecko i dorosły leżąc na plecach, stykają się stopami i naśladują ruch jazdy na rowerze.
- Spychacz: dorosły i dziecko, siedząc na podłodze i opierając się o siebie plecami, próbują przesunąć partnera.
- Paczka: dziecko lub dorosły zwija się w kłębek, tworząc „paczkę” – druga osoba próbuje ją „rozpakować”.
- Skała: jedna osoba klęka, podpierając się rękami i nogami, druga osoba próbuje przewrócić „skałę”.
Zabawy:
- Wesołe powitania
Uczniowie chodzą w rozsypce, na sygnał nauczyciela witają się określonymi częściami ciała, np. na hasło „Witają się ręce” dotykają się rękoma.
- Tańczące części ciała
Uczniowie tańczą swobodnie do dowolnej muzyki; nauczyciel zatrzymuje muzykę i mówi, jaką częścią ciała dzieci mają dotknąć podłogi.
- Lewa, prawa
Wszyscy uczestnicy zabawy stają obok siebie. Wyciągamy przed siebie poszczególne części ciała zgodnie z poleceniem, np. prawa ręka, lewa noga.
Modyfikacje:
- możemy zmieniać tempo zabawy,
- po dobrym opanowaniu poleceń można je łączyć w sekwencję, np. prawa ręka w górę, lewa noga do przodu.
Bibliografia:
- A. Franczyk, K. Krajewska, Zabawy i ćwiczenia na cały rok. Propozycje do pracy z dziećmi młodszymi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, wyd. Impuls, Kraków 2019
- B. Odowska-Szlachcic, Terapia integracji sensorycznej. Ćwiczenia usprawniające bazowe układy zmysłowe i korygujące zaburzenia planowania motorycznego, wyd. Harmonia, Gdańsk 2010
- D. Okrzesik, M. Bogdanowicz, Opis i planowanie zajęć według Metody Ruchu Rozwijającego , wyd. Harmonia, Gdańsk 2011
Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny, nauczyciel edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej
Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli
