Wzrost potraumatyczny, czyli pozytywne skutki trudnych doświadczeniach

Wzrost potraumatyczny to termin używany w psychologii, aby opisać pozytywne zmiany, jakie mogą nastąpić w życiu osoby po doświadczeniu trudnych lub traumatycznych wydarzeń. Choć kryzys kojarzy się głównie z cierpieniem i negatywnymi skutkami, wielu ludzi, którzy przeżyli takie doświadczenia, zgłasza także zmiany na lepsze w swoich wartościach, relacjach, czy poczuciu sensu życia.

Definicja wzrostu potraumatycznego

Wzrost potraumatyczny to psychologiczne zjawisko, które polega na osobistym rozwoju i transformacji po doznaniu traumy. Koncepcja ta różni się od pojęcia „odporności” – o ile odporność oznacza umiejętność powrotu do stanu sprzed traumy, o tyle PTG wiąże się z rozwojem ponad wcześniejszy poziom funkcjonowania. Definicję tego zjawiska zaproponowali Tedeschi i Calhoun (1996), którzy określili wzrost potraumatyczny jako proces, w wyniku którego osoba doświadcza „pozytywnych zmian w życiu psychicznym, wynikających z walki z traumatycznymi wydarzeniami”.

Historia badań nad wzrostem potraumatycznym

Koncepcja wzrostu potraumatycznego jest stosunkowo nowa, ale idea, iż cierpienie może prowadzić do rozwoju, była obecna w myśli filozoficznej i religijnej od wieków. Starożytni filozofowie, tacy jak Epiktet, zauważali, iż ból i przeciwności mogą prowadzić do duchowego rozwoju i wzrostu. Jednak dopiero w latach 90. XX wieku zjawisko to zostało bardziej formalnie zbadane i opisane w ramach psychologii.

Tedeschi i Calhoun byli pionierami w naukowym badaniu wzrostu potraumatycznego. Swoje badania rozpoczęli od pracy z osobami, które przeżyły ciężkie traumatyczne wydarzenia, takie jak wypadki samochodowe, choroby nowotworowe, czy śmierć bliskich. Zauważyli, iż wiele z tych osób zgłaszało nie tylko negatywne skutki traumy, ale także pozytywne zmiany, takie jak większa mądrość życiowa, lepsze relacje z innymi i głębsze poczucie sensu życia.

Przyczyny i mechanizmy

Doświadczenie traumy zmusza ludzi do refleksji nad swoimi wartościami, relacjami, a choćby sensu życia. Trauma często burzy podstawowe przekonania o świecie, co z kolei uruchamia proces adaptacyjny, w którym osoba próbuje zrekonstruować swoje spojrzenie na rzeczywistość. Kluczowym elementem PTG jest intensywna refleksja nad samym sobą i swoim życiem, co może prowadzić do odkrycia nowych sposobów myślenia i bycia.

Tedeschi i Calhoun zidentyfikowali pięć obszarów, w których może wystąpić wzrost potraumatyczny:

1. Relacje interpersonalne – silniejsze więzi z bliskimi i lepsze zrozumienie wartości relacji międzyludzkich.

2. Poczucie siły – większe poczucie własnej skuteczności i wiary w to, iż można przetrwać trudne sytuacje.

3. Zmiana priorytetów życiowych – nowe spojrzenie na to, co w życiu jest naprawdę ważne.

4. Rozwój duchowy – pogłębienie religijnych lub duchowych przekonań.

5. Poczucie nowej ścieżki życiowej – odkrycie nowego sensu życia i dążenie do celów wcześniej nieznanych lub niedocenianych.

Konsekwencje

Skutki PTG są zróżnicowane i mogą mieć wymiar psychologiczny, społeczny oraz duchowy. Do najczęściej zgłaszanych pozytywnych zmian należą:

– Poprawa jakości życia – Osoby, które doświadczyły wzrostu potraumatycznego, często deklarują większą satysfakcję z życia i poczucie sensu.

– Zmiany w relacjach interpersonalnych – Traumatyczne wydarzenia mogą sprawić, iż ludzie doceniają swoje związki bardziej i inwestują więcej w ich rozwój.

– Wzmocnienie duchowe – Wiele osób przechodzi przez głęboką duchową transformację, odnajdując nowe wartości lub wzmacniając swoje przekonania religijne.

Jednakże warto zauważyć, iż nie wszyscy doświadczają wzrostu potraumatycznego. U niektórych trauma prowadzi do trudności emocjonalnych, takich jak zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD). Wzrost i cierpienie nie są wykluczającymi się zjawiskami – mogą współistnieć.

Jak zapobiegać negatywnym skutkom traumy i wspierać PTG?

Chociaż trauma jest nieunikniona, istnieją strategie, które mogą wspierać proces wzrostu potraumatycznego.
– Wsparcie społeczne – Silne sieci wsparcia (rodzina, przyjaciele, terapeuci) pomagają ludziom przetwarzać trudne doświadczenia i znaleźć w nich sens.

– Refleksja i narracja – Terapie skoncentrowane na opowiadaniu o traumie, takie jak terapia narracyjna, pomagają w zrozumieniu i zaakceptowaniu wydarzeń, co może przyspieszyć proces PTG.

– Praktyki mindfulness – Ćwiczenia uważności mogą pomóc osobom doświadczającym traumy w zaakceptowaniu teraźniejszości i rozwinięciu zdolności adaptacyjnych.

Z badań psychologicznych…

W literaturze psychologicznej znajduje się wiele badań, które potwierdzają istnienie wzrostu potraumatycznego.

1. Badania Tedescha i Calhouna (1996) – W swoich badaniach przeprowadzili wywiady z osobami, które przeżyły ciężkie traumatyczne wydarzenia, odkrywając, iż wiele z nich doświadczało pozytywnych zmian po traumie.

2. Badania nad wzrostem po chorobie nowotworowej (Cordova i wsp., 2001) – W badaniach nad osobami, które przetrwały raka piersi, wykazano, iż pacjentki, które przeszły przez proces leczenia, często zgłaszały wzrost w obszarach duchowych, emocjonalnych i relacyjnych.

3. Badania nad żołnierzami powracającymi z wojny (Maguen i wsp., 2006) – W badaniach nad weteranami wojskowymi wykazano, iż pomimo wysokiego ryzyka PTSD, wielu z nich doświadczało także pozytywnych zmian, takich jak większa odporność psychiczna i lepsze relacje rodzinne.

Ciekawostki

– Wzrost potraumatyczny u dzieci – Choć badania nad PTG są zwykle prowadzone na dorosłych, dowody sugerują, iż także dzieci mogą doświadczać pozytywnych zmian po traumie, zwłaszcza gdy mają wsparcie rodziny i otoczenia.

– PTG a sztuka – Wzrost potraumatyczny często znajduje odzwierciedlenie w twórczości artystycznej. Wiele dzieł literackich i artystycznych powstało w wyniku przetworzenia osobistej traumy przez twórców, co stanowi przykład transformacji cierpienia w rozwój.

Bibliografia

1. Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (1996). The Posttraumatic Growth Inventory: Measuring the positive legacy of trauma. Journal of Traumatic Stress, 9(3), 455-471.

2. Cordova, M. J., Cunningham, L. L., Carlson, C. R., & Andrykowski, M. A. (2001). Posttraumatic growth following breast cancer: A controlled comparison study. Health Psychology, 20(3), 176-185.

3. Maguen, S., Vogt, D. S., King, L. A., King, D. W., & Litz, B. T. (2006). Posttraumatic growth among Gulf War I veterans: The predictive role of deployment-related experiences and background characteristics. Journal of Loss and Trauma, 11(5), 373-388.

Cześć! Nazywam się Antonina Dudek.

Jestem autorką powyższego artykułu.

Jestem magistrem psychologii na SWPS, wolontariuszką na rzecz zdrowia psychicznego oraz dobrostanu. Na codzień pracuje w korporacji na stanowisku Team Leader, ale w wolnym czasie uwielbiam aktywność fizyczną oraz podróże.