Wypalenie w sporcie dzieci i młodzieży

„Wszyscy dorośli byli kiedyś dziećmi, ale niewielu z nich pamięta o tym”

W kontekście sportowym, wypalenie często kojarzy się z poziomem wysokiego wyczynu, z zawodowstwem. Współcześnie dość często słyszymy o wypaleniu zawodowym, stąd możemy wnioskować, iż żeby mówić o wypaleniu w sporcie, to musi on być źródłem utrzymania. W takim razie, jak może ono dotyczyć dzieci, przecież one nie pracują. Nic bardziej mylnego. Dla dziecka sport (przynajmniej) w teorii powinien być przede wszystkim zabawą. A, jak zauważył Erik Erikson, dla dziecka zabawa jest formą wytężonej pracy, podczas której nabywa nowe umiejętności i rozwija te już posiadane.

Wypalenie wśród dzieci i młodzieży jest poważnym problemem, z którym mierzy się współczesny sport. To nie tak, iż dziecko “jest leniem”, iż “mu się nie chce”, iż “wymyśla”. Często słyszy od dorosłych: “Czym Ty się możesz stresować, jak dorośniesz to zobaczysz”. Trudności dziecka są unieważniane, bagatelizowane. Tymczasem MŁODY CZŁOWIEK NAPRAWDĘ CIERPI. Bo kto by nie cierpiał, gdyby sport, który sprawiał mu radość, był źródłem zabawy i satysfakcji, po czasie stał się ciężarem, kojarzył się z nieprzyjemnymi i trudnymi emocjami, był źródłem ciągłego stresu i presji.

Czym charakteryzuje się wypalenie w sporcie

Model wypalenia w sporcie Raedeke’a i Smitha (2009) wskazuje na trzy składowe:

• Emocjonalne i fizyczne wyczerpanie. Można spodziewać się takich objawów, jak: zmęczenie, zwiększona potrzeba snu, bóle mięśni, problemy żołądkowo-jelitowe, szybka irytacja i drażliwość, zmienny nastrój, uczucie napięcia i niepokoju, problemy z koncentracją.
• Obniżone poczucie osiągnięć sportowych. Zawodnik ma poczucie nieskuteczności, obniżone poczucie wpływu na wyniki w sporcie, negatywnie ocenia samego siebie w kontekście uprawianej dyscypliny.
• Dewaluacja sportu. Sport, który wcześniej był źródłem satysfakcji, staje się źródłem nieprzyjemnych emocji oraz traci swoją wartość. Stosunek do treningów czy zawodów oraz jakość wykonania mogą ulec pogorszeniu.

Jeśli chodzi o wypalenie w sporcie dzieci i młodzieży, to warto sięgnąć do definicji, która główny nacisk kładzie na doświadczanie długotrwałego stresu i presji.

„Jest to specyficzny rodzaj wycofania się ze sportu, kiedy młody sportowiec zaprzestaje lub ogranicza uprawianie sportu w odpowiedzi na przewlekły lub długotrwały stres lub problemy motywacyjne”

Dla młodego człowieka, ta aktywność sportowa, która wcześniej była źródłem euforii i satysfakcji, przestaje być przyjemna. W zamian za to, pojawia się unikanie treningów, objawy somatyczne, zmienny nastrój, niechęć do trenowanej dyscypliny oraz kolegów z klubu/drużyny.

Co ważne, nie chodzi tutaj o stres przedstartowy, który może działać mobilizująco i wspomagać wykonanie sportowe. Mowa o chronicznym, utrzymującym się przez dłuższy czas stresie, który zawsze działa niekorzystnie na zdrowie człowieka (nie tylko w kontekście sportowym).

Czynniki sprzyjające wypaleniu w sporcie dzieci i młodzieży

W książce Foundations of Sport and Exercise Psychology, Weinberg i Gould wymieniają następujące czynniki związane z wypaleniem w sporcie dzieci i młodzieży:

• Bardzo wysokie oczekiwania względem siebie i oczekiwania innych. Dla dziecka szczególnie istotne są standardy wyznaczane przez osoby ważne, takie jak rodzice czy trenerzy.
• Nastawienie, by wygrać za wszelką cenę. Presja na wynik często odbiera młodemu człowiekowi euforia z procesu doskonalenia siebie, rozwoju określonych umiejętności oraz czerpanie satysfakcji z aktywności samej w sobie.
• Presja rodziców. Ważne: z badań wynika (Kanters, Bocarro, Casper, 2008), iż to co rodzice uważają za działanie wspierające, dziecko często odbiera jako wywołujące presję. Np. rodzic, który jest na każdym treningu, komentuje grę; może mieć przekonanie, iż pomaga dziecku, tymczasem ono odbiera to zupełnie inaczej.
• Długie, powtarzalne treningi z małą różnorodnością.
• Niespójne metody treningowe. Sprzeczne przekazy od trenerów, nauczycieli – np. kiedy dziecko trenuje kilka dyscyplin w różnych klubach lub ma dodatkowe treningi indywidualne i w każdym z tych miejsc otrzymuje inne wzmocnienia oraz komunikaty.
• Urazy przeciążeniowe wynikające z zbyt intensywnych/zbyt częstych treningów. Zaniedbywanie regeneracji i czasu w odpoczynek. Szczególnie współcześnie, kiedy młodzież ma dużo obciążających zajęć w szkole, korepetycje, inne dodatkowe obowiązki.
• Nadmierne godziny treningowe. Dziecko nie ma czasu w życie poza sportem, na rozwijanie innych zainteresowań, na spędzanie czasu z rodziną.
• Wymagające wyjazdy (na turnieje, zawody), które dodatkowo obciążają organizm.
• Miłość warunkowa (rodziców). Młody człowiek dostaje przekaz: Kocham Cię za to, co osiągasz i jakie masz wyniki, a nie za to, iż po prostu jesteś (niezależnie od tego, czy przywozisz medale/strzelasz gole). Na tej podstawie buduje poczucie własnej wartości: Kiedy nie osiągam sukcesu, jestem mniej wartościowy/bezwartościowy.
• Nieadaptacyjny perfekcjonizm (m. in. wygórowane standardy, którym dziecko nie jest w stanie sprostać; błędy jako dowody na brak kompetencji; trudności z przyjmowaniem jakiejkolwiek krytyki).

To na co warto zwrócić szczególną uwagę, to budowanie swojej tożsamości nie tylko w oparciu o sport oraz zaspokojenie potrzeby autonomii. Coakley (1992) w swoich badaniach odkrył, iż nastolatki, u których zidentyfikowano wypalenie w sporcie, zwykle definiowały siebie jednowymiarowo (widziały swoją tożsamość tylko przez pryzmat sportu, który uprawiały – jestem piłkarzem/hokeistą/gimnastyczką). Nie dostrzegały innych pełnionych przez siebie ról. Dodatkowo, młodzi zawodnicy doświadczający wypalenia, często mają bardzo niski poziom postrzeganej kontroli nad swoim życiem. To rodzice i trenerzy decydują o ich przyszłości (zarówno w sporcie, jak i poza nim), podejmują za nich najważniejsze decyzje z bardzo małym uwzględnieniem ich potrzeb, co do własnego rozwoju. Takie działanie osłabia wewnętrzną motywację, która jest kluczowa w utrzymaniu długotrwałej satysfakcji z uprawiania sportu.

Źródła:

Coakley, J. (1992). Burnout among adolescent athletes: A personal failure or social problem?. Sociology of sport journal, 9(3), 271-285.

Gould, D., & Weinberg, R. S. (2019). Foundations of Sport and Exercise Psychology. Human Kinetics.

Kanters, M. A., Bocarro, J., & Casper, J. (2008). Supported or pressured? An examination of agreement among parent’s and children on parent’s role in youth sports. Journal of sport behavior, 31(1).

Cześć, nazywam się Karolina Baran,

Jestem psycholożką specjalizującą się w psychologii sportu oraz pracuję w nurcie TSR (Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach). W mojej pracy zawsze na pierwszym miejscu stawiam drugiego CZŁOWIEKA – jego niepowtarzalność i indywidualne potrzeby. Każda kooperacja jest oparta na unikalnej relacji i “uszyta na miarę”.