Mimo, iż od częściowo wolnych wyborów z 1989 r. mijają 34 lata, osoby z niepełnosprawnościami wciąż nie mogą w pełni korzystać ze swoich praw wyborczych. W Polsce osób, które mają prawne potwierdzenie niepełnosprawności, jest ponad 3 mln. W rzeczywistości może być ich choćby dwukrotnie więcej.
Zgodnie z art. 29 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, osobom tym należy zapewnić „możliwość pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym”. We wnioskach sformułowanych przez Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami wobec Polski wskazano na konieczność zapewnienia dostępności wszystkich lokali wyborczych i procedur głosowania.
Rekomendacje Komitetu ONZ są zbieżne ze stanowiskiem RPO, zgodnie z którym konieczne jest dążenie do stanu, w którym wszystkie lokale obwodowych komisji wyborczych docelowo będą w pełni dostosowanymi do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami.
Zdecydowana większość Polaków woli głosować osobiście w lokalu wyborczym. Dotyczy to również osób z niepełnosprawnościami i starszych. I to państwo powinno zapewnić, żeby głosowanie, stosowane urządzenia i materiały były odpowiednie, dostępne i łatwe do zrozumienia i zastosowania. Tymczasem co piąta badana osoba z niepełnosprawnością deklaruje, iż zdarzało się jej rezygnować z głosowania ze względu na niepełnosprawność lub ograniczoną sprawność, która utrudniała udział w wyborach. Ale niepełnosprawność nie może być przeszkodą! Jest nią niedostosowane miejsce do głosowania.
Dostępny lokal powinien być nie tylko adekwatnie zorganizowany wewnątrz i pozbawiony barier architektonicznych. Istotne jest też najbliższe jego otoczenie, bo przeszkody na zewnątrz mogą też utrudniać dotarcie do lokalu wyborczego.
Podczas kontroli BRPO przed wyborami parlamentarnymi w 2019 r. dokonano oceny dostępności lokali wyborczych w oparciu o wymogi techniczne określone w rozporządzeniu ministra infrastruktury z 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych. Stwierdzono uchybienia w 121 lokalach wyborczych, co stanowiło 78 proc. wszystkich wizytowanych lokali.
Uchybienia w zdecydowanej większości nie dotyczyły barier architektonicznych budynków, odnosiły się natomiast do samej organizacji lokalu wyborczego: oznakowania przeszkód, czy adekwatnego przygotowania miejsc zapewniających tajność głosowania. Zlikwidowanie tych uchybień i zapewnienie stanu zgodnego z kryteriami wskazanymi w rozporządzeniu może być przeprowadzone dość gwałtownie i nie powinno nastręczać znaczących obciążeń organizacyjnych i technicznych.
RPO zwraca uwagę na możliwość ubiegania się o dofinansowanie działań na rzecz zwiększenia dostępności przestrzeni publicznych z PFRON. Podczas debaty w BRPO pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych zapewnił, iż zwiększenie dostępności lokali wyborczych mieści się wśród celów funduszu i zachęcił samorządy do aplikowania o środki w ramach programu „Dostępna przestrzeń publiczna”. Termin składania wniosków w ramach tego programu upływa 15 lipca 2023 r.
6 czerwca br. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyła się konferencja prasowa, w trakcie której rzecznik Marcin Wiącek i przedstawiciele organizacji społecznych złożyli podpisy pod apelem w sprawie dostępności wyborów. Apel jest rezultatem debaty „Wybory dostępne dla wszystkich?”, która 29 marca tego roku miała miejsce w BRPO. Wzięli w niej udział eksperci i przedstawiciele osób z niepełnosprawnością oraz ich rzecznicy działających w organizacjach pozarządowych.
– Apel nie tylko o stosowanie przepisów prawa, ale również o to, aby mówić o całym procesie wyborczym. Nie tylko o samym akcie głosowania, ale i o kampanii wyborczej, o udziale osób z niepełnosprawnościami w procesie wyborczym, zarówno jako obywateli chcących oddać głos, jak też obywateli chcących skorzystać z prawa do kandydowania – podkreślił RPO.
– To jest jeden z najważniejszych, o ile nie najważniejszy dokument, jaki podpisuję od czasu gdy objąłem urząd Rzecznika. To jest wołanie o ochronę poszanowania godności człowieka i serdecznie zachęcam do wsparcie tej inicjatywy – powiedział Marcin Wiącek składając swój podpis pod apelem.
Obok rzecznika praw obywatelskich podpis pod apelem złożyli: Monika Zima-Parjaszewska – prezeska zarządu głównego PSONI, Bartosz Marganiec – działacz na rzecz praw Głuchych, Robert Więckowski – wiceprezes zarządu Fundacji Kultura bez Barier oraz Edward Bolak z Fundacji Wspólnota Nadziei tworzącej Farmę Życia w Więckowicach, dyrektor generalny Fundacji Avalon Krzysztof Dobies, dyrektor zarządzający Międzynarodowego Instytutu Społeczeństwa Obywatelskiego (MISO) Michał Kiśluk, prezes zarządu głównego Polskiego Związku Głuchych Krzysztof Kotyniewicz, przewodniczący Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami Krzysztof Kurowski, prezes zarządu w Fundacji Integracja Ewa Pawłowska i Monika Szczygielska, specjalistka ds. dostępności, Uniwersytet Warszawski.
Apel o zapewnienie dostępności wyborów został skierowany do instytucji mających wpływ na dostępność wyborów, komitetów wyborczych, mediów, organizacji społecznych oraz obywatelek i obywateli. Sygnatariusze zwracają się też do osób z niepełnosprawnościami wskazując, iż dostępne wybory, to wspólna sprawa, a ich głos i zaangażowanie jest niezwykle ważne.
Sygnatariusze apelują m.in. o zapewnienie materiałów wyborczych, które będą dostępne dla wszystkich oraz o organizowanie spotkań wyborczych w miejscach dostępnych. Na listach wyborczych powinny być uwzględnione również osoby z niepełnosprawnościami. Wskazują na konieczność zapewnienia dostępności debat wyborczych i materiałów informacyjnych w mediach oraz prowadzenia akcji informacyjnych. Zwracają uwagę na obowiązki administracji wyborczej oraz władz lokalnych związane z zapewnieniem dostępnych lokalu wyborczych.
– Wybory są świętem demokracji. Osoby z niepełnosprawnościami chcą i mają prawo w nich uczestniczyć na równi z innymi – podkreślają i zapraszają do dołączenia do koalicji na rzecz dostępnych wyborów oraz podpisania apelu.
Apel można podpisać na platformie Avaaz
Info: RPO, oprac. kat/, fot. Grzegorz Krzyżewski / BRPO
Data publikacji: 07.06.2023 r.
