Witamina B1 to organiczny związek chemiczny, który należy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie. adekwatności fizykochemiczne zawdzięcza swojej strukturze — jest zbudowana z pierścienia tiazolowego i pirymidynowego, które połączone są ze sobą mostkiem metylowym — taka budowa chemiczna umożliwia tiaminie wchodzenie w reakcje chemiczne w środowisku wodnym.
Wchłanianie witaminy B1 zachodzi w jelicie cienkim. Następnie związek przekształca się w swoją aktywną formę – pirofosforan tiaminy (TPP). TPP działa w charakterze kofaktora w reakcjach enzymów (dekarboksylazy pirogronianowej, dehydrogenazy α-ketoglutarowej i transketolazy) ważnych w prawidłowym przebiegu cyklu Krebsa oraz szlaku pentozofosforanowego. To złożone procesy, które prowadzą do produkcji energii (w postaci ATP) i syntezy prekursorów kwasów nukleinowych oraz tłuszczowych.
Działanie tiaminy jest niezbędne w przemianach metabolicznych, zwłaszcza w metabolizmie węglowodanów i aminokwasów rozgałęzionych.
Ze względu na rozpuszczalność w wodzie nadmiar witaminy B1 jest łatwo usuwany przez nerki. Dlatego związek ten w dużych ilościach nie jest magazynowany w organizmie – wiąże się to z koniecznością dostarczania go regularnie wraz ze zbilansowaną dietą lub (w określonych przypadkach) z suplementami.
Witamina B1 – na co pomaga tiamina?
Tiamina – jaka jest jej rola w organizmie? Przeanalizujmy dokładniej jej znaczenie w metabolizmie energetycznym. Witamina B1 bierze udział w przemianach glukozy – głównego źródła energii dla organizmu człowieka.
Wspomaga także syntezę neuroprzekaźników. Jest niezbędna do przewodzenia impulsów pomiędzy neuronami (komórkami nerwowymi), a przez to warunkuje prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i mózgu.
Tiamina oddziałuje także na pracę układu sercowo-naczyniowego. Wpływa na przemiany energetyczne kardiomiocytów (komórek mięśnia sercowego). Podobnie odpowiada za procesy energetyczne komórek odpornościowych (limfocytów, makrofagów i neutrofili), które wymagają dużych ilości energii podczas odpowiedzi układu immunologicznego na różnego rodzaju zagrożenia ze strony potencjalnych patogenów.
U osób narażonych na stres metaboliczny (pacjentów z cukrzycą lub chorobami układu sercowo-naczyniowego) odpowiednia ilość tiaminy i jej adekwatności antyoksydacyjne mogą wspomagać procesy regeneracyjne.
Źródła tiaminy – w jakich produktach znajdziesz witaminę B1?
Najlepsze źródła witaminy B1 to:
- mięso i podroby,
- zbożowe produkty pełnoziarniste,
- rośliny strączkowe,
- orzechy i nasiona,
- drożdże.
Warto zaznaczyć, iż na kwestie tego, w czym jest witamina B1, mają wpływ procesy produkcji żywności. Rafinowane i wysokoprzetworzone naturalne źródła tiaminy mogą dostarczać znacznie mniejsze ilości tego składnika w porównaniu do ich pełnoziarnistych czy świeżych odpowiedników (wskazuje się choćby na różnice sięgające 70%).
Czy zdarza się nadmiar tiaminy w organizmie?
Nadmiar witaminy B1 jest zjawiskiem bardzo rzadkim. Ilości tiaminy, których organizm nie jest w stanie wykorzystać, wydalane są wraz z moczem.
Jednak mimo to w literaturze odnotowano przypadki przedawkowania witaminy B1 – głównie w sytuacjach przyjmowania zbyt dużych dawek w postaci suplementów. U pacjentów obserwowano bóle głowy, nudności czy reakcje alergiczne.
Witamina B1 – jak się objawia jej niedobór?
Niedobór tiaminy jest częściej spotykany niż jej nadmiar, jednak wciąż dotyczy małego odsetka społeczeństwa. Brak witaminy B1 najczęściej odnotowuje się u osób cierpiących na alkoholizm, ale także u osób starszych, niedożywionych, ze zwiększonym zapotrzebowaniem na energię (np. chorujących na nadczynność tarczycy), pacjentów po operacjach bariatrycznych oraz u osób przyjmujących leki diuretyczne.
Objawy niedoboru witaminy B1 są zależne od stopnia zaawansowania deficytu. Do najczęstszych symptomów należą:
- osłabienie mięśni,
- zmęczenie i drażliwość,
- zaburzenia pamięci i koncentracji,
- uczucie mrowienia w kończynach,
- spowolnione gojenie ran,
- utrata apetytu i obniżenie masy ciała.
Jakie mogą być konsekwencje braku tiaminy w organizmie?
Skutkami niedoboru witaminy B1 są poważne zaburzenia metaboliczne i neurologiczne. adekwatności tiaminy sprawiają, iż związek ten bierze udział w wielu ważnych procesach (szczegółowo opisanych powyżej – w sekcjach poświęconych charakterystyce i adekwatnościach). Jej niedobór zakłóca ich przebieg i skutkuje zmniejszoną produkcją energii w komórkach.
U osób z niedoborem tiaminy często występuje encefalopatia Wernickego, która objawia się zaburzeniami równowagi, problemami z pamięcią i oczopląsem. jeżeli nie zostanie odpowiednio leczona, może przekształcić się w zespół Korsakowa, charakteryzujący się trwałymi zaburzeniami funkcji poznawczych.
W poważniejszych przypadkach niedobór tiaminy może prowadzić do rozwoju beri-beri – schorzenia występującego w dwóch postaciach: suchej (neurologicznej) i mokrej (sercowo-naczyniowej). Postać sucha charakteryzuje się porażeniami i neuropatiami, natomiast mokra objawia się obrzękami, niewydolnością serca i obniżeniem ciśnienia krwi.
Witamina B1 – dawkowanie i suplementacja
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B1 i jej dawkowanie (w przypadkach, w których zostanie włączona suplementacja) zależne są od wieku, płci, trybu życia, aktualnego wysycenia organizmu i stanu zdrowia.
Jak długo można stosować witaminę B1?
Przyjmowanie suplementów diety z tiaminą można prowadzić przez dłuższy czas, jednak tylko wtedy jeżeli istnieją ku temu wskazania (np. przewlekły niedobór czy specyficzne schorzenia).
W przypadku suplementacji zapobiegawczej ważne jest przestrzeganie zalecanych dawek, monitorowanie efektów w celu uniknięcia ewentualnych skutków ubocznych i sięganie wyłącznie po sprawdzone preparaty, na przykład te marki formeds.
Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na tiaminę?
Dzienne zapotrzebowanie na tiaminę wynosi:
- dla dorosłych mężczyzn – 1,3 mg,
- dla dorosłych kobiet – 1,1 mg,
- dla kobiet w ciąży i karmiących piersią – 1,4 mg.
Czy istnieją przeciwwskazania do stosowania witaminy B1?
Witamina B1 jest uważana za bezpieczną, szczególnie gdy jest przyjmowana w rekomendowanych ilościach. Warto jednak mieć na uwadze, iż w określonych sytuacjach mogą istnieć przeciwwskazania lub większe ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Przed rozpoczęciem suplementacji należy uwzględnić możliwe interakcje tiaminy z lekami oraz ewentualne nadwrażliwości na samą witaminę B1 (choroby genetyczne związane z metabolizmem tiaminy) lub na inne składniki suplementów diety.
Bibliografia
- Barszczewski, K., Biadasiewicz, M., Roszkowska, M., & Lepich, T. (2024). Neurologiczne powikłania uzależnienia od alkoholu. W: Współczesny wymiar uzależnień.
- Zielińska, A. (2024). Witaminy B we wspomaganiu działania układu nerwowego i łagodzeniu zaburzeń poznawczych. Lek w Polsce, 401(10), 28-35.
- Napiórkowska, E. (2023). Thiamine: overview of history of discovery, mechanism of action, role and deficiency. Prospects in Pharmaceutical Sciences, 21(3), 15-21.
- Antczak, J., Araszkiewicz, A., Babicki, M., Mastalerz-Migas, A., Rejdak, K., & Słowik, A. Zasady diagnostyki i leczenia neuropatii. Zalecenia interdyscyplinarnej grupy ekspertów. Lekarz POZ, 10(4), 219-233.
- Blicharz, A., Marzęda, M., Drozd, M., Czarnota, J., & Piecewicz-Szczęsna, H. (2020). Beriberi disease–a picture of thiamine deficiency in underdeveloped and highly developed countries. Journal of Education, Health and Sport, 10(9), 407-414.
- Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., & Charzewska, J. (2020). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie (Vol. 83). Warsaw, Poland: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny.
- Martel, J. L., Kerndt, C. C., Doshi, H., Sina, R. E., & Franklin, D. S. (2024). Vitamin B1 (thiamine). In StatPearls [Internet]. StatPearls Publishing.
- Covell T, Siddiqui W. Korsakoff Syndrome. 2023 Jan 30. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 30969676.
- Wiley KD, Gupta M. Vitamin B1 (Thiamine) Deficiency. 2023 Jul 17. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 30725889.
- Carvalho, M. M., Proença, T., Pinto, R. A., Pinto, R., & Macedo, F. (2023). Wernicke encephalopathy and beriberi disease presenting as STEMI-equivalent. Monaldi Archives for Chest Disease, 93(4).
- Wilson, R. B. (2020). Pathophysiology, prevention, and treatment of beriberi after gastric surgery. Nutrition Reviews, 78(12), 1015-1029.
