Test FIT wykorzystujący przeciwciała do badania hemoglobiny w próbkach kału jest wykorzystywany w przesiewowych badaniach w kierunku raka jelita grubego – niestety jeszcze nie w Polsce. Naukowcy pracują nad trzema jego nowymi wersjami, tzw. wielocelowymi, opartymi na wykrywaniu w kale dodatkowych biomarekrów, takich jak DNA, RNA lub białka.
Jak wynika z najnowszych badań, nowe, wielocelowe testy immunochemiczne FIT oparte na wykrywaniu w kale dodatkowych biomarkerów DNA, RNA lub białek mogą okazać się skuteczniejsze w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego niż klasyczny test FIT, ale tylko u osób o średnim ryzyku.
Różne rodzaje testu FIT – plusy i minusy
Amerykańska grupa zadaniowa ds. usług prewencyjnych (USPSTF) zaleca jako testy przesiewowe w kierunku raka jelita grubego dwa testy FIT – standardowy FIT i FIT-DNA kału – a także trzeci nieinwazyjny test przesiewowy na krew utajoną w kale gFOBT, który wykrywa hem, składnik hemoglobiny, poprzez reakcję chemiczną.
Jednak zarówno standardowy FIT, jak i FIT-DNA stolca mają swoje ograniczenia. W porównaniu ze standardowym testem FIT-DNA jest zwykle lepszy w wykrywaniu śladów krwi w kale, a tym samym może wykryć więcej przypadków raka jelita grubego lub innych zaawansowanych zmian. Niestety często prowadzi do większej liczby wyników fałszywie dodatnich. Dlatego American College of Physicians nie zaleca FIT-DNA kału do badań przesiewowych, powołując się na takie kwestie, jak koszty – ponad 600 USD za test w porównaniu z około 30 USD za standardowy FIT – oraz większe prawdopodobieństwo wyników fałszywie dodatnich w porównaniu zarówno ze standardowym FIT, jak i z gFOBT.
Naukowcy postanowili zatem opracować nowe opcje FIT, które mogą poprawić wczesne wykrywanie raka jelita grubego i zaawansowanych zmian przedrakowych bez zwiększania liczby wyników fałszywie dodatnich. W trakcie badań są właśnie trzy nowe nieinwazyjne testy wielocelowe – zaktualizowany test oparty na DNA, Cologuard 2.0, test oparty na RNA, ColoSense oraz test oparty na białkach firmy CRCbioscreen.
Wielocelowy test DNA
Test nazwany Next Generation Cologuard lub Cologuard 2.0, wykrywa trzy nowe zmetylowane markery DNA wraz z hemoglobiną kałową. W niedawnym badaniu porównano Cologuard 2.0 ze standardowym FIT. W badaniu wzięło udział 176 uczestników w wieku 40 lat lub starszych.
Naukowcy ocenili czułość Cologuard 2.0 (miernik tego, jak dobrze wykrywa chorobę, która jest naprawdę obecna) i swoistość (miara tego, jak dobrze test wskazuje na brak choroby) w porównaniu ze standardowym testem FIT i oryginalnym testem Cologuard.
Cologuard 2.0 wykazał lepszą czułość w przypadku CRC niż standardowy FIT (odpowiednio 93,9% vs 67,3%) oraz w przypadku zaawansowanych zmian przedrakowych (43,4% w porównaniu z 23,3%). Test nowej generacji zidentyfikował 92 z 98 uczestników z potwierdzonymi kolonoskopią diagnozą raka jelita grubego w porównaniu z 66 przypadkami przy użyciu standardowego FIT.
W porównaniu z oryginalnym Cologuardem, czułość Cologuard 2.0 poprawiła się nieznacznie – z 92% do 93,9%; dla zaawansowanych zmian przedrakowych z 42% do 43,4%; a w przypadku dysplazji wysokiego stopnia z 69% do 75%. W najnowszej wersji poprawiła się także swoistość – z 87% do 90,6%. Jednak swoistość Cologuard 2.0 w przypadku zaawansowanej neoplazji była gorsza niż w przypadku standardowego FIT (odpowiednio 90,6% vs 94,8%), co zwiększyłoby prawdopodobieństwo wyników fałszywie dodatnich.
Nowy test może więc zidentyfikować więcej osób z rakiem jelita grubego i zaawansowanymi zmianami przedrakowymi niż standardowy test i może prowadzić do mniejszej liczby wyników fałszywie dodatnich niż oryginalny test Cologuard. Producent przedłożył dane z badań do zatwierdzenia przez amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA).
Wielocelowy test oparty na RNA
ColoSense, test kału oparty na RNA, poszukuje ośmiu biomarkerów RNA związanych z rakiem jelita grubego. Firma twierdzi, iż testy oparte na RNA mają przewagę nad testami biomarkerów DNA, ponieważ nie podlegają związanym z wiekiem zmianom w metylacji DNA, które mogą zafałszować wyniki testów DNA.
Podobnie jak Cologuard 2.0, test ColoSense jest w tej chwili oceniany przez FDA. Dane przesłane do FDA pochodziły z badania CRC-PREVENT, w którym wzięło udział 8920 uczestników w wieku 45–90 lat. Zostali oni przebadani zarówno dzięki ColoSense, jak i standardowego FIT, a następnie wszyscy przeszli kolonoskopię.
ColoSense wykazał wyższą czułość niż standardowy FIT na obecność raka jelita grubego (odpowiednio 94% vs 78%) i zaawansowanych gruczolaków (46% vs 29%). W grupie w wieku 45-50 lat test oparty na RNA miał czułość 100% dla raka jelita grubego, prawidłowo identyfikując wszystkie pięć osób z potwierdzonym kolonoskopią raka jelita grubego i 45% dla zaawansowanych gruczolaków. Był jednak mniej specyficzny niż standardowy FIT w porównaniu z ujemnymi wynikami kolonoskopii (odpowiednio 88% vs 96%) i ujemnymi wynikami dla zaawansowanych zmian lub CRC (85,5% vs 94,9%); W związku z tym było bardziej prawdopodobne, iż doprowadzi to do wyników fałszywie dodatnich.
Wielocelowy test oparty na białkach
Wielocelowy FIT oparty na białku wykorzystuje przeciwciała do testowania dwóch dodatkowych białek: kalprotektyny, markera stanu zapalnego związanego z rakiem jelita grubego, oraz serpiny, inhibitora proteazy, który może być podwyższony w raku jelita.
Badanie z 2021 r. z udziałem 1284 pacjentów wykazało, iż czułość testu opartego na białku wielocelowym wynosiła 42,9% w przypadku zaawansowanych nowotworów w porównaniu z 37,3% w przypadku standardowego FIT. Jego swoistość była podobna do swoistości standardowego FIT i wynosiła 96,6% dla zaawansowanych nowotworów.
W najnowszym raporcie opublikowanym w czasopiśmie „The Lancet Oncology” zespół stworzył model trzech badań porównujących dwa testy FIT. Zastosowano w nich różne wartości odcięcia. Analiza obejmowała próbki kału od 13 187 pacjentów w wieku 55–75 lat, którzy byli objęci krajowym programem badań przesiewowych w Holandii. Próbki kału oceniano zarówno dzięki testu wielocelowego, jak i standardowego FIT, przy użyciu dodatniego punktu odcięcia ≥47 μg hemoglobiny/g kału. Dane z kolonoskopii były dostępne tylko dla 1270 uczestników.
W scenariuszu pierwszym test wielocelowy miał niższy próg dodatniego wyniku i w konsekwencji zidentyfikował więcej zmian przedrakowych niż standardowy FIT (odpowiednio 828 vs 354). Wielocelowy FIT zidentyfikował kilka kolejnych przypadków CRC: spośród 29 potwierdzonych kolonoskopią przypadków raka, wielocelowy FIT zidentyfikował 26 vs 23 ze standardowym FIT. Ale wielocelowy FIT miał również ponaddwukrotnie większą liczbę wyników fałszywie dodatnich niż standardowy FIT (odpowiednio 347 vs 161).
Być może najbardziej wymowne porównanie miało miejsce w scenariuszu drugim, w którym oba testy ustawiono na tym samym niskim progu dodatnim, aby zminimalizować wyniki fałszywie dodatnie. Zgodnie z oczekiwaniami oba testy miały podobne wskaźniki dodatnich wyników dla zaawansowanych zmian, przy czym test wielocelowy prawidłowo zidentyfikował 22 z 29 osób z rakiem, o jedną mniej niż standardowy test.
Test oparty na białkach zidentyfikował nieco więcej osób z zaawansowanymi zmianami chorobowymi (156 vs 136 w teście standardowym) oraz dał mniej wyników fałszywie dodatnich niż test standardowy (odpowiednio 295 vs 311), co skutkuje nieco wyższą swoistością. Autorzy oszacowali, iż zastąpienie standardowego testu wielocelowego FIT w holenderskim programie badań przesiewowych CRC może zmniejszyć częstość występowania raka jelita grubego o 5%, a śmiertelność z powodu raka jelita grubego o 4%.
Nowe testy mogą wykryć więcej nowotworów
Trzy nowe wielocelowe testy przesiewowe w kierunku raka jelita grubego mogą pomóc w wykryciu większej liczby nowotworów i zaawansowanych zmian przedrakowych. A jeżeli testy mają wystarczająco wysoką swoistość, negatywne ich wyniki mogą również pozwolić ludziom zrezygnować z kolonoskopii przesiewowej.
Przeczytaj i zobacz także: „Test FIT zamiast kolonoskopii?”.
