Czym jest stan zapalny?
Współczesna definicja zapalenia, bazująca na nowoczesnych odkryciach, uznaje stan zapalny za uporządkowany proces rozwijający się w tkance unaczynionej pod wpływem czynnika uszkadzającego. Jest to o tyle istotna definicja, iż zakłada uporządkowanie procesu zapalnego: nie jest to chaotyczny ciąg reakcji, wybuchających to tu, to tam w ciele człowieka.
Stan zapalny ma swój cel: zmierza do pobudzenia odporności i obrony organizmu przed czynnikami uszkadzającymi. Jest kaskadą reakcji biochemicznych, z których jedna pociąga drugą i nie jest sam w sobie zły - jest bardzo korzystny. Ma wartość informacyjną, predykcyjną i umożliwia monitorowanie leczenia. Problem pojawia się wtedy, kiedy się przeciąga i występuje bez znanego czynnika wywołującego.Reklama
Celsus, o którym wspomniano we wstępie, opisał czynniki miejscowego stanu zapalnego:
zaczerwienienie,ból,podwyższona temperatura,obrzęk,zaburzenie funkcji tkanki.
Tych pięciu czynników poszukiwać będziemy w każdym stanie zapalnym. Stanowią "klasyczną piątkę" i to na nich bazować będą także objawy przewlekłych stanów zapalnych.
Co to jest przewlekły stan zapalny?
A więc, dobrze: rozpoznaliśmy stan zapalny, udaliśmy się do lekarza, podjęliśmy jakieś kroki celem określenia i zwalczenia przyczyn, leczymy się i leczymy, a... zapalenie nie mija. Co dalej? Ostre zapalenie przechodzi w podostre, potem w przewlekłe, ale dlaczego? Najprawdopodobniej dlatego, iż nie przywiązaliśmy dostatecznej uwagi do odkrycia przyczyn zapalenia lub użyliśmy niewłaściwych sposobów i substancji, aby zwalczyć jego przyczynę.
Czasem tylko podejrzewamy przyczynę, która jest nam nieznana, czasem znana przyczyna z jakiegoś powodu nie reaguje na leczenie.
Objawy ostrego zapalenia zmieniają się: przyjmują mniejsze nasilenie, rozkładają się w czasie, odchodzą i nawracają. Rozpoczyna się przewlekły proces zapalny, który z definicji oznacza właśnie rozłożenie w czasie i w nasileniu objawów ostrego zapalenia. Wynika to z braku możliwości naprawy uszkodzenia lub usunięcia patogenu, wywołującego stan zapalny.
Objawy przewlekłego zapalenia
Podatność na infekcje
Przewlekłe stany zapalne cechują się wysoką podatnością na sezonowe infekcje, co wynika z faktu osłabienia podstawowych mechanizmów odpowiedzi immunologicznej i zmniejszenia ich reaktywności w obliczu czynników, powodujących choroby zakaźne - wirusów i bakterii.
Dolegliwości układu pokarmowego
Przewlekłe, nawracające i uciążliwe bóle brzucha, biegunki, zaparcia bądź jedno i drugie na zmianę zwiastują toczący się bez przerwy proces zapalny, zachodzący w jelitach. Często jest on skoordynowany ze stresem i przemęczeniem, a te komponenty wspólnie z objawami jelitowymi są odpowiedzialne za jedną z powszechniejszych w tej chwili chorób psychofizycznych: IBS - Irritable Bowel Syndrome - zespół jelita drażliwego.
Zmęczenie
Zmęczenie przewlekłe, nie mające nic wspólnego z logicznym zmęczeniem np. po ciężkim dniu. Zmęczenie, które można nazwać przemęczeniem, które nie mija mimo odpoczynku, któremu towarzyszą często inne objawy psychofizyczne - ten rodzaj może zwiastować przewlekły stan zapalny i sam w sobie być komponentą wielu chorób autoimmunologicznych.
Choroby autoimmunologiczne wynikają z utrzymywania nienaturalnie podniesionych wartości czynników prozapalnych, wywołujących autoagresję - organizm zwalcza sam siebie poprzez układ odpornościowy, produkując przeciwciała. Do chorób autoimmunologicznych, przebiegających z ciągłym poczuciem zmęczenia, należą między innymi stwardnienie rozsiane, MG -miastenia czy reumatoidalne zapalenie stawów.
Gorączka i osłabienie
Stale podniesiona temperatura ciała powyżej 37.5°C lub stale obniżona - poniżej 36°C - może wynikać z faktu, iż organizm ciągle toczy jakąś "walkę" lub przeciwnie - nie radzi sobie i "poddaje się" w obliczu toczącego się bez przerwy procesu zapalnego. jeżeli temperatura nigdy nie osiąga normalnych, oczekiwanych wartości (36.5°C - 37.0°C), warto poprowadzić diagnostykę w kierunku poszukiwania przyczyn tej sytuacji.
Wzrost lub spadek wagi
Wahania wagi, nie wynikające ze zmiany diety lub nawyków, mogą wiązać się z rozprzestrzenianiem się procesów zapalnych wewnątrz organizmu. Ostatnie odkrycia wiążą także otyłość z przewlekłym zapaleniem, postulując, iż sama w sobie jest chorobą zapalną, ponieważ w jej przebiegu dochodzi do zwiększania się markerów zapalenia, a tkanka tłuszczowa stanowi gruczoł wydzielania zewnętrznego, regulujący inne narządy i układy.
Depresja, zaburzenia lękowe i zmiany nastroju
Zarówno częste huśtawki nastrojów, jak i poważniejsze dolegliwości psychiatryczne mogą wynikać ze zmian biochemicznych w mózgu, związanych z destabilizacją organizmu w przebiegu przewlekłych procesów zapalnych. Najnowsze prace naukowe wiążą dolegliwości psychiczne z zaburzeniami biochemicznymi, które mogą występować w przebiegu przewlekłych stanów zapalnych.
Problemy z pamięcią
Kłopoty z przypominaniem sobie czegoś, często brakujące słowa, poważne problemy z dowolnym rodzajem pamięci (epizodycznej, krótko - i długotrwałej) mogą być odzwierciedleniem przewlekłego zapalenia. Ostatnie, fenomenalne odkrycia zespołu badaczki Mirandy Orr, wiążą chorobę Alzheimera z występowaniem przewlekłego stanu zapalnego w obrębie niektórych miejsc w mózgu. Okazuje się, iż w strukturze hipokampu - kluczowej dla pamięci - w przebiegu zespołu Alzheimera, uszkodzone komórki nie giną, tylko pozostają w postaci "komórek zombie", bezpośrednio niszczących inne, zdrowe komórki tkanki nerwowej, wywołując w nich... stan zapalny!
Miażdżyca
Jednym z kluczowych faktorów miażdżycy jest wystąpienie miejscowego zapalenia żyły, w wyniku uszkodzenia warstwy śródbłonka tego naczynia. Kaskada reakcji, związanych z miejscowym zapaleniem powoduje zmniejszenie plastyczności żyły i zwiększenie przepuszczalności ściany naczyniowej, co w efekcie prowadzi do rozwoju miażdżycy. Czynniki wpływające na rozwój miażdżycy są jednocześnie czynnikami zapalnymi.
Ból
Jednym z symptomów przewlekłego zapalenia może być ból, zarówno stawów, mięśni, jak i konkretnych narządów czy kości. Ciągle podwyższone markery stanu zapalnego bezpośrednio wpływają na obniżenie progu bólowego i/ lub fizycznie powodują zwiększenie nasilenia bólu. Nie bez powodu do chorób autoimmunologicznych, które zależą od autoagresji organizmu i przewlekłego zapalenia, należą choroby związane z ciągłym i nawracającym bólem: reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń czy zespół Sjögrena.
Wysypka i zapalenia skórne
Częstym objawem przewlekłego stanu zapalnego są różnego rodzaju wysypki i zapalenia, pojawiające się na skórze, zwłaszcza kończyn i tułowia. Skóra to nasz największy organ i nie bez powodu "daje znać", kiedy coś dzieje się wewnątrz organizmu. Choroby, przebiegające z przewlekłym stanem zapalnym, często manifestują się reakcjami skórnymi. Niektóre z nich są wręcz charakterystyczne dla danej jednostki chorobowej, jak np. w toczniu czy atopowym zapaleniu skóry.
Co zrobić, gdy podejrzewamy przewlekły stan zapalny?
Niestety, nie istnieją w tej chwili decydujące, jednoznaczne testy, pozwalające na określenie, czy stan zapalny, z którym się borykamy, jest ostry, podostry czy przewlekły. Wszystkie biochemiczne markery, którymi dysponujemy obecnie, określają obecność i nasienie stanu zapalnego, niekoniecznie czas jego trwania i predykcje na jego temat. Najczęściej szukamy konkretnej choroby, przebiegającej w formie przewlekłego zapalenia, po objawach i dostępnych markerach zapalenia, dlatego jeżeli wystarczająco długo toczy się w organizmie nienaturalny dla nas proces lub martwią nas trwające długo objawy, warto zasięgnąć opinii lekarskiej i wykonać zlecone badania. Badania powinny być dopasowane do dolegliwości, tj. inne przy podejrzeniu choroby Alzheimera, inne przy podejrzeniu atopii, a inne przy przewlekłym bólu mięśni itd.
Źródła:
Dembińska - Kieć A., Naskalski J. W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2002.
Anti - inflammation, Special publication, National Geographic, USA, 2024
Khanna D, Khanna S, Khanna P, Kahar P, Patel BM. Obesity: A Chronic Low-Grade Inflammation and Its Markers. Cureus. 2022 Feb 28;14(2).
Pahwa R, Goyal A, Jialal I. Chronic Inflammation. [Updated 2023 Aug 7]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
CZYTAJ TAKŻE:
