Szczepienia ochronne – obowiązkowe i zalecane | 2025

Ludzkość przez wieki zmagała się zarazami/morami. Były to określenia ogólne oznaczające powszechną chorobę zakaźną. Odnoszono je do poszczególnych chorób zakaźnych, nazywając je, gdy szerzyły się nagminnie i zabijały wielu, dżumą czy – od wspólnego objawu – gorączką. Budziły one postrach, tym bardziej iż nie znano sposobów zabezpieczania się przed nimi, innymi niż izolacja osób chorych.

Wprowadzenie szczepień ochronnych w XX wieku zmieniło tę sytuację. Efekty ich upowszechnienia dla ratowania ludzkiego zdrowia i życia potwierdzają badania naukowe oraz fakty, takie jak eradykacja choroby (z łac. eradicatio), czyli całkowite zwalczenie choroby zakaźnej na całym świecie z niewystępowaniem wywołującego ją patogenu w organizmach ludzkich, zwierzęcych oraz innych elementach środowiska.

Stosowanie na szeroką skalę profilaktyki w postaci szczepień ochronnych przyniosło eradykację ospy prawdziwej, wirusów polio typu 2 i 3 oraz zmniejszenie śmiertelności i zachorowalności na wiele chorób zakaźnych, takich jak błonica, tężec, krztusiec, odra czy różyczka.

– Szczepienia ochronne przeciwko chorobom zakaźnym są zaliczane do największych osiągnięć medycyny. Co prawda, globalizacja świata stawia przed rozwojem profilaktyki szczepień co raz to nowsze wyzwania m.in. w postaci pandemii. Jednak nauka, wsparta rozwiązaniami organizacyjnymi, potrafi im sprostać, tworząc i gwałtownie wprowadzając szczepionki przeciw nowym patogenom rozprzestrzeniającym się na wszystkie kontynenty, takim jak HIV czy COVID – komentuje red. Aleksandra Rudnicka, Stowarzyszenie Onkologiczne SANITAS, redaktor naczelna i wydawca Hematologii dla Pacjenta.

Które szczepienia ochronne są obowiązkowe, a które tylko zalecane? Zapoznaj się z naszym poradnikiem.

Szczepienia ochronne

Szczepienia stanowią fundament współczesnej profilaktyki zdrowotnej, chroniąc zarówno jednostki, jak i całe społeczności przed groźnymi chorobami zakaźnymi.

Polski Program Szczepień Ochronnych obejmuje najważniejsze szczepienia przeciwko 15 groźnym chorobom zakaźnym.

Choroby te – choć rzadko – mogą prowadzić do rozwoju poważnych powikłań zdrowotnych, a choćby śmierci. W ostatnich latach program został znacznie rozbudowany i objął również populację dorosłych. Uwzględnia szczepienia:

• obowiązkowe
• zalecane płatne
• zalecane bezpłatne (HPV, COVID-19, grypa i PCV13 dla osób 65+)

Szczepienia chronią nie tylko indywidualne zdrowie osób zaszczepionych, ale również całą społeczność poprzez przerwanie transmisji. Dzięki powszechnym szczepieniom możliwe jest ograniczenie ryzyka epidemii oraz ochrona populacyjna, która polega na tym, iż w sytuacji wysokiego odsetka uodpornionych przestają chorować osoby nieuodpornione, dzięki temu, iż nie mają się od kogo zakazić.

W przypadku chorób przenoszonych między ludźmi, szczepienia zapewniają ochronę tym, którzy z powodu przeciwwskazań nie mogą być zaszczepieni, jest to – tzw. strategia kokonu. Polega ona na szczepieniu osób z najbliższego otoczenia tych, których nie można zaszczepić.

Szczepienia obowiązkowe i zalecane koncentrują się na okresie dzieciństwa, gdy podatność na zakażenia jest największa, a spodziewane korzyści rozciągają się na najdłuższy horyzont czasowy, ale obejmują również w coraz większym stopniu grupy ryzyka, w tym populację osób starszych.

Szczepienia obowiązkowe w Polsce są regulowane przez program szczepień, który jest corocznie aktualizowany przez Ministerstwo Zdrowia.

Szczepienia obowiązkowe – bezpłatne dla dzieci

• Gruźlica (BCG) – zalecane jest podanie pojedynczej dawki przed wypisaniem ze szpitala po urodzeniu. W Polsce szczepienie pozostaje obowiązkowe do ukończenia 15 roku życia ze względu na utrzymujące się ryzyko zakażenia gruźlicą niemowląt i dzieci.
• Wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV) – szczepienie obowiązkowe. Pierwsza dawka jest podawana po urodzeniu, a kolejne w 2. i 7. miesiącu życia.
• Rotawirusy (RV) – szczepienie obowiązkowe. Szczepienie podawane jest w 2. miesiącu życia (po ukończeniu 6 tygodni), 4. oraz 5-6. miesiącu życia. Celem tego szczepienia jest ochrona przed ciężkimi zakażeniami żołądkowo-jelitowymi wywoływanymi przez rotawirusy, które mogą prowadzić do odwodnienia i wymagać hospitalizacji.
• Błonica, tężec, krztusiec – Szczepienie obowiązkowe. Szczepienie obejmuje 3 dawki podstawowe DTP w podawane w 2., 4., i 6. miesiącu życia oraz uzupełniającą w wieku 16-18 miesięcy. W 6. roku życia podaje się dawkę przypominającą DTPa. W 14. roku życia podaje się dawkę przypominającą o zmniejszonej dawce antygenów błoniczych i krztuścowych Tdap, a w wieku 19 lat pojedynczą dawkę Td.
• Nagminne porażenie dziecięce (Poliomyelitis – IPV) – Szczepienie obowiązkowe. Szczepienie przeciwko polio jest podawane w 3., 6., oraz 16-18. miesiącu życia, a dawka przypominająca w wieku 6 lat.
• Hib (Haemophilus influenzae typu b) – Szczepienie obowiązkowe do ukończenia 5. roku życia. Szczepionka Hib jest podawana w 2., 4., 6 miesiącu życia. Dawkę przypominającą podaje się w 13-15. miesiącu życia.
• Pneumokoki (PCV10) – Szczepienie obowiązkowe do ukończenia 5. roku życia. Kolejne dawki podawane są w 2., 5., oraz 13-15. miesiącu życia. W niektórych grupach ryzyka szczepienie jest obowiązkowe i bezpłatne do 19 r.ż.
• Odra, świnka, różyczka (MMR) – Szczepienie obowiązkowe. Pierwsza dawka jest podawana w 13-15. miesiącu, a druga w wieku 6 lat.

Szczepienia zalecane – bezpłatne (częściowo odpłatne)

• Ludzki wirus brodawczaka (HPV) – Zalecana obu płciom po ukończeniu 9. roku życia do ukończenia 14. roku życia. Bezpłatne obie szczepionki: 2-walentna i 9-walentna w ramach Programu Szczepień Ochronnych (PSO); bezpłatna 2-walentna do ukończenia 18. r.ż.; 50% refundacji 2-walentnej szczepionki dla osób powyżej 18. r.ż.
• COVID-19 – Szczepienie zalecane, bezpłatne.
• Grypa – Szczepienie zalecane bezpłatne dla dzieci po ukończeniu 6. miesięcy życia i osób 65+ ( szczepionka inaktywowana, standardowa. Szczepionka grypowa wysokodawkowa zalecana osobom 60+ jest refundowana w 50%).

Szczepienia zalecane – pełnopłatne

• Meningokoki (MenB, MenACWY) – Szczepienia zalecane, pełnopłatne.
• Ospa wietrzna (VZV) – Szczepienie składa się z 2 dawek. Zalecane dzieciom i dorosłym, którzy nie przechorowali ospy wietrznej. Bezpłatne dla dzieci należących do niektórych grup ryzyka.
• Wirusowe zapalenie wątroby typu A (HAV) – Szczepienie zalecane pełnopłatne. Szczególnie przy wyjeździe do państw endemicznych, gdzie występuje zwiększone ryzyko zakażenia.
• Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – Szczepienie zalecane pełnopłatne. Zalecane szczególnie dzieciom i młodzieży przebywającym dużo na terenach zielonych.

Szczepienia ochronne dla osób dorosłych i starszych

Program szczepień dla osób dorosłych jest istotnym elementem zapobiegania chorobom, które w starszym wieku lub u osób przewlekle chorych mogą przebiegać ciężko. Osoby powyżej 50-65. roku życia są znacznie bardziej narażone na infekcje i ich powikłania niż młodsze grupy wiekowe, ze względu na osłabienie układu odpornościowego związane z wiekiem i rozwijającymi się chorobami przewlekłymi.

Dlatego osobom starszym zaleca się regularne szczepienia przeciwko grypie, a także szczepienia przeciwko pneumokokom oraz półpaścowi, które pomagają zapobiegać takim poważnym chorobom jak pneumokokowe zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy półpasiec i neuralgia popółpaścowa.

Szczepienie przeciwko grypie jest rekomendowane corocznie, aby uaktualnić ochronę do zmieniających się szczepów wirusa. Wprowadzenie szczepień przeciwko COVID-19 oraz RSV do kalendarza szczepień seniorów także przyczynia się do zwiększenia ochrony tej grupy. Szczepienia osób starszych mają na celu poprawę jakości życia tej grupy wiekowej, zmniejszenie liczby hospitalizacji oraz ochronę przed potencjalnie śmiertelnymi zakażeniami.

Szczepienia ochronne dla osób przewlekle chorych

Wiek i różne inne czynniki osobnicze, jak też wynikające z narażenia na zakażenie, sprawiają, iż niektórzy ludzie chorują częściej lub ciężej niż ogólna populacja. Osoby takie tworzą grupę ryzyka i wymagają szczególnego dbania o szczepienia ochronne. Przykładem mogą być seniorzy i osoby przewlekle chore.

Wszystkim pacjentom z chorobami przewlekłymi, zaleca się szczepienia przeciwko:

• grypie (corocznie)
• COVID-19
• pneumokokom
• krztuścowi (raz na 5-10 lat)
• WZW typu B (dla osób nieszczepionych)
• półpaścowi
• RSV (pacjenci po 50 r. ż.).

Szczepienia ochronne pacjentów onkologicznych

Szczepienia ochronne stanowią fundament współczesnej profilaktyki zdrowotnej, chroniąc zarówno jednostki, jak i całe społeczności przed groźnymi chorobami zakaźnymi. W trakcie walki z chorobą nowotworową, pacjenci onkologiczni stają w obliczu licznych wyzwań. Jednym z nich jest zwiększone ryzyko infekcji.

Pacjenci onkologiczni zarówno cierpiący na nowotwory lite, jak choroby rozrostowe krwi, są szczególnie narażeni na wszelkiego typu zakażenia ze względu na osłabienie układu odpornościowego wynikające z samej choroby nowotworowej, ale też terapii przeciwnowotworowych, takich jak chemioterapia i radioterapia, które znacznie obniżają odporność.

Szczepienia pacjentów onkologicznych mają na celu wzmocnienie ich odporności i zmniejszenie ryzyka zachorowania na choroby zakaźne, które mogą znacząco utrudnić proces leczenia i pogorszyć rokowanie. adekwatnie zaplanowane szczepienia ochronne mogą uchronić przed najważniejszymi chorobami zakaźnymi, co ma najważniejsze znaczenie dla zdrowia i niezburzonego leczenia onkologicznego

Według najnowszych wytycznych Amerykańskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej ASCO (American Society of Clinical Oncology), szczepienia powinny być integralnym, niezbędnym elementem opieki nad pacjentami onkologicznymi.

Kalendarz szczepień dla pacjentów onkologicznych jest ustalany indywidualnie, biorąc pod uwagę rodzaj nowotworu, stadium choroby, stosowane leczenie oraz ogólny stan zdrowia pacjenta. W niektórych przypadkach konieczne może być przesunięcie szczepień lub zastosowanie innych schematów niż w przypadku osób zdrowych.

Szczepienia ochronne mają fundamentalne znaczenie dla ochrony zdrowia pacjentów onkologicznych, których układ immunologiczny nie funkcjonuje w pełni sprawnie. Chemioterapia, radioterapia oraz inne terapie, które niszczą nowotwór, osłabiają jednocześnie zdolności organizmu do walki z chorobotwórczymi drobnoustrojami.

W związku z tym ryzyko zachorowania na choroby zakaźne, którym umiemy zapobiegać przez szczepienia, takie jak np. grypa, pneumokokowe zapalenie płuc, półpasiec czy COVID-19, jest w tej grupie znacznie wyższe. Wspomniane zakażenia mogą przebiegać ciężko i prowadzić do hospitalizacji, opóźnienia leczenia onkologicznego, a w najgorszych przypadkach – do śmierci.

Korzystałem z:
Profilaktyka dla zdrowia i życia, wydawca Sanitas, 2024.
Zdrowy styl życia i szczepienia ochronne poradnik dla pacjentów z chorobami nowotworowymi, wydawca Sanitas, 2024.
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy (Szczepienia.Info)

Post Szczepienia ochronne – obowiązkowe i zalecane | 2025 pojawił się poraz pierwszy w Zwrotnikraka.pl.