W dniach 18-24 listopada 2025 r. na całym świecie obchodzony jest Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach – inicjatywa, której celem jest zwiększenie świadomości dotyczącej racjonalnego stosowania antybiotyków oraz zagrożeń wynikających z narastającej antybiotykooporności. W środowisku stomatologicznym to czas na refleksję nad odpowiedzialnością zawodową i nad wpływem codziennych decyzji terapeutycznych na zdrowie publiczne.
Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach (World Antimicrobial Awareness Week, WAAW) został ustanowiony przez Światową Organizację Zdrowia w 2015 r. jako odpowiedź na rosnące zagrożenie opornością drobnoustrojów na środki przeciwdrobnoustrojowe. Z biegiem lat inicjatywa przekształciła się w globalną akcję edukacyjną, angażującą rządy, pracowników ochrony zdrowia, instytucje naukowe, organizacje branżowe oraz pacjentów. WHO podkreśla, iż walka z antybiotykoopornością (AMR) doprowadziła do stworzenia globalnej strategii „One Health”, której zadaniem jest zintegrowanie działań w sektorze medycznym, weterynaryjnym, środowiskowym i rolniczym.
Głównym celem Tygodnia jest przypomnienie, iż antybiotyki – mimo swojej skuteczności i łatwej dostępności – stanowią zasób ograniczony. Każda niepotrzebna recepta przyczynia się do osłabienia ich siły działania. Dla stomatologów jest to okazja, aby ponownie przeanalizować wytyczne w zakresie antybiotykoterapii i profilaktyki, a także zastanowić się, jak codzienne procedury kliniczne mogą wpływać na globalny problem AMR.
Znaczenie antybiotyków i narastająca antybiotykooporność
Antybiotyki stanowią fundament współczesnej medycyny. Bez nich niemożliwe byłoby bezpieczne wykonywanie większości zabiegów chirurgicznych, przeszczepów narządów, chemioterapii czy leczenia ciężkich zakażeń. W stomatologii odgrywają one kluczową rolę m.in. w terapii infekcji zębopochodnych oraz w profilaktyce bakteryjnego zapalenia wsierdzia u pacjentów z grup ryzyka. Jednak ich skuteczność – niegdyś niemal niepodważalna – staje się coraz bardziej zagrożona.
Według ocen WHO, bakterie oporne na antybiotyki są odpowiedzialne za miliony zakażeń rocznie na świecie, a liczba zgonów bezpośrednio związanych z antybiotykoopornością już teraz sięga kilkuset tysięcy. Prognozy są jeszcze bardziej niepokojące: do 2050 r. infekcje oporne na leczenie mogą stać się jedną z najczęstszych przyczyn zgonów, wyprzedzając choroby nowotworowe. Szczególnym zagrożeniem są tzw. „superbakterie”, takie jak szczepy Enterococcus faecium, Klebsiella pneumoniae czy Staphylococcus aureus, które wykazują oporność na wiele klas antybiotyków, w tym karbapenemy i glikopeptydy.
W kontekście stomatologii alarmujące jest to, iż coraz częściej obserwuje się wzrost oporności wśród bakterii jamy ustnej – m.in. beztlenowców Gram-ujemnych czy paciorkowców – co może utrudniać leczenie infekcji okołowierzchołkowych i zapaleń tkanek miękkich. Oporność ta jest w dużej mierze wynikiem nieprawidłowych schematów terapeutycznych stosowanych w gabinetach stomatologicznych.
Antybiotyki w stomatologii – dużo do poprawy
Praktyka stomatologiczna odpowiada za istotny odsetek antybiotyków przepisywanych w podstawowej opiece zdrowotnej. Liczne badania wykazały, iż znaczna część tych recept jest nieuzasadniona klinicznie. Najczęstsze błędy to:
- stosowanie antybiotyków w leczeniu bólu zęba bez objawów szerzącego się stanu zapalnego,
- przepisywanie leków w przypadkach, które powinny być leczone interwencją zabiegową (nacięcie ropnia, leczenie kanałowe, ekstrakcja zęba),
- niewłaściwy dobór preparatu – najczęściej zbyt szerokie spektrum działania,
- przepisywanie profilaktyki antybiotykowej pacjentom, którzy nie spełniają kryteriów ryzyka bakteryjnego zapalenia wsierdzia,
- ordynowanie zbyt długich kuracji antybiotykami.
Rola dentystów w walce z antybiotykoopornością
Stomatolodzy, jako grupa zawodowa z częstym dostępem do recept na antybiotyki, posiadają wyjątkowy wpływ na tempo narastania antybiotykooporności. Wiedza o zasadach racjonalnej antybiotykoterapii staje się niezbędnym elementem współczesnej praktyki klinicznej. Odpowiedzialność ta obejmuje stosowanie antybiotyków wyłącznie w sytuacjach, w których korzyści terapeutyczne są jednoznaczne i przewyższają ryzyko związane z ich podaniem. najważniejsze jest również przestrzeganie aktualnych wytycznych, takich jak te publikowane przez European Society of Endodontology (ESE) czy American Heart Association (AHA), szczególnie w zakresie profilaktyki bakteryjnego zapalenia wsierdzia.
Dentysta powinien każdorazowo pamiętać, iż antybiotyk nie jest alternatywą dla leczenia przyczynowego. W przypadku infekcji zębopochodnych interwencja zabiegowa powinna być leczeniem podstawowym, a antybiotykoterapia – odgrywać jedynie rolę wspierającą, ograniczoną do przypadków zakażeń z objawami ogólnymi, zagrożenia szerzenia się infekcji lub sytuacji, gdy wykonanie zabiegu jest chwilowo niemożliwe.
Równie istotna jest edukacja pacjentów. Wyjaśnianie, iż antybiotyki nie działają przeciwbólowo, nie przyspieszają gojenia w przypadku niepowikłanych stanów zapalnych oraz iż ich niewłaściwe stosowanie może prowadzić do poważnych konsekwencji epidemiologicznych, jest ważnym elementem profilaktyki AMR. To także szansa na budowanie zaufania opartego na transparentności i rzetelnej komunikacji klinicznej.
Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach 2025 przypomina, iż każdy lekarz dentysta jest uczestnikiem globalnego systemu walki z antybiotykoopornością. Racjonalne decyzje terapeutyczne podejmowane w gabinecie są nie tylko elementem profesjonalizmu, ale także wkładem w ochronę skuteczności antybiotyków dla przyszłych pokoleń.
Polska jest w pierwszej dziesiątce państw europejskich, w których przyjmuje się najwięcej antybiotyków. Często są one zalecane niewłaściwie i zamiast pomagać, szkodzą. Szacuje się, iż co roku z powodu oporności bakterii na antybiotyki w Europie umiera kilka tysięcy mieszkańców.
Źródła: https://www.who.int/
https://www.fao.org
