Stomatologia jako praktyka leczenia chorób zębów i całej jamy ustnej rozwijała się w Polsce przez wieki – początkowo jako rzemiosło, a z czasem jako specjalizacja lekarska. Pierwsi, którzy zajmowali się leczeniem zębów, nie byli lekarzami w dzisiejszym rozumieniu tego słowa. Byli to najczęściej cyrulicy, ale też kowale, rzemieślnicy czy duchowni. Osoby te często wykonywały także inne zabiegi, takie jak puszczanie krwi, nastawianie złamań i leczenie zranień.
Ze średniowiecza pochodzą najstarsze zachowane wzmianki o praktykach związanych z usuwaniem zębów w polskich miastach, m.in. w Krakowie i Gdańsku. Nie były one wykonywane przez wykształconych medyków, ale przez osoby, których umiejętności opierały się na przekazie ustnym oraz samodzielnie zdobytym doświadczeniu.
Przełom nastąpił w XIX wieku, gdy zaczęto podejmować próby nadania stomatologii rangi dziedziny medycyny. W 1805 r. powstała w Warszawie pierwsza instytucja medyczna – Akademia Lekarska, 11 lat później przekształcona w Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Choć stomatologia nie była wówczas osobnym kierunkiem, to właśnie wtedy zaczęto włączać nauczanie o leczeniu chorób jamy ustnej do programu studiów lekarskich.
Kosiński, Sawicki i Adamczewski
Jednym z pierwszych lekarzy, którzy profesjonalnie zajmowali się stomatologią w Polsce, był dr Teofil Kosiński (1818-1891), uważany za pioniera polskiej chirurgii stomatologicznej. Był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, autorem publikacji i promotorem nowoczesnych – jak na tamte czasy – metod leczenia zębów, w tym stosowania znieczulenia. W 1880 r. Kosiński wydał podręcznik „Choroby zębów i przyzębia”, który przez lata był podstawą nauczania dla kolejnych pokoleń lekarzy.
Kolejną istotną postacią był dr Józef Sawicki, który w drugiej połowie XIX w. jako jeden z pierwszych w Polsce wprowadzał do praktyki metody leczenia protetycznego – w tym uzupełnienia zębów z wykorzystaniem porcelany i metalu. Dr Sawicki współpracował z europejskimi ośrodkami stomatologicznymi, przyczyniając się do rozwoju nowoczesnych metod leczenia.
Należy również wspomnieć o Stanisławie Kazimierzu Adamczewskim, który w 1903 r. został pierwszym profesorem stomatologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. To właśnie on doprowadził do utworzenia pierwszej katedry stomatologii w Polsce i był jednym z twórców stomatologii akademickiej. W Krakowie i Lwowie opracowano wówczas pierwsze szkolenia dla przyszłych lekarzy stomatologów.
Równolegle z rozwojem edukacji akademickiej pojawiły się pierwsze towarzystwa naukowe, ze Związkiem Stomatologów Polskich (ZSP) na czele. Instytucja ta została założona w 1906 r. w zaborze austriackim przez dentystów skupionych wokół dr. Wincentego Łepkowskiego. ZSP, którego spadkobiercą jest Polskie Towarzystwo Stomatologiczne, odegrał kluczową rolę w standaryzacji zawodu i w walce o uznanie stomatologii za pełnoprawną dziedzinę medycyny.
Początki stomatologii w Polsce były pełne wyzwań – od braku nowoczesnych narzędzi po ograniczony dostęp do wiedzy medycznej. Mimo to, dzięki zaangażowaniu i determinacji pierwszych lekarzy dentystów, udało się zbudować fundamenty, na których opiera się dzisiejsza stomatologia – nowoczesna, interdyscyplinarna i zorientowana na pacjenta.
Źródła: Urbanowicz W., Zarys dziejów medycyny w Polsce
Lipski M., Zarys historii stomatologii w Polsce
Fot. Usuwający ząb – Gerrit van Honthorst (1592–1656)
