W grudniowym wydaniu czasopisma „British Dental Journal” ukazał się artykuł poświęcony początkom stomatologii. Autor pracy przedstawia najstarsze znane formy leczenia i profilaktyki chorób jamy ustnej w kulturach prehistorycznych i starożytnych cywilizacjach Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Omawia zarówno dowody archeologiczne, jak i źródła pisane, ukazując rozwój praktyk stomatologicznych od działań empirycznych po wczesną protetykę. Tekst podkreśla znaczenie higieny, estetyki i leczenia bólu zębów w dawnych społeczeństwach.
Autor artykułu – dr Roger Forshaw z Centrum Egiptologii Biomedycznej Uniwersytetu w Manchesterze – omawia najwcześniejsze ślady praktyk stomatologicznych, sięgające epok paleolitu i neolitu.
Quasi-stomatologia sprzed 14 000 lat
Analiza szczątków ludzkich sprzed ponad 14 000 lat, odkrytych na terenie dzisiejszych północnych Włoch, sugeruje, iż wczesne społeczności podejmowały próby przeciwdziałania chorobom zębów i łagodzenia bólu, stosując prymitywne narzędzia kamienne. Mikroskopowe ślady w ubytkach wskazują na celowe działania, być może polegające na usuwaniu próchnicy lub łagodzeniu bólu.
Z kolei pochodzące z epoki neolitu artefakty stomatologiczne z Pakistanu i Słowenii mają otwory wykonane w zębach, co może świadczyć o próbach zabiegów dentystycznych, choć ich dokładna intencja pozostaje niepewna. Ponadto bruzdy obecne na powierzchniach odnalezionych zębów sugerują, iż już wówczas dbano o higienę jamy ustnej, usuwając resztki pokarmowe dzięki prostych narzędzi.
Mezopotamia – teksty i praktyka dentystyczna
Forshaw przedstawia także praktyki stomatologiczne stosowane w starożytnej Mezopotamii (około 3000-2000 p.n.e.). Liczne teksty zapisane pismem klinowym dokumentują leczenie schorzeń jamy ustnej, w tym zapaleń przyzębia i próchnicy. Opisy obejmują stosowanie środków leczniczych opartych na roślinach i minerałach oraz zalecenia dotyczące higieny, takie jak stosowanie płukanek lub czyszczenie zębów przy użyciu tkanin nasączonych mieszaninami soli i octu.
Ciekawostką są receptury wybielające, zawierające m.in. sól i terpentynę. Teksty mezopotamskie łączą praktyki empiryczne z elementami rytualnymi i magicznymi, co odzwierciedla ówczesne rozumienie chorób. Nie znaleziono jednak dowodów na zaawansowane procedury lecznicze w obrębie uzębienia.
Starożytny Izrael – estetyka i higiena
W części poświęconej starożytnemu Izraelowi autor powołuje się na teksty biblijne i talmudyczne, które podkreślają znaczenie estetyki oraz zdrowia zębów. Źródła te nie dokumentują zabiegów chirurgicznych, ale opisują naturalne środki łagodzenia bólu, płukanki oraz zalecane praktyki higieniczne. Mimo braku materialnych dowodów archeologicznych na działania stricte stomatologiczne, przekazy literackie sugerują, iż higiena jamy ustnej była świadomą praktyką, a utrata zębów stanowiła – przynajmniej w pewnych kręgach – istotny problem społeczny i kulturowy.
Etruria i Fenicja – protetyka i kosmetyka
W swojej pracy autor opisuje także jedne z najstarszych znanych uzupełnień protetycznych, pochodzące z Etrurii (dzisiejsze środkowe Włochy). Znaleziska archeologiczne wskazują, iż kobiety należące do etruskiej elity nosiły bogato zdobione złote mosty pełniące funkcje zarówno protetyczne, jak i estetyczne. Protezy te, zwykle wykorzystujące naturalne zęby ludzkie lub zwierzęce bądź oparte na elementach metalowych, uznawane są za jedne z najwcześniejszych starożytnych przykładów zaawansowanej protetyki stomatologicznej. Podobne znaleziska pochodzące z Fenicji świadczą o wymianie technologii i silnych wpływach kulturowych w regionie Morza Śródziemnego.
Daleki Wschód i południowa Azja – po pierwsze profilaktyka
Ostatnia część pracy „Dentistry and dental care in antiquity: part 1 – prehistory, Mesopotamia, Israel, Etruria and the Far East” dotyczy systemów medycznych praktykowanych w starożytnych Chinach i Indiach, gdzie teksty medyczne, takie jak „Nei Ching” (III–I w. p.n.e.) czy „Charaka Samhita” (I w. p.n.e. – I w. n.e.), zawierają odniesienia do dbania o zdrowie jamy ustnej poprzez stosowanie płukanek ziołowych, zabiegi higieniczne oraz wczesne rozpoznawanie schorzeń jamy ustnej.
W obu kulturach – chińskiej i hinduskiej – w centrum działań stomatologicznych znajdowała się profilaktyka i leczenie zachowawcze, natomiast zabiegi chirurgiczne były stosunkowo rzadkie. Badania archeologiczne potwierdzają wysoki poziom zdrowia jamy ustnej w niektórych populacjach tego regionu, co mogło być wynikiem zarówno diety, jak i tradycyjnych praktyk higienicznych.
Źródło: https://www.nature.com/
