Reumatyzm

Zdjęcie: kobieta u reumatologa oglądająca zdjęcie rentgenowskie

Spis treści:

• WSTĘP
• BUDOWA STAWU
• WYBRANE CHOROBY REUMATYCZNE
  • Choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa (osteoartroza)
  • Reumatoidalne zapalenie stawów
  • Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów
  • Choroba Stilla
  • Zespół Reitera
  • Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
  • Toczeń trzewny układowy
  • Dna moczanowa
  • Gorączka reumatyczna
  • Fibromialgia
• ROZPOZNAWANIE PRZEWLEKŁYCH CHORÓB STAWÓW
• PROFILAKTYKA I LECZENIE
  • Zapobieganie chorobom reumatycznym
  • Leczenie
  • Walka z bólem
  • Rehabilitacja
  • Zabiegi chirurgiczne
  • Alternatywne metody leczenia
  • Zapobieganie chorobom reumatycznym
  • Rady przydatne w kontaktach z lekarzami
• SYTUACJA PSYCHICZNA CHOREGO
• CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE WPŁYWAJĄCE NA PERCEPCJĘ BÓLU
• KONSEKWENCJE NIELECZONEGO BÓLU PRZEWLEKŁEGO
• PSYCHOLOGICZNA TERAPIA BÓLU

WSTĘP

Reumatyzm jest określeniem bardzo ogólnym, dotyczącym wielu różnych schorzeń. Nie jest on konkretną chorobą; są to różnego rodzaju przewlekłe dolegliwości stawów (ból, sztywność, upośledzenie ich ruchomości, wysięgi, obrzęki), a także otaczających mięśni i kości. Do chorób reumatycznych zaliczane są te choroby, w których dochodzi do zniszczenia i zwyrodnienia stawów i tkanek układu ruchu, na skutek przewlekłych procesów zapalnych, toczących się w tych strukturach. Istnieje ponad 200 chorób reumatycznych, niektóre z nich występują często, inne rzadko. Część z nich przebiega w sposób łagodny, ale część z nich prowadzi do znacznego zniszczenia wielu, czasem tylko kilku, stawów (bywa, iż choroba dotyczy tylko jednego stawu) i znacznego upośledzenia sprawności fizycznej chorego. Choroby te wymagają stałego i systematycznego leczenia, na które składa się wiele elementów, o których mowa będzie w dalszej części. Wbrew temu, co się powszechnie uważa, choroby reumatyczne dotyczą ludzi w różnym wieku, nie tylko osób starszych. Oczywiście, u osób starszych, choroby te występują częściej, co wynika ze starzenia sie organizmu i osłabienia struktury stawów, ale wiele z nich ujawnia się w dzieciństwie, lub w wieku dojrzałym – stąd chorzy w różnym wieku. Niektóre choroby są częstsze u kobiet, inne u mężczyzn. Niektóre występują powszechnie (np. choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa), inne znacznie częściej tylko w określonych grupach osób (np. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa).

W przypadku większości chorób reumatycznych, nieznane są przyczyny ich powstawania. Te schorzenia, których przyczyny powstania są znane, stanowią mniejszość, ale dzięki temu można je skuteczniej leczyć. Istotnym procesem, występującym w wielu chorobach reumatycznych są reakcje autoimmunologiczne – to znaczy reakcje, poprzez które organizm zaczyna niszczyć swoje komórki, aktywując odpowiednie mechanizmy uszkadzające ich strukturę. W przypadku najczęściej występującej choroby reumatycznej – zwyrodnienia stawów obwodowych i kręgosłupa – przyczyną jest „zużycie” stawów na skutek ich codziennego obciążania (w istocie jest to proces w pewnym sensie naturalny, dopiero przekroczenie pewnego progu uszkodzeń pozwala mówić o chorobie).

W związku z mnogością chorób reumatycznych i różnorodnymi ich przejawami, w języku potocznym występuje kilka określeń z zakresu reumatyzmu, które mogą być różnie rozumiane, lub mieć różne znaczenia. Niektórzy, myśląc o reumatyzmie, mówią o łamaniu (strzykaniu) w kościach, rwaniu na niepogodę. Inni ludzie mówią o „artretyzmie” – dla części z nich oznacza to reumatyzm w ogóle, a część przyjmuje, iż artretyzm to konkretna choroba – reumatoidalne zapalenie stawów (dawniej: gościec przewlekły postępujący). Czasem ktoś uskarża się na „podagrę” (ból dużego palca u nogi) – jest to objaw choroby nazywanej dną moczanową. Niektórzy skarżą się na „wypadanie dysku” i „lumbago (ischias)” – to z kolei objawy zwyrodnienia kręgosłupa (wyjaśnienie pojęć w rozdziale „Wybrane choroby reumatyczne”). Terminologia ta jest bogata, i przedstawienie wszystkich potocznych wyrażeń w tym miejscu jest niemożliwe. Niektóre są przedstawione w dalszej części, o wyjaśnienie innych, nieznanych określeń, należy poprosić lekarza.

Choroby reumatyczne są różne i w różnorodny sposób objawiają się u poszczególnych osób. Każdy człowiek choruje w sposób tylko jemu adekwatny, każdy inaczej odczuwa chorobe i problemy z nią związane, inaczej stara się z nią walczyć, inaczej reaguje na leczenie. choćby jeżeli objawy u kilku chorych są podobne, ich odczuwanie przez każdego z nich jest całkowicie inne.

Niektórzy chorują latami, inni tylko przez kilka miesięcy w roku. U niektórych osób, choroba może spowodować znaczne zmiany w życiu osobistym, zawodowym, czy społecznym, niejednokrotnie stając się najważniejszym, przesłaniającym wszystko, problemem. U innych, przebieg choroby jest lżejszy, stanowi ona przykry, ale znośny, „dodatek” do życia codziennego. Jedni potrzebują silniejszych leków i wzmożonego usprawnienia, inni nie wymagaja tak intensywnego leczenia. Na szczęście, tylko nieznaczna część chorych wymaga zaawansowanej opieki medycznej i specjalistycznej pomocy w leczeniu powikłań chorób reumatycznych. Z podstawowymi problemami znaczna liczba chorych osób może sobie dać radę sama, co zawsze jednak wymaga nadzoru ze strony lekarza i rehabilitanta, a ze strony chorego – samodyscypliny, wytrwałości i systematyczności.

U większości chorych, choroby reumatyczne powodują przewlekły ból, sztywność, zniszczenie i ograniczenie ruchomości stawów – co za tym idzie i sprawności fizycznej. Oprócz tego, choroba wywołuje także wiele różnych uczuć i emocji – frustracji, złości, gniewu czy żalu. Czasem ciężko jest zaakceptować i zrozumieć zmniejszającą się sprawność fizyczną, zwłaszcza jeżeli wcześniej prowadzone życie było życiem czlowieka aktywnego. Choroba wymusza zmianę stylu życia, nawyków, obyczajów, ogranicza samodzielność. Wielu chorym udaje się przystosować do zmian, żyć w zmienionej sytuacji, prowadzić życie takie, na jakie pozwala choroba, możliwie najbardziej zbliżona do normalnego. Niektórym łatwiej jest się przystosować, innym trudniej. Mamy nadzieję, iż należysz do osób, które poradzą sobie z tą trudną sytuacją.

Na szczęście opracowano sposoby radzenia sobie z chorobą, prowadzone zarówno przez fachowców – lekarzy reumatologów, jak i takie, które mogą być przeprowadzone przez pacjenta samodzielnie (po uprzednim poinstruowaniu przez osoby doświadczone).

BUDOWA STAWU

Staw to połączenie dwóch lub więcej końców kości. Końce kości pokryte są specjalną tkanką – chrząstką stawową, która umożliwia gładkie przesuwanie kości i chroni je przed ścieraniem. Staw otoczony jest torebką stawową. Torebka stawowa jest wyścielona od wewnątrz błoną maziówkową (synowium). Torebkę stawową wypełnia płyn stawowy, produkowany przez tę błonę. Końce kości połączone są więzadłami, przebiegającymi wewnątrz i na zewnątrz stawu. [rysunek nr 1]

Wszelkie długotrwale utrzymujące się procesy zapalne i zwyrodnieniowe, toczące się w stawie, prowadzą do jego zniszczenia i upośledzenia funkcji.

WYBRANE CHOROBY REUMATYCZNE

W tym rozdziale opisano niektóre, częściej występujące niż inne, choroby reumatyczne. Informacje przedstawione tu są tylko ogólnymi wiadomościami, które mają na celu pomóc Ci zrozumieć charakter i specyfikę choroby. Nie należy wykorzystywać tych informacji do rozpoznawania schorzenia u siebie – należy pozostawić to specjaliście od tych chorób. jeżeli Twoja choroba nie została tu opisana, o wyjaśnienie poproś lekarza.

Jak już wspomniano, przewlekłych chorób przebiegających z uszkodzeniem stawów jest kilkadziesiąt. W przypadku większości z nich, nieznana jest przyczyna ich powstania. W wielu dominującą rolę odgrywają procesy autoimmunologiczne – takie, w których organizm niszczy swoje własne komórki. Jedne występują znacznie częściej niż inne, niektóre prowadzą do znacznego zniszczenia stawów, inne uszkadzają stawy w niewielkim stopniu. Choroba może dotyczyć głównie stawów, lub zajęcie stawów może być tylko jednym z wielu objawów schorzenia. Warto przybliżyć obraz kilku z nich.

Choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa (osteoartroza)

U wielu osób po 50-60. roku życia rozwija się choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa – powoli rozwijające się, postępujące z wiekiem zniszczenie, zniekształcenie i upośledzenie funkcji stawów na skutek przeciążeń (mikrourazów), jakim stawy są poddawane każdego dnia (szczególnie u osób z nadwagą lub otyłych). Do zniszczenia stawów dochodzi wskutek przewlekłego, przebiegającego z niewielką aktywnością, zapalenia błony maziowej stawu.

Objawy choroby to bóle stawów, ich bolesność w trakcie poruszania się, zmniejszenie zakresu ruchów. Czasem powstają wysięki w stawach i zniekształcenie ich obrysów. Starzenie się organizmu jest najważniejszą przyczyną rozwoju choroby. Zniszczeniu ulega warstwa chrzęstna stawu. Choroba postępuje, doprowadzając – z powodu bólu i ograniczenia ruchomości stawu – do niesprawności ruchowej chorego, wymagającej niejednokrotnie pomocy osób trzecich. Choroba dotyczy zwykle dużych stawów – biodra, kolana, obejmuje stawy rąk i stóp, a także stawy kręgosłupa. Przebiega powoli, w stopniu umiarkowanym, niekiedy prowadząc do konieczności wymiany stawów na ich sztuczne odpowiedniki. Zwyrodnienia poszczególnych stawów noszą swoje nazwy, np. zwyrodnienie kolana – gonartroza, zwyrodnienie biodra – koksartroza. Zwyrodnienie kręgosłupa prowadzi do zniszczenia krążków międzykręgowych („dysków”) i ich przesuwania, powodując w efekcie przemieszczanie trzonów kręgowych. Wypadnięcie lub tylko przemieszczenie miękkiego wnętrza pierścienia krążka międzykręgowego wywołuje ucisk na nerwy, wychodzące z rdzenia kręgowego w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, wywołując przewlekłe bóle kręgosłupa lub rwę kulszową – „lumbago” – promieniujący do nogi nagły, silny ból, z towarzyszącymi często zaburzeniami innego rodzaju, np. w oddawaniu moczu. jeżeli proces dotyczy odcinka szyjnego kręgosłupa – dochodzi do ucisku na naczynia krwionośne, co może powodować zawroty głowy, zaburzenia świadomości, przewlekłe bóle barku, a przepuklina krążka wywołuje ucisk na nerwy, objawiający się bólami promieniującymi do ręki (rwa ramienna).

Reumatoidalne zapalenie stawów

Chorobą przewlekłą, ściśle związaną ze stawami, jest reumatoidalne zapalenie stawów (w skrócie rzs.). W tej chorobie przewlekły proces zapalny jest czynnikiem uszkadzającym stawy. Jest to także choroba zaliczana do grupy chorób autoimmunologicznych. Jest ona chorobą pojawiającą się u osób z predyspozycją genetyczną, chorują na nią znacznie częściej kobiety niż mężczyźni. Szczyt zachorowań przypada na okres od 30 do 60 roku życia. We krwi i płynie stawowym można stwierdzić obecność nieprawidłowych białek, tzw. czynnika reumatologicznego. Choroba może zacząć się w sposób nagły, lub rozwijać się powoli w przeciągu tygodni, miesięcy, lat. Choroba może mieć charakter ciągły, albo przebiegać z większymi lub mniejszymi przerwami. Objawy to bóle i obrzęki stawów rąk, a niejednokrotnie także kolan i stóp. Na początku często występuje gorączka.

Epizody zapaleń stawów prowadzą do ich zniekształceń i uszkodzeń, ograniczenia ich ruchomości, a co za tym idzie – niesprawności fizycznej chorego. Palce ulegają charakterystycznemu zniekształceniu (palce o wyglądzie „łabędziej szyi” i palce „butonierkowate”). Pod skórą mogą występować guzki reumatoidalne, często występują także zmiany w płucach, zmiany zapalne w oczach i zaburzenia czucia w kończynach. Najbardziej dokuczliwymi objawami są osłabienie siły, ograniczenie możliwości poruszania i sztywność stawów. Często występują tez objawy tzw. ogólne – ciągłe zmęczenie, znużenie, brak „energii życiowej”. Nie można przewidzieć, w jaki sposób choroba rozwinie się u chorego, ale wiadomo, iż na każde 100 osób, 30 z nich wraca do prawie całkowitego zdrowia w ciągu kilku miesięcy, podczas gdy u pozostałych 70 niezbędne jest stałe podtrzymywanie leczenia.

Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów

Jeśli objawy reumatoidalnego zapalenia stawów występują przed 16. rokiem życia, chorobę określa się jako młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów. Młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów charakteryzuje się różnorodnym przebiegiem, ale podobnie jak w reumatoidalnym zapaleniu stawów występuje ból, obrzęk i sztywność poranna stawów, a także ich znaczne zniszczenie i upośledzenie funkcji. Choroba zaczyna się zwykle w wieku dwóch – trzech lat i często ogranicza się tylko do jednego, dwóch lub trzech stawów. Niekiedy dochodzi do zajęcia oczu – stąd potrzebna jest ich częsta kontrola. Czasem dochodzi do szybkiego rozprzestrzenienia się choroby na wiele stawów i do pogorszenia stanu ogólnego i samopoczucia chorego dziecka. Może dojść do zahamowania wzrostu organizmu i zaburzeń w rozwoju płciowym.

Choroba Stilla

Choroba Stilla jest kolejną przewlekłą chorobą stawów, występującą u dzieci. Rozpoczyna się przed piątym rokiem życia. Oprócz zapalenia stawów występuje gorączka, wysypka, świąd skóry i inne. Uszkodzenie stawów u większości chorych dzieci jest nieduże, po liku latach choroby większość dzieci powraca do całkowitego zdrowia. Tylko u niewielkiej części występują ciężkie zmiany narządowe, uszkodzenie stawów i zahamowanie wzrostu. Prawidłowe leczenie dzieci z tą chorobą zmniejsza ryzyko wystąpienia tych powikłań.

Zespół Reitera

Zespół Reitera charakteryzuje się występowaniem trzech objawów: zapaleniem struktur tworzących oko, zapaleniem cewki moczowej (u kobiet także zapalenie dróg rodnych) oraz zapalenie stawów. Występuje znacznie częściej u mężczyzn. istotną rolę w rozwoju choroby stanowi czynnik genetyczny i przebyte zakażenie bakteryjne – najczęściej układu pokarmowego. U chorych można stwierdzić obecność antygenu HLA-B27 – charakterystycznej struktury, występujących w ścianach komórek organizmu. Chorobie towarzyszy uczucie ciągłego zmęczenia, znużenia, osłabienie, gorączka. Choroba zacząć się może po „banalnej” biegunce i przejść w formę przewlekłą.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Chorobą, która dotyczy głównie (choć nie zawsze) stawów jednego rodzaju jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, choroba Bechterewa). Dotyczy ona kręgosłupa, ale u znacznej grupy osób chorych przebiega także z zajęciem innych stawów, głównie kończyn dolnych. U większości chorych jej występowanie związane jest z obecnością antygenu HLA-B27 – charakterystycznej struktury w ścianach komórek organizmu – jest to choroba zaliczana do chorób autoimmunologicznych. Występuje ona siedmiokrotnie częściej u mężczyzn. Zaczyna się przeważnie między 15 a 30 r.ż. Prowadzi do zesztywnienia kręgosłupa w jednej pozycji, czyniąc go niepodatnym na zginanie, co z kolei powoduje ograniczenie ruchomości klatki piersiowej i ból kręgosłupa. Zmiany pojawiają się najpierw w stawach krzyżowo-biodrowych (zlokalizowanych w tylnej części miednicy) – w efekcie czego dochodzi najpierw do bólów krzyża, a następnie do stałego zrostu w tych stawach. Następnymi objawami są: przewlekły (trwający ponad 3 miesiące) ból i sztywność kręgosłupa, objawy te nasilają się w nocy. Wraz z rozwojem choroby, pogłębia się ograniczenie ruchomości kręgosłupa, który sztywnieje w charakterystyczny sposób, dając obraz pochylenia sylwetki do przodu [rysunek 4]. Występują także często: osłabienie, zmęczenie, spadek masy ciała, gorączka. Choroba rozwija się nieprzerwanie, prowadząc powoli do znacznego ograniczenia ruchomości kręgosłupa.

Zmiany stawowe występują także w wielu chorobach reumatycznych, które toczą się w obrębie narządów wewnętrznych, a objęcie stawów procesem zapalnym nie jest głównym objawem – do takich chorób należą układowe choroby tkanki łącznej – toczeń trzewny układowy, zapalenie skórno – mięśniowe, zapalenie wielomięśniowe, twardzina, zespół Sjögrena, przewlekłe zapalenia naczyń (z wyłączeniem zapalenia zakrzepowego żył). Są to choroby autoimmunologiczne, co oznacza walkę organizmu z samym sobą. Poniżej podano opis jednej z nich, przedstawienie wszystkich przekracza ramy tej broszury.

Toczeń trzewny układowy

Toczeń trzewny układowy (w skrócie SLE) jest chorobą z kręgu układowych chorób tkanki łącznej. W chorobie tej dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu systemu obronnego człowieka – układu immunologicznego. Organizm produkuje specjalne białka, które atakują komórki ciała, a nie białko lub komórki obce (np. bakterie). Objawy są przeróżne, mogą występować niemal w każdym narządzie, czy układzie. Charakterystyczny jest rumień skóry. Najgroźniejszym umiejscowieniem jest układ krwionośny, nerwowy i nerki. Choroba może zacząć się nagle, ale może też rozwijać się powoli. Może przebiegać latami, może też pojawiać się okresowo, może też ustąpić nagle bez przyczyny. Ze względu na mnogość objawów, jakie może prezentować, jej rozpoznanie jest trudne. Zapalenie stawów jest tylko jednym z objawów. Rzadko kiedy dochodzi do ich dużego zniszczenia. Często natomiast dochodzi do uszkodzenia ścięgien i mięśni, co upośledza posługiwanie się np. ręką. Schorzenie występuję częściej u młodych kobiet – ze względu na jego charakter i przyjmowane leki, należy zapytać lekarza, czy nie dostrzega on przeciwwskazań do zajścia w ciążę.

Dna moczanowa

Chorobą, dotyczącą głównie stawów, wywołaną wrodzonym defektem metabolicznym, jest dna moczanowa – choroba polegająca na zapaleniu stawów wywołanym odkładaniem się kryształków moczanu sodu w stawie. Jest uwarunkowana genetycznie, polega na zaburzeniu funkcji niektórych enzymów powodujących rozkład i usuwanie kwasu moczowego z organizmu – substancji pochodzącej z białka zwierzęcego i rozpadu białek organizmu (procesu naturalnego). Brak możliwości eliminacji tego kwasu powoduje jego odkładanie w stawach, co prowadzi do ich zniszczenia, bólu i dysfunkcji. Choroba przebiega napadowo – charakterystyczny jest ostry atak silnego bólu, trwający kila dni, nasilający się nad ranem, w tym czasie występuje także obrzęk, zaczerwienienie, ograniczenie ruchomości stawu. Charakterystyczne jest zajęcie stawów dużego palca u nogi (podagra). Napad nieleczony mija po kilkunastu dniach, ale w miarę upływu czasu nawroty pojawiają się coraz częściej. Po 5-10 latach proces przechodzi w przewlekły, złogi kwasu moczowego odkładają się także w skórze (guzki dnawe).

Gorączka reumatyczna

Przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, o znanej przyczynie, przebiegającą z uszkodzeniem stawów, jest gorączka reumatyczna. Choroba rozpoczyna się zakażeniem gardła bakterią – paciorkowcem. Po zakażeniu organizm wytwarza przeciwciała przeciw tej (konkretnej) bakterii, ale białka ściany komórki bakteryjnej są podobne do niektórych białek organizmu – w ten sposób, organizm wytwarzając przeciwciała przeciwko bakteriom, zaczyna wytwarzać przeciwciała przeciwko samemu sobie. Powstałe przeciwciała cały czas „atakują” białka organizmu, choćby wtedy, gdy bakterii już dawno w organizmie nie ma. Jednym z objawów jest zapalenie stawów, ale dochodzi także do zapalenia serca, zniszczenia zastawek serca w późniejszym wieku, pląsawicy, i występowania guzków podskórnych u osób podatnych, Stare powiedzenie lekarskie mówi: „gorączka reumatyczna liże stawy i kąsa serce”. W dobie antybiotykoterapii choroba ta jest na szczęście rzadka.

Fibromialgia

Fibromialgia jest nazywana reumatyzmem mięśniowym. Dotyczy ona w mniejszym stopniu stawów, a bardziej mięśni. Są to uporczywe, przewlekłe bóle stawowo – mięśniowe, występujące głównie u kobiet w okresie menopauzy. Charakterystyczne jest to, iż ucisk konkretnych miejsc ciała (przyczepów mięśni) wywołuje silny ból. Dodatkowo występują różne objawy dodatkowe – depresja, lęk, zaburzenia cyklu miesiączkowego, nadwrażliwość na zimno, zaburzenia snu i inne. Choroba może występować samodzielnie, lub towarzyszyć innym schorzeniom.

Inne choroby, w których mogą występować zmiany stawowe, są liczne. Należą do nich: przewlekłe zapalenia jelit, choroby wrodzone chrząstki stawowej (chondroplazje), inne choroby wrodzone i nabyte dotyczące narządu ruchu, porażenie Heine – Medina, skrobiawica, martwice jałowe kości, infekcyjne i reaktywne zapalenia stawów, a także takie choroby jak hemofilia typu A (chorują wyłącznie mężczyźni; jest to uwarunkowany genetycznie brak jednego z czynników krzepnięcia krwi) czy borelioza (choroba wirusowa przenoszona przez kleszcze, charakteryzująca się ciężkim, wieloletnim przebiegiem i zajęciem mózgu, skóry i stawów) i wiele innych chorób, których opis szczegółowy przekracza zakres niniejszych materiałów

ROZPOZNAWANIE PRZEWLEKŁYCH CHORÓB STAWÓW

Najważniejszym elementem ustalenia rozpoznania choroby jest badanie kliniczne i rozmowa z lekarzem. W trakcie takiej rozmowy lekarz może zadać wiele pytań, dotyczących częśto spraw bardzo osobistych, intymnych, pamiętać należy jednak, iż służy to tylko temu, aby ustalić, jakie problemy i kłopoty dokuczają pacjentowi najbardziej. Staraj podać się jak najwięcej szczegółów dotyczących objawów, powstania, przebiegu i dotychczasowego leczenia choroby. Im więcej szczegółów, tym lekarzowi łatwiej będzie postawić prawidłową diagnozę i rozpocząć adekwatne leczenie, co jest dla Ciebie przecież najistotniejsze. Dlatego ścisła kooperacja z lekarzem jest najważniejsza. Podczas badania chorych miejsc, lekarz może sprawić ból,ale wynika to z choroby, a umiejscowienie i charakter bólu wiele wnoszą do rozpoznania choroby. Niestety, czasem badanie boli, ale staraj się być cierpliwy i miej na uwadze to, iż swym postepowaniem lekarz zmierza do rozpoczęcia adekwatnego leczenia i tym samym zmniejszenia dolegliwości.

Oprócz badania lekarskiego niemniej ważnym elementem diagnostycznym są różne rodzaje badań tzw. dodatkowych. W diagnostyce zmian stawowych najczęściej wykonywanym badaniem jest zdjęcie radiologiczne. Zdjęcie takie pozwala ocenić stan stawu, stopień jego uszkodzenia, otaczające struktury (kości). Powtarzanie zdjęć w pewnych odstępach czasu pozwala na uchwycenie dynamiki procesu chorobowego. Jest to stosunkowo niedroga, bezpieczna metoda badawcza.

Inne stosowane metody obrazowe to tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, ultrasonografia, scyntygrafia, artroskopia i inne. Tomografia komputerowa jest badaniem wykorzystującym promieniowanie gamma (tak jak w zwykłym zdjęciu rentgenowskim), jest to uzupełniające badanie rentgenowskie, wykonywane w przypadku niejasności lub potrzeby dokładniejszego uwidocznienia zmian. Rezonans magnetyczny to bardzo dokładne badanie, wykorzystujące adekwatności magnetyczne komórek ciała. dzięki rezonansu magnetycznego można zobrazować struktury niewidoczne na zdjęciu rentgenowskim – ścięgna, więzadła, mięśnie. Jest to, niestety, badanie bardzo drogie. Zlecane jest tylko w przypadku próby oceny wyżej wymienionych struktur, a także wtedy, gdy tomografia komputerowa nie tworzy wyraźnego obrazu badanej okolicy. Scyntygrafia polega na dożylnym podaniu specjalnie w tym celu przygotowanego pierwiastka promieniotwórczego o bardzo szybkim czasie rozpadu (nieszkodliwego dla organizmu) i ocenie jego gromadzenia się w organizmie dzięki odpowiednich urządzeń. Pierwiastek promieniotwórczy gromadzi się tam, gdzie toczą się procesy zapalne. Artroskopia to badanie przeprowadzane wewnątrz stawu, dzięki minikamery, z której obraz jest przekazywany do monitora i może być oceniany bezpośrednio przez badającego lekarza. Często w trakcie artroskopii przeprowadzane są różne zabiegi chirurgiczne, mające na celu naprawę uszkodzonych struktur, np. wiązadeł. Bywa także i tak, iż samo przeprowadzenie srtatoskopii powoduje zmniejszenie dolegliwości bólowych (na zasadzie wypłukania z badanego stawu drażniących elementów).

W diagnostyce chorób reumatycznych znaczenie mają także ogólne badania krwi oraz badania biochemiczne i immunologiczne (przy podejrzeniu choroby o podłożu auto immunologicznym). W badaniach tych wykrywa się substancje i zjawiska wpływające i powstające w wyniku procesu zapalnego, np. OB, czynnik reumatoidalny, białko ostrej fazy, przeciwciała i antygeny. W przypadku podejrzenia chorób o ustalonej przyczynie, poszukiwane są konkretne przyczyny choroby, np. w hemofilii jest to brak czynnika krzepnięcia, w dnie moczanowej – nadmiar kwasu moczowego we krwi.

PROFILAKTYKA I LECZENIE

Zapobieganie chorobom reumatycznym

W profilaktyce chorób reumatycznych najważniejsze są przede wszystkim:

• prawidłowa masa ciała i prawidłowe żywienie,
• umiarkowana aktywność fizyczna,
• brak nadmiernego obciążania stawów, szczególnie kolanowych, biodrowych, (unikanie niepotrzebnego noszenia ciężarów),
• kontrola ruchów kręgosłupa – najmniej szkodliwe dla kręgosłupa są obciążenia działające w osi pionowej. Przykłady prawidłowego obciążania kręgosłupa są pokazane poniżej,
• usuwanie z organizmu przewlekłych ognisk zakażenia.

[rysunek 6]
Taką pozycję należy przyjmować jak najczęściej w trakcie pracy siedzącej – w biurze, przy biurku, przy prowadzeniu samochodu.

[rysunek 7]
Podnoszenie ciężaru powinno odbywać się z pozycji przysiadu.

[rysunek 8]
Wszelkie prace wymagające schylania np. – zamiatanie, odkurzanie, grabienie ścieżki, kopanie – należy wykonywać w możliwie najbardziej wyprostowanej pozycji (jeśli rączki urządzenia są za krótkie, należy je przedłużyć).

[rysunek 9]
Podnoszenie z pozycji leżącej powinno przebiegać następująco: a) przekręcenie na bok b) opuszczenie nóg c) podnoszenie do pionu, przy podparciu wolna ręką. Kładzenie się na wznak powinno odbywać się w kolejności odwrotnej.

[rysunek 10]
W przypadku wystąpienia nagłego, silnego bólu krzyża należy przyjąć pozycję leżącą, z nogami podniesionymi do góry, zgiętymi w kolanach pod kątem prostym i opartymi o krzesło lub brzeg łóżka.

Leczenie

Istnieje wiele sposobów leczenia różnych chorób reumatycznych, ale obowiązuje zasada leczenia kompleksowego. Obejmuje ona, oprócz leczenia farmakologicznego (przyjmowanie leków), także odpowiedni tryb życia, żywienia, rehabilitację fizyczną (kinezyterapia i fizykoterapia) i socjoekonomiczną, a choćby porady psychologa. Każdy chory jest leczony w jemu adekwatny sposób, zależny od rodzaju i przebiegu choroby. W przypadku większości chorób reumatycznych nieznana jest przyczyna ich powstania, w takim przypadku leczenie skupione jest na likwidowaniu objawów i modyfikacji przebiegu choroby. jeżeli przyczyna choroby jest znana, leczenie dotyczy zarówno przyczyny, jak i objawów i przebiegu choroby. Rodzaj stosowanych leków zależy od indywidualnego przebiegu choroby, ciężkości objawów, reakcji na leczenie. Na początku i w trakcie leczenia może wystąpić potrzeba zmiany dawki podawanych leków lub zmiany samego leku. Leczenie nie jest więc procesem stałym, niezmiennym i należy liczyć się z możliwością jego modyfikacji.

Tylko osoba chora może określić jej potrzeby, oraz to, czy stosowane leczenie jest skuteczne w zmniejszaniu objawów. W ty zakresie potrzebna jest stała i ścisła kooperacja z lekarzem, celem wyboru adekwatnej metody i kontrolowania przebiegu leczenia.

Leczenie chorób reumatycznych wymaga prowadzenia różnych zabiegów leczniczych. Są to masaże lecznicze, ćwiczenia usprawniające, masaże wodne, elektroterapia, ultrasonoterapia, leczenie uzdrowiskowe, terapia zajęciowa i inne, alternatywne metody leczenia.

Walka z bólem

W przypadku chorób reumatycznych, ból jest jednym z najbardziej uciążliwych objawów. Jest całkowicie indywidualna sprawą każdego cierpiącego, w jaki sposób reaguje on na ból, jego obecność i charakter. Wystąpienie bólu jest nieprzewidywalne. Może on mieć charakter przewlekły, stały lub okresowy, o zmiennym przebiegu, może być silny lub słaby. Może znacznie utrudniać codzienne życie, ale może stanowić tylko niewielki problem dla chorego. Czasem wystarczą niewielkie dawki leków i zabiegów rehabilitacyjnych, aby go zmniejszyć, niekiedy potrzebne jest bardziej intensywne leczenie. Niektórzy chorzy, z niewielkim uszkodzeniem stawów czują silny ból, inni, z dużym uszkodzeniem odczuwają ból niewielki. Ból może być odczuwany w stawach, ale także innych miejscach niezwiązanych bezpośrednio z chorobą.

Ogólnie, ból jest rzeczą potrzebną, gdyż informuje o tym, iż w organizmie dzieje się coś niedobrego. Niemniej jednak, w przypadku przewlekłych chorób reumatycznych, jego obecność jest pożądana, ponieważ chory już wie, co mu dolega, a ból nie przynosi mu żadnych korzyści. Dlatego uzasadnione i pożądane jest zwalczanie takiego niepotrzebnego bólu.

Ból można leczyć na różne sposoby. Jednym z nich jest podawanie leków przeciwbólowych (tzw. analgetyków). Leki takie mogą być podawanie doustnie lub stosowane miejscowo – na skórę (pod postacią kremów, maści, żeli, plastrów), lub doodbytniczo – w postaci czopków. o ile ból jest niewielki lub występuje na niedużej powierzchni, wystarczy zastosować żel, krem lub maść na bolące miejsce. W przypadku bólu silniejszego wskazane są doustne lub doodbytnicze formy leków. Możliwe są także zastrzyki tych leków do, lub w okolice, bolącego stawu (ten sposób nie powinien być jednak wykorzystywany często). W przypadku silnych bólów, niereagujących na leki podawane wcześniej wymienionymi sposobami, stosuje się dożylne zastrzyki środków przeciwbólowych. Każdy wymieniony sposób podawania tych leków ma swoje wady i zalety, a dobór adekwatnej metody należy omówić z lekarzem.

Najczęściej stosowanym lekami są leki nieopioidowe – np. paracetamol, które znoszą tylko uczucie bólu i gorączkę, albo niesteroidowe leki przeciwzapalne (tzw. NLPZ) – działające przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwgorączkowo – tak jak np. diklofenak czy kwas acetylosalicylowy (popularna aspiryna). Leki te, w zalecanych dawkach, są zwykle bezpieczne w użyciu. Wiele z tych leków może być kupione bez recepty, ale najczęściej są to leki o różnej sile działania, dlatego najlepiej zawsze zasięgnąć porady, czy lek, który ma być zastosowany, jest wystarczająco silny, aby zlikwidować ból, i czy nie ma przeciwwskazań do jego stosowania.

Czasem zalecane jest wstrzykiwanie leków do bolącego stawu (lub w jego okolicę). Leki te to zwykle pochodne hormonów steroidowych. Wstrzykiwanie leku powinno być przeprowadzone przez fachowy personel. Nie wolno wykonać więcej niż 1- 3 iniekcji tych leków do bolącego stawu w ciągu jednego roku – większa ilość substancji wstrzykniętej może doprowadzić do szybszego i większego zniszczenia stawu. Także przewlekłe stosowanie tych leków doustnie lub miejscowo może wywołać poważne skutki uboczne.

Oprócz leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych w przypadku części chorób stosuje się leki zmieniające przebieg choroby. Są to zwykle silne środki, a sposób ich przyjmowania i dawki są ściśle określone przez lekarza. Nie wolno zmieniać samodzielnie ani leku, ani jego dawki, czy pory zażywania. Do takich leków należą: suflasalazyna, D-penicylamina, czy iniekcje z preparatów złota. Do tej grupy należą także niektóre leki immunosupresyjne np. metotreksat. Leki immunosupresyjne stosowane są w chorobach autoimmunologicznych, mają one za zadanie osłabienie tych procesów, tak żeby nie powodowały one spustoszeń w organizmie. Dużą grupę leków o działaniu immunosupresyjnym i przeciwzapalnym stanowią wcześniej wymienione pochodne hormonów steroidowych. Są to leki bardzo skuteczne, często niezastąpione, ale ich długie stosowanie może wywołać poważne skutki uboczne.

W przypadku chorób o znanej przyczynie, stosowane są leki przyczynowe, czyli takie, które służą likwidowaniu przyczyny choroby – np. w przypadku hemofilii A jest to podawanie brakującego czynnika krzepnięcia.

Większość z leków przeciwbólowych jest bezpieczna w stosowaniu. Leki modyfikujące, immunosupresyjne czy steroidy są znacznie silniejsze, mogą one wywołać różne działania niepożądane, dlatego należy dokładnie wypytać lekarza o możliwe skutki uboczne (mogą to być wymioty nudności, bóle głowy, wymioty, zaczerwienienie i swędzenie skóry z wysypką, zaburzenia żołądkowo jelitowe, biegunki). O ich wystąpieniu należy natychmiast poinformować lekarza.

Niektóre leki, kupowane bez recepty nie mogą być przyjmowane z innymi lekami, które wcześniej zacząłeś stosować. jeżeli nosisz się z zamiarem zastosowania nowego leku kupionego bez recepty, zapytaj lekarza, czy nie widzi przeciwwskazań do jego stosowania.

Rehabilitacja

Rehabilitacja chorego z chorobą reumatyczną jest niezmiernie istotną częścią procesu leczenia i stanowi uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Prawidłowa rehabilitacja decyduje o stopniu odzyskiwanej sprawności i dalszym przebiegu choroby. Stopień odzyskiwanej sprawności zależy od tego, w jaki sposób wykonywane są ćwiczenia usprawniające, czy są one dla pacjenta ważne. Istnieje wiele sposobów leczenia rehabilitacyjnego, kilka z nich przedstawiono poniżej.

Pamiętaj o regularnym oddychaniu podczas wykonywania ćwiczeń!

[rysunek 11]
Połóż się na plecach, ugnij nogi w kolanach, ręce wyprostuj wzdłuż ciała. Unieś biodra jak najwyżej. Wytrzymaj kilka sekund, odpocznij i powtórz ćwiczenia kilka razy

[rysunek 12]
Połóż się na podłodze i oprzyj na wyprostowanych rękach. Zrób „koci grzbiet”, wróć do pozycji wyjściowej. Powtórz ćwiczenie.

[rysunek 13]
Połóż się na brzuchu, ręce wyprostuj wzdłuż ciał. Powoli unoś głowę i klatkę piersiową. Odpocznij chwilkę i powtórz ćwiczenie

[rysunek 14]
Połóż się na plecach, ugnij nogi w kolanach. Przenoś ugięte kolana z prawej strony na lewą i z powrotem.

[rysunek 15]
Uklęknij na podłodze i oprzyj się na wyprostowanych rękach. Unoś jednocześnie tę samą rękę i nogę. Odpocznij kilka sekund i powtórz ćwiczenie, zmieniając rękę i nogę.

[rysunek 16]
Stań w lekkim rozkroku, unieś ręce do góry. Wykonaj kilka skłonów w bok, nie pochylając tułowia do przodu.

Ćwiczenia (kinezyterapia) – choroby reumatyczne wymagają stałego leczenia usprawniającego, które spowalnia pogłębiane się niesprawności, stanowi próbę adaptacji do zmieniających się warunków i możliwości chorego, umożliwia samodzielne wykonywanie czynności życiowej lub kontynuację pracy zawodowej. Celem ćwiczeń jest zapobieganie dalszym deformacjom, i korekcja zniekształceń stawów. Leczenie to prowadzi do zmniejszenia bólu, co jest niezwykle istotne, gdyż ból pobudza tendencje do ograniczenia ruchów, co z kolei prowadzi do dalszych zniekształceń stawów i większych bólów. Generalnie ćwiczenia można podzielić na czynne i bierne, wykonywane z pełnym obciążeniem kończyny, częściowym lub bez niego, ćwiczenia oporowe, izotoniczne i izometryczne. Program ćwiczeń powinien być dostosowany do stanu ogólnego pacjenta, okresu choroby, w jakim się znajduje i ciężkości objawów. Część ćwiczeń powinna być wykonywana pod okiem fachowca – magistra rehabilitacji. Niemniej jednak większość ćwiczeń może być wykonywana samodzielnie.

Masaż klasyczny – jedna z najstarszych metod leczniczych w medycynie, ma za zadanie zmniejszenie sztywności i napięcia mięśni, poprawę miejscowego krążenia krwi i stanu ukrwienia tkanek (także w przypadku zaniku mięśni, zaburzeń czucia) Masaż może być częściowy (dotycząc określonego rejonu ciała) i ogólny. Polega on na rozcieraniu, ugniataniu, oklepywaniu, wstrząsaniu okolicy dotkniętej chorobą. Może być wykonywany przez masażystę, ale niektóre elementy masażu możesz przeprowadzić samodzielnie. Przeprowadza się go wyłącznie rękami, bez użycia dodatkowych urządzeń.

Masaż wodny (hydroterapia) – polega na polewaniu silnym strumieniem wody wybranych okolic ciała. Znaczenie ma siła, skład chemiczny i temperatura wody. Działa podobnie jak masaż klasyczny.

Masaż przyrządowy – jest to masaż z wykorzystaniem urządzeń wibracyjnych (np. pasów, rolek), specjalnie do tego celu skonstruowanych.

Balneoterapia (leczenie uzdrowiskowe) – kilkutygodniowe pobyty w uzdrowiskach, w których przeprowadzane są wszelkie możliwe zabiegi lecznicze z zakresu kinezyterapii, fizykoterapii, psychoterapii, diety i farmakoterapii. Niezmiernie ważne w leczeniu uzdrowiskowym są: lokalny klimat, przyroda, obecność naturalnych źródeł substancji leczniczych – wód z dużą zawartością soli mineralnych, gazów. Wyłącznie w polskich uzdrowiskach przeprowadzane są zabiegi borowinowe – okładanie ciała rodzajem torfu. Substancje zawarte w borowinie mogą wchłaniać się przez skórę, dając określony korzystny efekt leczniczy.

Termoterapia – jest również jedną ze starszych terapii. Istnieją dwa rodzaje termoterapii – z użyciem ciepła lub zimna (krioterapia). Ogrzewanie lub oziębianie tkanek wywołuje ich przekrwienie, co w efekcie zmniejsza ból, rozluźnia mięśnie, likwiduje sztywność stawów, wyzwala efekt przeciwzapalny. Obydwie metody dają podobne skutki.

Elektroterapia (diatermia) – terapia z wykorzystaniem prądu elektrycznego, przepuszczanego przez okolice dotknięte schorzeniem. Moc i charakter prądu może być zmieniana, ale zawsze jest to prąd nieszkodliwy dla zdrowia ogólnego. Ten rodzaj terapii także powoduje zmniejszenie dolegliwości reumatycznych, poprawia ukrwienie tkanek. Rodzajem elektroterapii jest jontoforeza (jonoforeza) – wprowadzenie do tkanek siłami pola elektrycznego środka przeciwbólowego działającego miejscowo, np. lidokainy. Najnowsze metody z tego zakresu to Terapuls (diatermia krótkofalowa) i magnetoterapia z laseroterapią (stymulacja metabolizmu tkankowego).

Zabiegi chirurgiczne

W przypadku, gdy leczenie zachowawcze nie skutkuje, albo występują duże zniekształcenia stawów, uniemożliwiające samodzielne funkcjonowanie, należy przeprowadzić leczenie operacyjne. Poniżej przedstawiono niektóre z wykonywanych zabiegów operacyjnych – korygujących lub naprawczych.
Do takich zabiegów należy laminektomia – przy przemieszczonym krążku międzykręgowym (patrz choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa), usuwana jest część kości, która pozwala na przesunięcie krążka i zmniejszenie jego ucisku na korzenie nerwowe (rwa kulszowa). W przypadku znacznego zniszczenia i przemieszczenia krążka międzykręgowego należy go usunąć. Zabieg ten nazywa się discektomią. Częstym problemem w chorobach stawów są wysięki do jamy stawu. Rozwiązaniem jest usunięcie zmienionej zapalnie i przerosłej błony zapalnej stawu (synowektomia).

Endoprotezoplastyka – przy znacznym uszkodzeniu stawu, upośledzającym ruchy i samodzielne poruszanie się chorego, przeprowadza się usunięcie chorego stawu i zastąpienie go sztucznym odpowiednikiem – protezą. W Polsce, zastosowanie mają głównie protezy stawu kolanowego i biodrowego.

Operacje korekcyjne – przy znacznym uszkodzeniu stawów, np. rąk, chirurgicznie koryguje się przebieg ścięgien i ustawienie kości, co prowadzi do poprawy funkcji dłoni.

Artroskopia – zabiegi artroskopowe są wykorzystywane w operacyjnym leczeniu różnych uszkodzeń stawu kolanowego, ewentualnie jego oczyszczaniu. Rzadziej zabiegi te wykonywane są na stawach biodrowych, czy ramiennych.

Jeśli zniszczenie stawu powoduje zmianę osi kończyny, przeprowadzić można operację osteotomii korekcyjnej – wycięcie części kości, przywracające prawidłową oś kończyny.

Alternatywne metody leczenia

Wielu chorych korzysta z tych metod, pamiętać należy jednak, aby zawsze pozostawać w kontakcie z lekarzem. Nie wolno zaniedbywać ustalonego przez niego trybu leczenia. Niezmiernie ważne jest, żeby nie zaszkodzić organizmowi, korzystając z tych alternatywnych metod leczenia. Działanie metod alternatywnych nie opiera się na przesłankach naukowych, ważne jest nastawienie do tych metod – często psychika jest odpowiedzialna za to, iż pacjent czuje po nich poprawę. Wystrzegać się należy szarlatanów i domorosłych „bioenergoterapeutów” – kontakt z nimi może narazić na straty finansowe, a choćby pogorszenie stanu zdrowia. Skuteczność i działanie niektórych metod jest podważane przez wielu naukowców. Warto pogłębić się wiedzę w tym kierunku i korzystać z usług sprawdzonych i wykwalifikowanych osób. Pamiętać trzeba nie tylko o korzyściach, jakie mogą te metody przynieść, ale także o ich wadach i powikłaniach. Coraz większe uznanie zyskuje akupunktura, wielu lekarzy uważa ją za dobrą metodę leczenia bólu, jest ona dostępna w coraz większej liczbie uznanych placówek medycznych. Inne metody to: homeopatia (stosowanie środków, które w małych stężeniach mają działać korzystnie, a w dużych są szkodliwe dla organizmu), refleksoterapia, akupresura (masaż odpowiednich miejsc na stopach poprawiający stan konkretnych narządów i układów ciała), ziołolecznictwo (leczenie preparatami roślinnymi), bioenergoterapia.

Zapobieganie chorobom reumatycznym

Może się okazać, iż w miarę rozwoju choroby zwykłe, codzienne czynności zaczynają sprawiać kłopoty i coraz trudniej jest je prawidłowo wykonać. Przystosowanie się do zmian nie jest łatwe i nie trwa krótko. Jest to powolny, ciągle zmieniający się proces, postępujący zgodnie z rozwojem choroby. Ale tylko od chorego zależy, czy będzie chciał stawić czoła tym narastającym trudnościom – może wiele sam uczynić w tym kierunku. Nie należy starać się na siłę wrócić do stopnia sprawności, jaki był przed chorobą -przy systematycznym leczeniu i rehabilitacji – wszystko przyjdzie z czasem, choć może okazać się niemożliwe odzyskanie całkowitej sprawności – należy starać się wtedy wykorzystać swój czas i energię na przystosowanie do zmian w trybie życia. Warto prosić o pomoc, jeżeli jest ona potrzebna. Nie wolno mieć pretensji do swojego organizmu, jeżeli nie działa tak, jak potrzeba. Trzeba pamiętać, iż nie tylko choroba zmniejsza sprawność fizyczną, z każdym dniem człowiek starzeje się i stopniowa utrata sił witalnych i sprawności jest nieuchronnym procesem, który dotyka każdego człowieka.

Chory z przewlekłą chorobą reumatyczną wymaga stałej opieki lekarskiej, ale głównie od niego samego zależy, na ile pozwoli chorobie zmienić jego życie prywatne i zawodowe, w jaki sposób poradzi sobie z problemami, jakie niesie choroba. Wiele korzystnych zmian i usprawnienie prac domowych można osiągnąć najczęściej niewielkim kosztem. Czasem istnieje szansa wykorzystania możliwości nieuszkodzonych stawów zamiast zniszczonych. Nierzadko można zastosować odpowiednio skonstruowane przyrządy i urządzenia będące w szerokiej sprzedaży, albo w sklepach rehabilitacyjnych, lub tworzone na zamówienie (dostosowane do konkretnych potrzeb), umożliwiające zastąpienie czynności upośledzonego stawu. Dużo zależy od własnej inwencji i pomysłowości, i tylko od chorego zależy, w jaki sposób dostosuje swoje mieszkanie i miejsce pracy tak aby korzystanie z niego sprawiało jak najmniej wysiłku i zajmowało jak najmniej czasu. Poniżej podano przykłady sposobów adaptacji niesprawnych kończyn do prac i obowiązków domowych i zawodowych.

Przedmioty, które mogą być wykorzystywane przez osoby niesprawne:

• kule, laski, trójnogi, balkoniki,
• wózki, specjalne łóżka,
• poręcze montowane w toalecie i przy biurku, których można uchwycić się przy wstawaniu,
• wkładki antypoślizgowe do wanny lub pod prysznic,
• odpowiednie uchwyty do kluczy, nasadki na długopisy,
• łyżki do butów,
• ściereczki do zmywania, gąbki do mycia ciała,
• specjalnie przystosowane sztućce,
• otwieracze do konserw,
• wysokie stołeczki do prowadzenia prac na siedząco (np. zmywania),
• noże ze specjalną rączką,
• miksery zamiast obieraczek do warzyw,
• podstawki pod książki,
• duże uchwyty (zamiast małych).

Czynności, które można modyfikować:

• noszenie przedmiotów (oburącz),
• kąpiel,
• obracanie kluczem,
• ubieranie się,
• zakładanie / zdejmowanie butów, skarpet,
• mycie zębów, czesanie włosów,
• noszenie zakupów oburącz,
• obieranie warzyw
• krojenie,
• otwieranie puszek i konserw,
• podnoszenie przedmiotów z podłogi,
• sprzątanie,
• przenoszenie rzeczy, pisanie,
• prace ogrodnicze,
• chwytanie przedmiotów,
• wstawanie z łóżka.

Czasem zachodzi potrzeba przystosowania stanowiska pracy do potrzeb osoby chorej. w tej chwili wiele osób wstydzi przyznać się do choroby, obawiając się utraty pracy i woli cierpieć w milczeniu, czyniąc olbrzymie wysiłki celem zamaskowania swojej niesprawności. Nie należy tak postępować, tym bardziej, iż często choroba postępuje i prędzej czy później prawda wychodzi na jaw. Należy szczerze porozmawiać z przełożonymi, oczekując od nich zrozumienia, wsparcia i pomocy w tym zakresie (często niewielkim kosztem).

Odżywiaj się prawidłowo – tzn. dbaj o różnorodność diety, unikaj spożywania nadmiernej ilości tłuszczów i cukru, słodyczy. Jedz dużo warzyw, owoców, białego mięsa, ryb, produktów mlecznych i zbożowych. Pamiętaj, aby utrzymać wagę ciała w granicach normy, być może będziesz musiał schudnąć, aby zmniejszyć obciążenie stawów. jeżeli nie wiesz jak to zrobić, zasięgnij porady lekarza albo dietetyka.

Niektóre potrawy czy produkty mogą u części osób chorych na zapalenie stawów pogorszyć przebieg choroby. jeżeli stwierdzisz, iż jakiś pokarm wyraźnie Ci nie służy, nie wahaj się przed odstawieniem go. Niewątpliwie sposób odżywiania się jest nierozerwalnie związany ze stanem zdrowia, ale szczegółowy wpływ pokarmu na poszczególne choroby reumatyczne nie jest znany (oprócz dny moczanowej).

Sztywne stawy, które nie są ćwiczone, sztywnieją jeszcze bardziej. Ćwiczenia zapobiegają temu zjawisku, a także zmniejszają stopień ich zesztywnienia. W wielu łagodnych przypadkach przewlekłych chorób stawów, ćwiczenia odgrywają kluczową rolę w procesie leczenia. Prawidłowe ćwiczenia zmniejszają ból, napięcie mięśniowe, ale źle dobrane lub wykonywane mogą pogłębić uszkodzenie stawu i pogłębić dolegliwości. Jak już wspomniano, część ćwiczeń można wykonywać w domu. jeżeli stawy są bolesne, obrzęknięte, ucieplone, wskazany jest bezwzględny spokój. Najlepiej zaprzestać na ten czas wykonywania ćwiczeń, albo wykonywać je w stopniu minimalnym. Bardzo ważna jest ciągłość, regularność i systematyczność wykonywanych ćwiczeń. Tylko dzięki nim można zachować sprawność fizyczną i dobrą ruchomość stawów. jeżeli istnieje taka możliwość, warto przyłączyć się do grupy osób ćwiczących razem. Wykonywanie ćwiczeń w grupie lepiej wpływa na systematyczność i stymuluje do pełniejszego wysiłku.

Staraj się zachować spokój i odprężenie psychiczne. Możesz z tym celu nauczyć się korzystać z odpowiednich technik relaksacyjnych (np. jogi, ćwiczeń oddechowych). Myśl pozytywnie. Wiara w sukces i optymistyczne podejście do życia jest podstawowym czynnikiem warunkującym skuteczne radzenie sobie z problemem. Choroba może budzić niepokój, lęk, przygnębienie, depresję. Próbuj odnaleźć źródło złych uczuć. Nie wszyscy potrafią poradzić sobie z tymi emocjami. Dlatego, jeżeli uważasz, iż potrzebujesz wsparcia psychicznego – poszukaj osób, które wspomogą Cię w trudnej chwili – może to być rodzina, przyjaciele, inny chory, lekarz, psychoterapeuta lub psycholog. Znajdź kogoś, kto Cię cierpliwie wysłucha – jeżeli wyrzucisz z siebie gniew i żal, choroba może stać się mniej straszna i przygnębiająca. Czasem frustracja jest tak wielka, iż sama psychoterapia nie wystarcza – nie wstydź się wtedy zwrócić o pomoc do lekarza – być może potrzebujesz środków farmakologicznych pomagających zwalczyć problemy związane ze sferą psychiczną. Problemy natury socjalno-bytowej możesz rozwiązać sam, ale masz także możliwość i prawo skorzystania z usług służb socjalnych. Pracownicy socjalni i środowiskowi dysponują dużym doświadczeniem i często posiadają gotowe rozwiązania zaistniałych problemów.

Rady przydatne w kontaktach z lekarzami

1. Przed wizytą u lekarza, zastanów się lub zapisz sobie to, o co chciałbyś go zapytać. Unikniesz w ten sposób powtórnej wizyty, wyjaśniającej to, czego nie zdążyłeś wyjaśnić poprzednim razem.
2. Jeśli nie rozumiesz informacji przedstawianych przez lekarza, nie obawiaj się poprosić o dodatkowe wyjaśnienia. W końcu jesteś laikiem i nie musisz znać całej fachowej terminologii.
3. Staraj się wyjaśnić wszystkie nurtujące Cię problemy i pytania. Niewiedza przynosi często znacznie więcej szkód niż prawda. Czasem choćby lekarz nie zna odpowiedzi na postawione przez Ciebie pytanie, ale może to oznaczać, iż taka odpowiedź po prostu jeszcze nie istnieje.
4. Jeśli należy Ci się sprzęt rehabilitacyjny, ale nie otrzymałeś go, uprzejmie, ale stanowczo poproś o wyjaśnienie zaistniałej sytuacji.
5. Jeżeli wydaje Ci się iż leczenie, któremu zostałeś poddany, nie skutkuje, niezwłocznie zawiadom o tym lekarza. Upewnij się co do efektów, jakie powinny być spowodowane konkretnym leczeniem.
6. Pamiętaj, iż lekarze to także ludzie. Często są zabiegani, nie wszyscy potrafią jasno wytłumaczyć choremu jego wątpliwości. Staraj się rozmawiać w sposób rzeczowy i spokojny, pomoże to obydwu stronom w osiągnięciu porozumienia.
7. W razie wątpliwości masz prawo zasięgnąć opinii innego specjalisty.
8. Pytaj, pytaj, pytaj…
   

SYTUACJA PSYCHICZNA CHOREGO

Sytuacja chorego jest sytuacją dużego stresu psychicznego, przy czym w różnych stadiach choroby, stres ten bywa różny.
W przebiegu prawie każdej choroby – szczególnie przewlekłej – wyodrębnia się co najmniej 2 okresy:

okres wstępny – od chwili zauważenia objawów do momentu postawienia rozpoznania

okres przewlekły – tj. okres rozwoju choroby i jej leczenia.

Dla chorego

Okres wstępny – diagnostyczny – charakteryzuje się stanem dużego zakłócenia równowagi psychicznej, spowodowanym poczuciem zagrożenia, niepewnością dalszego losu i przewidywaniem możliwości złej prognozy.

Zdrowie – jest bowiem naturalnym stanem ładu dla wszystkich człowieka.

Choroba – jest jego zakłóceniem, jest czymś, co nie powinno się zdarzyć.

Kiedy pacjent dowiaduje się o rozpoznaniu ciężkiej choroby, choroby o niepomyślnym rokowaniu, zagrażającej kalectwem lub udaremniającej dotychczasową działalność w różnych dziedzinach życia – jego pierwszą, najczęściej występującą reakcją jest szok emocjonalny. Tym bardziej, iż pacjenci zwykle nie wiedzą nic lub kilka na temat samej choroby, jej przebiegu i możliwości leczenia.

Ich poziom wiedzy dotyczący choroby jest najczęściej żaden.
Otrzymanie informacji o rozpoznaniu choroby – choroby ocenianej przez pacjenta jako przewlekłej, niosącej ze sobą liczne dolegliwości i ograniczenia wywołuje szok emocjonalny.
Chorzy opisują ten stan jako uczucie paniki, przerażenia, odrętwienia, pustki, apatii.
Załamuje się wiele z dotychczasowych wartości i celów.
Ten pierwszy okres choroby charakteryzuje się wybuchem silnych uczuć – zwłaszcza lęku, do którego dołącza się często przygnębienie wywołane potwierdzeniem fatalnego podejrzenia i przewidywaniem utraty wielu dotychczas posiadanych wartości.
Towarzyszy temu zwykle silna koncentracja myśli, uwagi i wyobraźni wokół choroby, trudności w skupieniu uwagi, pobudzenie psychoruchowe, czynnościowe zaburzenia pamięci. Powoduje to w rezultacie dezorganizację pracy i zwykłego codziennego życia.
Tylko pewna, niewielka, zwykle grupa osób zachowuje równowagę psychiczną i zdolność do sprawnego działania, tłumiąc lęk nadzieją, iż może nie będzie tak źle i nie warto się tym zawczasu martwić.
Początkowe reakcje emocjonalne na chorobę zależą m.in. od tego, jak długo trwał okres wstępny choroby, ( np. pacjent zdołał się już oswoić z nową sytuacją).

Gdy rozpoznanie jest dla pacjenta zaskoczeniem, tym bardziej obserwować można duże nasilenie zmian psychicznych.
Zmiany te przebiegają zwykle etapowo.
Na początku zauważa się właśnie szok, niedowierzanie połączone z zaburzeniem wszystkich funkcji psychicznych, a także zaburzenia na poziomie zachowania.
Częstym wybuchom silnych uczuć towarzyszą zwykle bezsenność, brak łaknienia i wiele innych zaburzeń negatywnych.
Wkrótce potem pojawia się często gniew i bunt – przejawiające się w pytaniu „dlaczego właśnie ja” pretensje kierowane do losu, Boga, lekarzy, otoczenia.
Następnie występuje lęk, przygnębienie, często poczucie winy – objawy już bardziej długotrwałe.

Lęk – jest reakcją uczuciową, która u chorych przewlekle występuje szczególnie często.
Lęk jest odpowiedzią na zagrożenie, na możliwość utraty jakiejś ważnej wartości (zdrowia, sprawności, sił urody lub życia) lub na brak stabilności – perspektywą znalezienia się w nowej sytuacji.
Do tych wszystkich przeżywanych negatywnych stanów emocjonalnych dołącza się często obniżenie poczucia własnej wartości.
Choroba oznacza często konieczność rezygnacji z pracy zawodowej, oraz istotne zmiany w życiu rodzinnym (spowodowane choćby pogorszeniem sytuacji materialnej.)
Liczne badania chorych przewlekle ujawniają, iż około 50% chorych przystosowuje się jednak względnie dobrze do swej nowej sytuacji życiowej.

Adaptacja do sytuacji choroby musi uwzględniać dwa elementy:

1. Poradzenie sobie z samą chorobą, jej problemami, leczeniem itp.
2. Poradzenie sobie ze zmianami w życiu ,jakie wywołała choroba.

Adaptacja do choroby, do nowej sytuacji życiowej zależy od wielu czynników m.in. od tego na człowieka o jakiej osobowości trafiła choroba, w jakim momencie jego życia, od jego sposobów zmagania się z trudnymi sytuacjami. Także od przebiegu samej choroby – od spowodowanych przez nią dolegliwości i ograniczeń.
Zaburzenia w przystosowaniu się do choroby i do nowej sytuacji życiowej nią spowodowanej, utrudnia często ból towarzyszący chorobom przewlekłym.
Dolegliwości bólowe dołączają się do tych wszystkich negatywnych stanów emocjonalnych przeżywanych przez chorych.
Ból fizyczny występuje u około 70% chorych w zaawansowanych fazach chorób przewlekłych przebiegających z bólem, potęgując cierpienia chorych, wywołując strach, lęk, przygnębienie.

Ból – silny ból fizyczny, który trwał przez kilka tygodni lub miesięcy i nie był leczony – prowadzi do bólu obezwładniającego. Chory taki jest niespokojny, nie potrafi niczym się zająć, pozbawiony jest chęci do walki z chorobą, przygnębiony, wyczerpany bezsennością.
Jest istotną przyczyną braku adaptacji do choroby i życia z nią.
Jest także istotnym czynnikiem obniżającym jakość życia chorych.
Zarówno z biologicznego jak i psychologicznego punktu widzenia ból jest uważany za jedno z najbardziej przykrych i nieprzyjemnych doznań zmysłowych, sygnalizujących chorobę bądź uszkodzenie tkanek organizmu.
Z neurologicznego punktu widzenia, ból – jako wrażenie zmysłowe (sensoryczne) powstaje wskutek podrażnienia odpowiednich receptorów bólowych przekazywanego wzdłuż nerwów do odpowiednich ośrodków w mózgu.

W doznaniu bólu wyodrębnia się dwie wzajemnie wpływające na siebie komponenty:

– składową somatyczną (wrażenie zmysłowe)
– składową psychiczną (emocjonalną i poznawczą).

W sferze somatycznej obserwujemy przede wszystkim reakcje mięśniowe, wegetatywne i hormonalne.

CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE WPŁYWAJĄCE NA PERCEPCJĘ BÓLU

Gdy rozpatrujemy natomiast zjawisko percepcji bólu od strony psychologicznej – określamy w nim próg czucia bólu i próg tolerancji bólu.
Przez próg czucia bólu – rozumiemy takie natężenie bodżca zmysłowego, które człowiek odbiera jako ból. Wartość ta jest względnie stała i charakterystyczna dla wszystkich człowieka. Uwarunkowana jest bowiem głównie typem układu nerwowego z jakim człowiek przychodzi na świat. Niższy próg uczucia bólu stwierdza się zwykle u kobiet i osób w starszym wieku. Próg tolerancji bólu natomiast – to maxymalne natężenie bólu, które człowiek jest w stanie znieść (tolerować).
Próg ten jest zmienny i zależy od wielu czynników m.in.od stopnia koncentracji na ból, od ogólnego samopoczucia psychicznego, od aktualnej kondycji fizycznej itp.
O ile próg czucia bólu zależy głównie od czynników somatycznych, to próg tolerancji bólu zależy od czynników psychicznych.
Odczucia bólowe, ich natężenie są bowiem modelowane przez sferę poznawczą i emocjonalną.
W sferze poznawczej odczucie bólu zależy przede wszystkim od obrazu choroby i wyobrażeń z nią związanych.
Ludzie np. lepiej znoszą ból, gdy nie łączą go ze „złym” rozpoznaniem lub gdy znają mechanizm powstawania jego objawów.
Obraz własnej choroby jaki ma chory, często różni się w sposób istotny od obrazu wytworzonego przez lekarza.
U lekarza, obraz określonej jednostki chorobowej powstaje na podstawie wiedzy medycznej, informacji od pacjenta, od wyników badań, własnej interpretacji danych i od postawionego rozpoznania.
Pacjent wykorzystuje natomiast ogólne obiegowe informacje o chorobie; własną obserwację objawów; własne podsumowanie przypuszczeń i wyobrażeń choroby, oraz sądów na temat przyczyn objawów i prognozy.
Obraz choroby bywa więc często wyolbrzymiony, czasem pomniejszony – z reguły jednak zniekształcony. Bardzo rzadko zgodny jest z rzeczywistością i obrazem wytworzonym przez lekarza.
Gdy obraz choroby jaki ma pacjent jest negatywny tzn. gdy choroba uważana jest za ciężką, zagrażającą zdrowiu, życiu, za niemożliwą do wyleczenia, a ból, który towarzyszy chorobie – za nieodłączny i niemożliwy do opanowania – należy spodziewać się wielu negatywnych stanów emocjonalnych, przeżywanych przez pacjenta i w konsekwencji natężenia dolegliwości bólowych.
Takie przekonania dotyczące własnej choroby i bólu uruchamiają silne poczucie zagrożenia, oraz reakcje emocjonalne w postaci lęku i przygnębienia. Emocje te (lęk, depresja) – zawsze obniżają próg tolerancji bólu – zwiększając na tej drodze odczucia bólowe.
To w tym właśnie momencie, procesy poznawcze (myślenie, sądy opinie) – tworzące wyobrażenie zagrożeń związanych z chorobą – pośredniczą w odczuciu bólu.
Wyobrażenia tych zagrożeń – często powstające w początkowych stadiach choroby ( a więc nie mające jeszcze pokrycia w faktach rzeczywistych) – powstające wyłącznie w myślach i wyobrażeniach – wpływają na sferę emocjonalną wyzwalając lęk antycypowany. Człowiek – spodziewa się złych następstw choroby – nie wiedząc czy, kiedy i w jakiej formie wystąpią.
Lęk jest jednym z głównych czynników modyfikujących doznania bólowe.
Ponadto w chwili zadziałania bodźca bólowego, jednocześnie powstaje reakcja emocjonalna w postaci lęku lub niepokoju. Ból jest sygnałem ostrzegawczym przed niebezpieczeństwem fizycznym ; lęk – przed zagrożeniem sfery psychicznej. Wzajemna ścisła współzależność obu tych sygnałów jest niewątpliwa. Ból wywołuje lęk – lęk potęguje doznania bólowe.
Obydwa stany należą do najbardziej przykrych i subiektywnych, nie mają cech swoistych tylko dla siebie i gdy występują równocześnie – trudno je niezależnie mierzyć.
Niejednokrotnie nie sposób określić czy mamy do czynienia z lękiem czy z bólem lub jaki jest udział obu tych czynników w odczuciu bólu.
Wynika to właśnie z dużego podobieństwa wzorów reakcji fizjologicznych i emocjonalnych związanych z lękiem i z bólem.
Objawem i lęku i bólu mogą być: zawroty głowy, suchość w jamie ustnej, częstomocz, zaburzenia żołądkowe, tachykardia, potliwość, drżenie mięśni.
Ponadto i lęk i ból mogą wywoływać objawy niepokoju ruchowego, poczucie osaczenia, możliwość zaburzenia koncentracji uwagi, pamięci, drażliwość.
W przypadku bólu przewlekłego o średnim lub dużym natężeniu pojawia się często zespół objawów przypominających typowy zespół nerwicowy. Niemiecki psychiatra Worz wyodrębnił specyficzny „psychozespół algogenny” (spowodowany bólem), który charakteryzuje się: obniżeniem nastroju, utratą zainteresowań połączoną z koncentracją na objawach, mniej sprawnym funkcjonowaniem poznawczym, gorszymi kontaktami z otoczeniem, a także wzmożoną drażliwością, zaburzeniami snu, utratą wagi.
Chorzy z wysokim poziomem lęku, oceniają swe dolegliwości bólowe jako silniejsze.
Związek bólu z lękiem podkreśla się w przypadku bólu ostergo. Wydaje się jednak, iż związek ten jest niewątpliwy także w przypadku chorób przewlekłych przebiegających z bólem. Ponadto – liczne problemy tych chorych w czasie trwania choroby – indukują lękowe reakcje emocjonalne, nasilając dolegliwości bólowe.
W odniesieniu do bólu przewlekłego (a taki występuje m.in. w chorobach reumatycznych) dużo uwagi poświęca się także depresji – jako reakcji na długotrwały ból. Przygnębienie, depresja – także powoduje, iż wytrzymałość na ból – zmniejsza się.
Najczęstszymi objawami psychologicznymi depresji są: obniżenie nastroju i brak umiejętności odczuwania radości, pesymistyczne zapatrywanie się na życie, aż po całkowitą utratą nadziei, utrata dotychczasowych zainteresowań, zaburzenia koncentracji, osłabienie pamięci, trudności w podejmowaniu decyzji, utrata energii, utrata wiary w siebie, we własne możliwości, zaburzenia snu i wiele innych objawów.
Oczywiście, obniżenie nastroju, uczucie przygnębienia, są poniekąd naturalną reakcją na bieżące problemy związane z chorobą. To, co odróżnia sytuację chorych przewlekle od np. chorych chirurgicznych – to ciągle obecny i lęk i depresja. W zasadzie – od początku choroby modyfikują one doznania bólowe – zwiększając ich odczucie poprzez obniżenie progu tolerancji na ból. Inny – większy jest też poziom tych emocji w porównaniu z innymi chorymi somatycznie. Ponieważ są to emocje będące reakcją na zagrożenie podstawowych wartości człowieka jakimi są zdrowie i życie.
Ból ma także tę cechę, iż przyciąga uwagę człowieka, powodując silną koncentrację na odczuciach bólowych. Koncentracja uwagi na bólu, czyli sytuacja, gdy ból jest w centrum zainteresowania wpływa – także na natężenie bólu – zwiększając jego subiektywne odczucie.
Pamięć i uwaga są więc także czynnikami, które odgrywają istotną rolę w modyfikowaniu percepcji bólu. Koncentracja uwagi na bolesnych doznaniach, pilna, ciągła samoobserwacja (często stymulowana lękiem), powoduje, iż człowiek odczuwa ból znacznie intensywniej.
Ponadto: brak jakiegokolwiek pozytywnego znaczenia bólu, oraz brak nadziei na jego ustąpienie – również zwiększają intensywność jego odczuwania.

KONSEKWENCJE NIELECZONEGO BÓLU PRZEWLEKŁEGO

Nieleczone dolegliwości bólowe odbierają siłę do walki z chorobą, obniżają wolę życia, często pwodują utratę sensu życia. Z całą pewnością zaś utrudniają, a czasem wręcz uniemożliwia ją przystosowanie się do choroby, utrudniają leczenie, rehabilitację (która często w początkowym okresie nasila dolegliwości bólowe), a przez to opóżniają proces leczenia, powrót do zdrowia i normalnego funkcjonowania.
Chorzy wykazują ponadto znacznie mniejszą tolerancję w stosunku do niepotrzebnych cierpień.
Nieleczone dolegliwości bólowe mogą też być przyczyną izolacji społecznej chorych, wycofania się z kontaktów społecznych. W miarę postępu choroby i nasilania się dolegliwości bólowych – ta izolacja społeczna coraz bardziej się pogłębia. Chory jest samotny.
Samotność bywa często jednym z problemów psychologicznych tych chorych, tym bardziej, iż nas też nikt nie uczy, jak pomóc tym chorym, jak ich nie zranić, nie skrzywdzić – więc wycofujemy się z kontaktu.
Choroba jest jednym z największych kryzysów życia.
Ponadto ból przewlekły może być przyczyną różnorodnych zaburzeń psychologicznych, które niejednokrotnie osiągają wymiar psychopatologii. Wydaje się wręcz oczywiste, iż zaburzenia nastroju (prowadzące do depresji) będą jedną z pierwszych reakcji jakie napotyka się u chorych z długo utrzymującym się bólem.
Należy też pamiętać, iż stan psychiczny może być przyczyną nie ustępowania dolegliwości bólowych. jeżeli nie uwzględnimy czynników, które modyfikują dolegliwości bólowe – narazimy siebie i chorego na niebezpieczeństwo nieskutecznego leczenia przeciwbólowego.
Ból bowiem, to nie tylko nocycepcja. Jest on zjawiskiem psychosomatycznym, a więc tym co podaje chory, to, jak opisuje ból. To odczucia chorego powinny być podstawową przesłanką, którą kieruje się lekarz, chcąc uwolnić chorego od bólu. choćby ekspresja bólu – czyli sposób wyrażania swoich odczuć na zewnątrz – nie zawsze daje pełną informację o natężeniu dolegliwości bólowych typu fizycznego (są to tzw. zachowania bólowe, które są dostępne w zewnętrznej obserwacji) – czyli to co chory robi, mówi, lub czego nie robi, nie mówi – ponieważ odczuwa ból. Dzieje się tak dlatego, iż wyrażanie swych odczuć na zewnątrz zależy z jednej strony od uwarunkowań etniczno-kulturowych, z drugiej zaś od adekwatności psychicznych (temperamentalnych) człowieka. Nasz krąg kulturowy nie należy tak jak np. Włochy, do szczególnie zachęcających do swobodnej ekspresji uczuć. Ciągle istnieją normy typu: „mężczyzna jest silny”. Ludzie o większej powściągliwości w zakresie wyrażania uczuć i reakcji emocjonalnych, nie będą zbytnio manifestować swych dolegliwości bólowych na poziomie zachowania.

PSYCHOLOGICZNA TERAPIA BÓLU

Oczekiwania, jakie chorzy mają do lekarzy wynikają z ich potrzeb: z potrzeby:

• informacji (a nie zbywania, niechętnego informowania, obcesowego traktowania)
• wsparcia emocjonalnego
• jasnych odpowiedzi
• ludzkiego traktowania – nie unikania, nie występowania w roli wszechwiedzącego, z pozycji władzy, czy obojętności
• takie doświadczenia chorych z personelem medycznym, powodują tłumienie emocji, złość, agresję, żal, poczucie krzywdy, płacz, upokorzenie.

Jedną z częściej stosowanych form pomocy psychologicznej jest perswazja. Ma ona sens zwłaszcza wobec chorych, u których lęk jest związany z obrazem choroby. Elementami perswazji powinny być: prostowanie błędnych wyobrażeń na temat choroby, przystępne wytłumaczenie mechanizmu powstawania niektórych objawów wraz z zapewnieniem o możliwości sprawowania kontroli nad ich przebiegiem. Znany, dający się wyobrazić ból jest łatwiejszy do zniesienia.
Czasem warto jest uprzedzić, przygotować psychicznie chorego, o możliwości pojawienia się dodatkowego objawu, co za razem upewnia go, iż przebieg choroby jest kontrolowany.
Bardzo ważne jest wysłuchanie chorego.
Pacjenci w tym czasie przejawiają bardzo emocjonalne zachowania, egocentryzm, lęk, poczucie krzywdy, chwiejność emocjonalną. Wszystko to wynika z poczucia zagrożenia, z silnej potrzeby podtrzymania, wsparcia emocjonalnego (które nie jest niczym innym, jak towarzyszeniem choremu w kolejnych etapach w adaptacji do choroby).
To, iż ktoś wysłucha chorego, rozwija otwartość emocjonalną (zamiast izolacji i samotności), pozwala na pozbycie się wielu obaw, lęku (a więc na odreagowanie emocji), daje właśnie owo wsparcie emocjonalne, które budzi nadzieję i wolę życia.
Czasem pomoc polega na rozwiązywaniu konkretnych trudności pojawiających się w życiu chorego (np. zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny, czy zapewnienie mu opieki).
Ważna jest pomoc w restrukturalizacji wartości i celów w życiu. Jest to pomoc w tworzeniu nowej hierarchii wartości, celów, jeżeli ta, która była dotychczas, jest niemożliwa do realizacji.
Człowiek przetrwa wtedy jeżeli ma po co. Choroba, leczenie bywają takim ciężarem, iż trzeba mieć cel, motywację, widzieć sens życia z chorobą – mimo choroby.
Sens życia załamuje się szczególnie wtedy, gdy następuje progresja choroby, nawrót dolegliwości bólowych.
Kolejną istotną pomocą jest aktywizacja chorego do działania, do leczenia.
Poza odziaływaniem na sferę poznawczą i emocjonalną wchodzi w grę możliwość pozytywnego działania poprzez sferę behawioralną.
Punktem wyjścia dla terapii tego typu jest założenie, iż ból wywołuje serię niewłaściwych zachowań, które go nasilają. Usunięcie złych przyzwyczajeń np. w zakresie ekspresji bólu, zmniejsza w efekcie jego natężenie. Terapia polega na ćwiczeniach relaksacyjnych obniżających napięcie mięśni lun na treningu rytmicznego, głębokiego oddychania podczas bólu.
Ma ona również na względzie wypracowanie nawyków odwracania uwagi od dolegliwości przez określony typ aktywności lub przez liczenie, manipulowanie wyobraźnią.

Najważniejsze wskazania do relaksacji to:
– stany silnego stresu psychicznego z dominującym napięciem emocjonalnym
– dolegliwości bólowe słabego lub średniego stopnia.

Opracowanie: mgr psychologii Dorota Kazalska