Przy odpowiedniej pielęgnacji rany ostre goją się zwykle w ciągu 4–6 tygodni. Oczekiwana trajektoria gojenia, którą klinicyści mogą zastosować w przypadku wszystkich ran, to zmniejszenie rozmiaru rany o 40–50 proc. po 4 tygodniach. Natomiast jako trudno gojące się określane są rany, w przypadku których nie zaobserwowano powyższego rezultatu.
W wielu placówkach podstawowej opieki zdrowotnej brakuje personelu specjalistycznie przeszkolonego z zakresu leczenia ran, jednak często to właśnie te ośrodki zapewniają wstępne i ciągłe leczenie różnych typów ran i wśród zróżnicowanych subpopulacji. Rany w dowolnym miejscu mogą gwałtownie przekształcić się w trudne do gojenia, które nie przebiegają normalną trajektorią. Z tego względu panel ekspertów z Europy, Ameryki Północnej, Australii i Afryki, specjalizujących się w leczeniu ran, opierając się na swoim doświadczeniu klinicznym, opracował rekomendacje postępowania dla placówek typu POZ, których skróconą wersję podajemy poniżej.
1. Należy wcześnie przewidzieć możliwość wystąpienia trudno gojącej się rany, identyfikując i eliminując (jeśli to możliwe) czynniki ryzyka opóźniające ten proces.
Uwaga: Jako główne czynniki podano m.in. wiek, przewlekłe schorzenia (np. cukrzyca, nadciśnienie, otyłość), niedożywienie, palenie tytoniu.
2. Należy najszybciej, jak to możliwe, zidentyfikować objawy kliniczne trudno gojącej się rany.
Uwaga: Do takich objawów zaliczono m.in. obszar martwicy, kilka ziarniny, łatwe krwawienie (także nawracające), zakażenie, wzrost wysięku/wilgotności, zwiększenie maceracji, nasilenie lub pojawienie się bólu de novo.
3. Należy kierować pacjentów do jednostki specjalizującej się w leczeniu ran natychmiast po podejrzeniu rany trudnej w gojeniu, to znaczy przed lub po 4 tygodniach, jeżeli jej powierzchnia nie jest zmniejszona o 40–50 proc.
4. Należy przeprowadzić dokładną, holistyczną ocenę stanu pacjenta, rany i jej okolic, łącznie z podstawowymi przyłóżkowymi badaniami przesiewowymi naczyń, jeżeli jest to możliwe.
5. Należy zapewnić najlepsze możliwe interwencje podczas leczenia dowolnej rany.
6. Należy postępować zgodnie ze schematem TIMERS, aby optymalnie przygotować okolicę rany do gojenia.
Uwaga: Schemat TIMERS to anglojęzyczny akronim ułatwiający zapamiętanie poszczególnych składowych postępowania (oczyszczenie tkanek, kontrola/redukcja infekcji lub stanów zapalnych, równowaga wilgoci, efekt krawędzi przyspieszający nabłonek i zamykanie rany, regeneracja/naprawa tkanki w celu zamknięcia rany oraz czynniki społeczne).
7. Należy oczyścić trudno gojącą się ranę i jej okolicę dzięki przyjaznego dla skóry środka dezynfekcyjnego.
Uwaga: Ranę i jej otoczenie należy energicznie oczyścić środkiem o pH 4–6, najlepiej roztworem antyseptycznym do czyszczenia ze środkiem powierzchniowo czynnym o niskiej cytotoksyczności; zaleca się podanie objętości 50–100 ml na 1 cm długości rany.
8. Należy usunąć chorobową tkankę z łożyska rany.
Uwaga: Zdecydowanie zaleca się stosowanie opatrunku antybakteryjnego.
9. Należy możliwie najszybciej leczyć potencjalną infekcję.
10. Należy dbać o odpowiednią wilgotność rany w celu optymalizacji gojenia.
11. Należy zastosować odpowiedni opatrunek zgodnie z charakterystyką rany, na przykład poziomem wilgoci i jej głębokością.
12. W razie potrzeby należy zastosować terapię uciskową w przypadku ran pacjentów ze słabym przepływem żylnym, w tym wrzodów z powodu niewydolności żylnej.
13. Należy pielęgnować skórę wokół rany, aby sprzyjać epitelializacji rany.
Opracowanie: lek. Damian Matusiak
