Raport o szczepieniach dorosłych: potrzebna strategia

Potrzebne są zmiany w systemie organizacji i finansowania szczepień osób dorosłych. Analiza sytuacji w szczepieniach dorosłych, porównanie sytuacji w Polsce z innymi krajami Europy oraz rekomendacje zmian zawiera raport „Szczepienia dorosłych: potrzeby i możliwości. Raport otwarcia” opublikowany przez Modern Healthcare Institute.

Profesor Jacek Wysocki, prezes Polskiego Towarzystwa Wakcynologii pisze w raporcie – „Szczepienia ochronne uznawane są za jedno z największych
osiągnięć medycyny. Ich rozwój zmienił w zasadniczy sposób wskaźniki umieralności dzieci. Wykorzystanie szczepionek w populacji dorosłych, zwłaszcza w naszym kraju jest niewystarczające, a mają one duży potencjał w obszarze wydłużenia życia ludzkiego oraz poprawy jego jakości, zwłaszcza gdy weźmie się pod uwagę z jednej strony coraz bardziej starzejące się społeczeństwo, a z drugiej – rosnący udział osób przewlekle chorych, skutecznie leczonych metodami upośledzającymi odporność. Wielkim doświadczeniem dla ludzi na całym świecie powinna być pandemia COVID-19, która pokazała, jak groźne mogą być choroby zakaźne mimo postępu wiedzy medycznej. Na całym świecie poszukiwano skutecznych nowych leków na tę chorobę, ale szybsze efekty można było osiągnąć poprzez masowe szczepienia. Ta historia powinna stać się wielką lekcją znaczenia szczepień ochronnych we współczesnym świecie.”

Profesor Marcin Czech, prezes Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego pisze z kolei – „Jak podkreśliła Światowa Organizacja Zdrowia w niedawnym raporcie, priorytetowe potraktowanie szczepień jako podstawowej usługi zdrowotnej oraz wzmocnienie programów rutynowych szczepień ma najważniejsze znaczenie dla poprawy odporności podstawowej opieki zdrowotnej w kontekście pandemii COVID-19. Plan działania Unii Europejskiej „Jedno zdrowie” przeciwko oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe również wskazuje na szczepienia jako rozwiązanie o wielkim potencjale w zakresie zapobiegania infekcjom bakteryjnym, takim jak choroby pneumokokowe, a tym samym ograniczania stosowania leków przeciwdrobnoustrojowych.

Zdrowotne i ekonomiczne obciążenie chorobami zakaźnymi dla jednostek i społeczeństwa jest znaczne. Agencje ONZ oszacowały, iż pandemia COVID-19 kosztowała światową gospodarkę 8,5 bln USD w ciągu zaledwie dwóch lat. Podczas gdy pandemie są zdarzeniami wyjątkowymi, choroby zakaźne, którym można zapobiec dzięki szczepieniom, w szerszym ujęciu wiążą się ze znacznymi kosztami: w Stanach Zjednoczonych koszty szacuje się na ok. 9 miliardów USD, z czego 80% jest spowodowanych infekcjami u osób nieszczepionych. Sam półpasiec wiąże się w Niemczech z wydatkami medycznymi w wysokości 105 milionów euro rocznie.”

Natomiast Krzysztof Łanda, założyciel Fundacji Watch Health Care, zwraca uwagę w komentarzu do raportu – „Świetnie radzimy sobie z zarządzaniem lekowymi częściami koszyka świadczeń gwarantowanych. Nie widzę najmniejszego powodu, dla którego szczepionki nie miałyby zostać objęte normalną i sprawdzoną procedurą refundacyjną – choćby jeżeli byłyby finansowane z wydzielonych na szczepienia środków, choć i to nie jest konieczne. Niezależnie w jakiej części koszyka szczepionki byłyby ujęte i z jakich pieniędzy finansowane, ocena i podejmowanie decyzji refundacyjno-cenowych powinny odpowiadać zasadom ujętym w ustawie o refundacji leków, gdyż szczepionki są lekami. To bardzo ważne, iż eksperci w Polsce coraz częściej mówią o tym, jak ważne są szczepienia.”

Sformułowane przez prof. Marcina Czecha rekomendacje dotyczące zmian w systemie szczepień ochronnych w Polsce obejmują:

• Nadanie priorytetu systemowego profilaktyce i zdrowiu publicznemu – system opieki zdrowotnej zorientowany na profilaktykę opiera się na zapobieganiu chorobom poprzez promowanie zdrowego stylu życia, edukację pacjentów i działania, które pomagają zachować zdrowie, jak również na wczesnym wykrywaniu chorób i ich leczeniu.
• Opracowanie dokumentu na poziomie krajowym/państwowym wyznaczającego kierunki rozwoju polskiego systemu immunizacji – strategii szczepień, z uwzględnieniem programu szczepień osób dorosłych. Obowiązujący Program Szczepień Ochronnych jest zorientowany na szczepienia dzieci i młodzieży, nie odpowiada na potrzeby starzejącego się społeczeństwa i coraz większej liczbie odmów szczepień.
• Rozwój programu szczepień adekwatnie do zmieniających się potrzeb zdrowotnych i wyzwań sanitarno-epidemiologicznych: – istnieje potrzeba opracowania indywidualnych protokołów szczepień dla osób dorosłych/starszych, wprowadzania nowych, skuteczniejszych szczepionek i powtarzania szczepień wykonanych w przeszłości, m.in. przeciw grypie, błonicy, tężcowi i krztuścowi, pneumokokom i półpaścowi; – dodatkową ochronę stanowi zaszczepienie osób, z którymi osoby starsze, zwłaszcza niezaszczepione z powodu przeciwwskazań, pozostają w kontakcie.
• Rozszerzenie zakresu szczepień obowiązkowych: w odpowiedzi na zagrożenie wystąpienia epidemii lub rozprzestrzeniania się chorób, rząd może zdecydować się na wprowadzenie dodatkowych szczepień obowiązkowych dla dzieci.
• Wprowadzenie nowych szczepionek: w miarę jak nowe szczepionki stają się dostępne i uzyskują pozytywne opinie międzynarodowych organizacji zdrowia, mogą być one włączane do programu szczepień w Polsce.
• Aktualizację kalendarza szczepień: kalendarz szczepień może ulegać zmianom w celu dostosowania go do najnowszych rekomendacji medycznych i epidemiologicznych.
• Podniesienie poziomu finansowania: w związku z rosnącym zrozumieniem znaczenia szczepień dla zdrowia publicznego, budżet na programy szczepień może być zwiększany.
• Edukację pracowników ochrony zdrowia – wiedza na temat potrzeb, rozwiązań i korzyści z immunizacji powinna być dostępna dla pracowników służby zdrowia, aby wspierali oni proces szczepień i mogli efektywnie edukować pacjentów.
• Poprawę dostępności i wygody realizacji szczepień dla pacjentów – szczepienia powinny być możliwe do wykonania niezależnie od formy sprawowania opieki nad pacjentem.
• Pełne zintegrowanie modelu szczepień w aptekach w systemie ochrony zdrowia i jego dalszy rozwój.
• Kształcenie farmaceutów w zakresie realizacji szczepień, w tym uprawnień do wystawiania recept, uprawniających do finansowania kosztu szczepionek ze środków publicznych oraz możliwości oceny statusu immunizacji.
• Wzmocnienie POZ w zakresie realizacji szczepień ochronnych poprzez zwiększenie finansowania, szkolenia i edukację lekarzy i pielęgniarek, umożliwienie na poziomie placówki medycznej dostępu do finansowanych publicznie szczepień zalecanych (na warunkach identycznych z aptekami), poprawę infrastruktury, monitorowanie szczepień i szeroką współpracę na rzecz popularyzacji szczepień.
• Wdrożenie systemów monitorowania i nadzoru wykonywania szczepień w celu oceny efektywności systemu, stopnia ryzyka i stanu immunizacji społeczeństwa oraz poszczególnych grup.
• Zidentyfikowanie czynników, które przyczyniają się do osiągnięcia społecznego konsensusu co do zaufania do nauki/medycyny i szczepionek, aby rozwinąć kulturę promocji szczepionek wśród pracowników systemu ochrony zdrowia i ogółu społeczeństwa.
• Realizację kampanii edukacyjnych dotyczących szczepionek ukierunkowanych na postawy i postrzeganie wszystkich pracowników służby zdrowia we wszystkich formach pracy, w połączeniu z silnym wsparciem lekarzy i zachętą.
• Doprecyzowanie zasad planowania oraz wydatkowania środków publicznych na realizację szczepień ochronnych.
• Opracowanie regulacji prawnych dotyczących szczepień ochronnych w nagłych sytuacjach zagrożenia epidemiologicznego.
• Doprecyzowanie przepisów prawa krajowego w obszarze nadzoru nad przechowywaniem, dysponowaniem oraz utylizacją szczepionek.
• Poszerzenie grupy podmiotów realizujących bezpłatne szczepienia obowiązkowe osób do 19 r. ż. np. o placówki niepubliczne.
• Opracowanie przepisów wskazujących odpowiedzialność świadczeniodawców za prawidłowe przechowywanie oraz dysponowanie szczepionkami.
• Poszerzanie grupy osób uprawnionych do wykonywania szczepień, zwłaszcza wśród farmaceutów i poprawa dostępu do szczepień w aptekach.
• Wprowadzenie zasad nadawania uprawnień do kwalifikacji i wykonywania wybranych szczepień ochronnych pielęgniarkom (w szerszym zakresie), położnym i farmaceutom oraz rehabilitantom.
• Zapewnienie odpowiedniego poziomu finansowania szczepień ochronnych ze środków publicznych, w tym komplementarności programów państwowych i samorządowych.
• Stworzenie osobnej ścieżki refundacyjnej dla tej grupy produktów, która będzie uwzględniała specyfikę profilaktyki.
• Poprawę ścieżki dostępu do rynku dla ocen szczepionek – ramy czasowe, spójność i przejrzystość ocen.
• Budowę niezbędnej infrastruktury dla programów szczepień dorosłych.
• Zwiększanie wyszczepialności działając w oparciu o dowody naukowe i innowacje.

Na znaczenie szczepienia osób dorosłych w praktyce lekarza rodzinnego zwraca w raporcie uwagę dr Michał Sutkowski. Jego zdaniem, polityka zdrowia publicznego powinna uwzględnić program szczepień nie tylko dla dzieci, ale i wszystkich grup wiekowych. Luki w programach szczepień dla dorosłych istnieją nie tylko w Polsce. Same szczepienia dorosłych mają oczywiście mocne uzasadnienie stanowiąc:

• dodatkową ochronę przed osłabieniem odporności na dane zakażenie po szczepieniu podstawowym (krztusiec, odra),
• zabezpieczenie przed ciężkim przebiegiem czy zgonem (odra, ospa wietrzna, WZW A),
• wzmocnienie skuteczności reaktywności układu odpornościowego w starszym wieku,
• redukcję ryzyka wynikającą z koincydencji z infekcją do chorób współistniejących.

Magdalena Władysiuk wraz ze współpracownikami z HTA Consulting opracowała analizę finansowania szczepień ochronnych osób dorosłych w krajach Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii. Zwracają uwagę, iż m.in. „W porównaniu z Polską, pozostałe kraje Grupy Wyszehradzkiej oferują szerszą gamę szczepień finansowanych z budżetu państwa, jednak kierowane są one przede wszystkim do grup zwiększonego ryzyka zachorowania lub ciężkiego przebiegu choroby. Zalicza się do nich m.in. osoby starsze, z chorobami immunologicznymi, z obniżoną odpornością, po przeszczepach, a także dorosłych przebywających w domach pomocy społecznej. Słowacja charakteryzuje się przy tym wyjątkowo dużą liczbą subpopulacji objętych bezpłatnymi szczepieniami obowiązkowymi, zatem zakres szczepień refundowanych w tym kraju jest najszerszy spośród Grupy Wyszehradzkiej.
Z kolei węgierskie zalecenia dotyczące szczepień ochronnych dorosłych są ograniczone, podobnie jak ich refundacja, jednak wciąż z budżetu państwa finansowana jest wyższa liczba szczepień niż w Polsce, w tym prowadzone są bezpłatne szczepienia obowiązkowe.”