Rak żołądka – objawy, przyczyny i leczenie

zdrowie.med.pl 3 tygodni temu

Zdjęcie: Rak żołądka – objawy, przyczyny i leczenie

Rak żołądka, nazywany również rakiem gastris lub gruczolakorakiem żołądka, jest jednym z najczęstszych nowotworów układu pokarmowego na świecie. Według statystyk wiele przypadków wykrywanych jest dopiero w zaawansowanym stadium, ponieważ choroba przez długi czas może rozwijać się bezobjawowo lub dawać niespecyficzne dolegliwości. Nowotwór ten częściej dotyczy mężczyzn i osób po 55. roku życia, a czynniki środowiskowe, zakaźne i genetyczne odgrywają dużą rolę w jego powstawaniu.

W artykule wyjaśniamy, czym jest rak żołądka, jakie są jego objawy i przyczyny oraz jakie w tej chwili stosuje się metody leczenia. Podpowiadamy również, jakie działania profilaktyczne mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania.

Żołądek to umięśniony narząd znajdujący się między przełykiem a dwunastnicą, odpowiadający za gromadzenie i wstępne trawienie pokarmu. Komórki jego błony śluzowej wydzielają kwas solny oraz enzymy trawienne. Rak żołądka powstaje, gdy w DNA komórek żołądka zachodzą mutacje prowadzące do niekontrolowanego namnażania i tworzenia guza. Najczęstszą postacią jest gruczolakorak, rozwijający się z komórek gruczołowych błony śluzowej, ale mogą występować również chłoniaki żołądka, guzy stromalne czy guzy neuroendokrynne. W Polsce zachorowalność na ten nowotwór spada, jednak przez cały czas pozostaje ważnym problemem zdrowia publicznego.

Czym jest rak żołądka?

Rak żołądka to złośliwy nowotwór wywodzący się najczęściej z komórek nabłonka gruczołowego wyściełających ścianę żołądka. U podstaw choroby leży kumulacja mutacji genetycznych, które powodują, iż komórki zaczynają się dzielić w niekontrolowany sposób, tworząc guz i niszcząc sąsiednie tkanki. Zmiany te mogą rozprzestrzeniać się przez ścianę żołądka do węzłów chłonnych, wątroby, trzustki czy płuc. Wyróżnia się dwa główne typy: nowotwory części bliższej (okolica wpustu) oraz części dalszej (trzon i odźwiernik). W większości przypadków – ponad 95 % – są to gruczolakoraki, rzadziej spotyka się chłoniaki, guzy stromalne przewodu pokarmowego (GIST) czy nowotwory neuroendokrynne.

Do rozwoju choroby dochodzi stopniowo, często przez wiele lat. W przebiegu zapalenia błony śluzowej spowodowanego zakażeniem Helicobacter pylori lub innymi czynnikami może pojawić się metaplazja jelitowa i dysplazja, które stanowią stany przedrakowe. Z czasem komórki te przestają odpowiadać na mechanizmy kontroli, a nowotwór zaczyna naciekać głębsze warstwy ściany żołądka. Wczesne postacie mogą być ograniczone do błony śluzowej (stadium 0 lub I), natomiast zaawansowane naciekają mięśnie i okoliczne narządy. Wiedza o wczesnym stadium jest kluczowa, ponieważ w tych przypadkach leczenie daje największe szanse wyleczenia.

Czynniki ryzyka i przyczyny

Etiologia raka żołądka jest złożona – na jego rozwój wpływają zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne. Uważa się, iż pewne stany chorobowe zwiększają podatność na uszkodzenia DNA oraz ułatwiają przewlekły stan zapalny sprzyjający nowotworzeniu. Inne czynniki można modyfikować poprzez zmianę stylu życia. Poniżej wymieniono najważniejsze udokumentowane czynniki ryzyka:

Zakażenie Helicobacter pylori i przewlekłe zapalenie błony śluzowej – jedna z głównych przyczyn raka żołądka.
Przewlekłe choroby żołądka (atroficzne zapalenie, metaplazja jelitowa, choroba Menetriera) oraz refluks żołądkowo‑przełykowy.
Genetyczne predyspozycje i rodzinne zespoły nowotworowe, takie jak dziedziczny rozlany rak żołądka czy zespół Lyncha.
Dieta bogata w sól, wędzone i marynowane produkty oraz uboga w świeże owoce i warzywa.
Palenie papierosów i używanie innych wyrobów tytoniowych, które podwajają ryzyko nowotworu.
Nadwaga i otyłość oraz niska aktywność fizyczna.
Ekspozycja zawodowa na pyły gumowe, węglowe czy promieniowanie jonizujące.
Zaawansowany wiek (ponad 55 lat) i płeć męska – rak żołądka częściej dotyczy mężczyzn.
Posiadanie grupy krwi A oraz rodzinne występowanie nowotworu żołądka.

Warto pamiętać, iż obecność czynnika ryzyka nie oznacza pewnego rozwoju choroby. Wielu pacjentów z czynnikami ryzyka nigdy nie zachoruje, natomiast niektórzy chorują bez widocznych predyspozycji. Niemniej jednak leczenie zakażenia H. pylori, rezygnacja z palenia i zmiana nawyków żywieniowych mogą znacząco obniżyć ryzyko raka żołądka.

Objawy raka żołądka

Jednym z problemów w rozpoznaniu raka żołądka jest to, iż we wczesnym stadium choroba może przebiegać bezobjawowo lub przypominać zwykłą niestrawność. Objawy pojawiają się zwykle dopiero wówczas, gdy guz jest na tyle duży, iż utrudnia funkcjonowanie żołądka lub daje przerzuty. Mimo to wczesne zwrócenie uwagi na niespecyficzne dolegliwości pozwala na szybsze zgłoszenie się do lekarza i diagnostykę. Najczęstsze symptomy przedstawiono poniżej:

Przewlekła niestrawność, zgaga lub odbijanie.
Poczucie pełności lub wzdęcia po niewielkim posiłku.
Nudności i uczucie mdłości.
Ból lub dyskomfort w nadbrzuszu bądź okolicy mostka.
Trudności w połykaniu (dysfagia) lub uczucie, iż pokarm „zatrzymuje się” w przełyku.
Niewyjaśnione wymioty, czasem z domieszką krwi.
Krwawe lub smoliste stolce świadczące o krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego.
Utrata apetytu i niezamierzona utrata masy ciała.
Stałe zmęczenie, osłabienie lub niedokrwistość wynikająca z niedoboru czerwonych krwinek.
Żółtaczka (zażółcenie skóry i białek oczu) – świadczy o rozprzestrzenieniu choroby do wątroby.

Warto podkreślić, iż większość wymienionych objawów częściej jest spowodowana innymi chorobami, takimi jak wrzody czy niestrawność. Niemniej utrzymujące się lub nasilające dolegliwości wymagają konsultacji lekarskiej. Szczególnie niepokojące są: przewlekła niestrawność u osób powyżej 55 lat, znaczna utrata masy ciała, krwawienia z przewodu pokarmowego czy trudności w połykaniu.

Diagnostyka i stadia raka żołądka

Proces diagnostyczny rozpoczyna się od dokładnego zebrania wywiadu i badania fizykalnego. Lekarz pyta o występowanie objawów, rodzinny wywiad onkologiczny oraz bada brzuch, szukając guzów lub bolesności. Podstawowe badania laboratoryjne obejmują morfologię krwi pod kątem niedokrwistości oraz badanie kału na krew utajoną. jeżeli wyniki budzą podejrzenie, kieruje się pacjenta na badania obrazowe i endoskopowe.

Najważniejszym badaniem jest gastroskopia z biopsją, czyli wprowadzenie przez usta cienkiej rurki z kamerą do żołądka. Podczas badania możliwe jest pobranie fragmentów podejrzanej tkanki do oceny histologicznej. Biopsja pozwala potwierdzić rozpoznanie i wykonać dodatkowo badania na obecność H. pylori oraz testy biomarkerów (HER2, PD‑L1, MSI) ważnych dla kwalifikacji do terapii celowanej. Uzupełnieniem jest kontrastowa seria zdjęć rentgenowskich z użyciem barytu (tzw. badanie górnego odcinka przewodu pokarmowego), które obrazuje kształt żołądka i wykrywa ubytki w błonie śluzowej. Tomografia komputerowa pozwala ocenić rozmiar guza oraz obecność przerzutów w wątrobie czy węzłach chłonnych.

W diagnostyce wykorzystuje się także endosonografię (połączenie endoskopii i ultrasonografii) do oceny naciekania ściany żołądka i węzłów chłonnych, pozytonową tomografię emisyjną (PET‑CT) czy laparoskopię, która umożliwia ocenę jamy brzusznej przy podejrzeniu przerzutów otrzewnowych. Po potwierdzeniu rozpoznania określa się stadium zaawansowania nowotworu według klasyfikacji TNM, biorąc pod uwagę głębokość nacieku (T), zajęcie węzłów chłonnych (N) i obecność przerzutów (M). Stadium choroby ma najważniejsze znaczenie dla wyboru terapii.

Metody leczenia

Leczenie raka żołądka wymaga indywidualnego podejścia i często łączy kilka metod. Decyzja zależy od stadium choroby, lokalizacji guza, stanu ogólnego pacjenta oraz obecności konkretnych biomarkerów. W leczeniu wczesnych postaci możliwe jest zastosowanie małoinwazyjnych technik endoskopowych, takich jak endoskopowa resekcja śluzówkowa (EMR) lub dyssekcja podśluzówkowa (ESD). Pozwalają one usunąć mały, płytko naciekający guz przez endoskop bez konieczności otwierania jamy brzusznej.

Gdy nowotwór nacieka głębsze warstwy ściany żołądka, podstawową metodą jest chirurgiczne usunięcie zmienionej części żołądka (subtotalna gastrektomia) lub całego narządu (totalna gastrektomia). Przy częściowym wycięciu przewód pokarmowy rekonstruuje się, łącząc pozostałą część żołądka lub przełyk z jelitem cienkim. Operacji często towarzyszy usunięcie okolicznych węzłów chłonnych. W niektórych przypadkach stosuje się również chemioterapię przed zabiegiem w celu zmniejszenia guza (terapia neoadiuwantowa) lub po operacji, by zniszczyć pozostałe komórki nowotworowe (terapia adiuwantowa). Promienioterapia wykorzystuje promieniowanie jonizujące do niszczenia komórek rakowych; rzadko stosowana jest samodzielnie, częściej w skojarzeniu z chemioterapią przed lub po operacji, a także w celu łagodzenia bólu czy krwawień.

U pacjentów z zaawansowanym rakiem żołądka lub nawrotem choroby coraz częściej wykorzystuje się terapie ukierunkowane molekularnie, które atakują konkretne białka na powierzchni komórek nowotworowych (np. HER2) oraz immunoterapię – leki pobudzające układ odpornościowy do zwalczania komórek nowotworowych. Terapie te stosuje się zwykle w połączeniu z chemioterapią. Istotną rolę odgrywa też leczenie paliatywne, czyli opieka skoncentrowana na łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia chorych. Specjaliści z różnych dziedzin – onkolodzy, chirurdzy, dietetycy i psychologowie – współpracują, by dostosować plan leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Rokowanie i zapobieganie

Prognoza w raku żołądka zależy przede wszystkim od stadium w momencie diagnozy. U pacjentów z wczesnym stadium (ograniczonym do błony śluzowej) pięcioletnie przeżycie może sięgać choćby 70 %, natomiast przy zaawansowanych przerzutach spada do kilku procent. Rokowanie zależy także od lokalizacji guza, rodzaju histologicznego, wieku i stanu ogólnego chorego. Kluczowa jest zatem wczesna diagnostyka – zgłoszenie się do lekarza przy pierwszych podejrzanych objawach oraz kontrolowanie znanych czynników ryzyka.

Mimo iż nie możemy całkowicie zapobiec rakowi żołądka, istnieją zalecenia, które pomagają zmniejszyć ryzyko. Należą do nich leczenie zakażenia H. pylori i chorób żołądka, unikanie palenia tytoniu, ograniczenie spożycia soli, wędlin i przetworzonego mięsa oraz zwiększenie udziału świeżych owoców i warzyw w diecie. Światowy Fundusz Badań nad Rakiem zaleca utrzymywanie prawidłowej masy ciała, aktywność fizyczną oraz unikanie żywności solonej lub konserwowanej w soli jako sposobów redukcji ryzyka. Uważa się też, iż utrzymanie zdrowej masy ciała i ograniczenie alkoholu zmniejszają szanse rozwoju nowotworu. Osoby z obciążającym wywiadem rodzinnym powinny skonsultować z gastroenterologiem możliwość regularnych badań przesiewowych.

FAQ o raku żołądka

Czy rak żołądka jest dziedziczny?
Większość zachorowań jest sporadyczna, jednak około 5–10 % przypadków wiąże się z dziedzicznymi zespołami nowotworowymi lub silnym obciążeniem rodzinnym. Mutacje w genach, takich jak CDH1, powodujące dziedziczny rozlany rak żołądka, czy w genach związanych z zespołem Lyncha, zwiększają ryzyko zachorowania. jeżeli w rodzinie występowały liczne przypadki raka żołądka lub innych nowotworów, warto skonsultować się z genetykiem i rozważyć badania przesiewowe.

Jakie badania diagnostyczne wykonuje się przy podejrzeniu raka żołądka?
Podstawą diagnostyki jest gastroskopia z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego. Lekarz może zlecić także serię zdjęć rentgenowskich z barytem, tomografię komputerową, endosonografię, rezonans magnetyczny, PET‑CT oraz badania krwi i stolca. W niektórych sytuacjach wykonywana jest laparoskopowa ocena jamy brzusznej.

Czy rak żołądka można wyleczyć?
Szanse na wyleczenie zależą od stadium zaawansowania. We wczesnych stadiach możliwe jest całkowite usunięcie ogniska nowotworowego metodami endoskopowymi lub chirurgicznymi, co daje bardzo dobre rokowanie. W przypadkach zaawansowanych celem terapii jest zmniejszenie guza, spowolnienie postępu choroby i poprawa jakości życia dzięki chemioterapii, radioterapii, terapii celowanej i immunoterapii.

Jak można zmniejszyć ryzyko raka żołądka?
Najważniejsze działania profilaktyczne obejmują wyleczenie zakażenia H. pylori, unikanie palenia tytoniu, ograniczenie spożycia soli i przetworzonego mięsa, spożywanie dużej ilości warzyw i owoców bogatych w witaminę C, utrzymywanie prawidłowej masy ciała oraz regularną aktywność fizyczną. U osób z wysokim ryzykiem dziedzicznym zaleca się konsultację z lekarzem w celu ustalenia odpowiedniego programu badań przesiewowych.