Rak prostaty to jeden z najczęstszych nowotworów występujących u mężczyzn. Jego przebieg, objawy i rokowania mogą się znacząco różnić w zależności od stopnia zaawansowania choroby. Jednym z najważniejszych narzędzi oceny agresywności tego nowotworu jest skala Gleasona, która pomaga lekarzom w doborze optymalnej metody leczenia i przewidywaniu rokowania. W artykule przyjrzymy się objawom raka prostaty, wyjaśnimy, czym jest skala Gleasona i jak wpływa na wybór terapii oraz rokowania pacjentów.
Czym jest rak prostaty i jakie są jego objawy?
Rak prostaty (gruczolakorak prostaty) rozwija się w komórkach gruczołu krokowego, niewielkiego narządu występującego wyłącznie u mężczyzn. Prostata znajduje się pod pęcherzem moczowym i otacza początkowy odcinek cewki moczowej, produkując płyn, który jest składnikiem nasienia.
We wczesnym stadium choroby rak prostaty często przebiega bezobjawowo, co sprawia, iż regularne badania profilaktyczne są niezwykle istotne. Gdy pojawiają się symptomy, mogą one obejmować:
- Trudności z rozpoczęciem lub zatrzymaniem oddawania moczu
- Słaby lub przerywany strumień moczu
- Częste oddawanie moczu, zwłaszcza w nocy
- Uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza
- Ból lub pieczenie podczas oddawania moczu
- Krew w moczu lub nasieniu
- Ból w dolnej części pleców, biodrach lub górnych udach
Warto podkreślić, iż podobne objawy mogą towarzyszyć również łagodnemu rozrostowi prostaty, który jest znacznie częstszy niż nowotwór. Dlatego najważniejsze znaczenie ma adekwatna diagnostyka, obejmująca badanie per rectum, oznaczenie poziomu PSA (antygenu specyficznego dla prostaty) we krwi oraz biopsję, która umożliwia ocenę komórek prostaty w skali Gleasona.
Skala Gleasona – co to jest i jak działa?
Skala Gleasona to system oceny stopnia zróżnicowania komórek nowotworowych raka prostaty, opracowany przez patologa Donalda Gleasona w latach 60. XX wieku. Jest ona fundamentalnym narzędziem diagnostycznym, które pomaga określić agresywność nowotworu i zaplanować odpowiednie leczenie.
Skala Gleasona ocenia architekturę tkanki nowotworowej w zakresie od 1 do 5, gdzie 1 oznacza komórki najbardziej podobne do prawidłowych (dobrze zróżnicowane), a 5 – komórki najbardziej odbiegające od normy (nisko zróżnicowane).
Podczas oceny histopatologicznej materiału z biopsji patolog identyfikuje dwa dominujące wzorce (stopnie) i sumuje je, uzyskując wynik w skali Gleasona. Na przykład:
Gleason 3+3=6 oznacza, iż oba dominujące wzorce mają stopień 3.
Gleason 3+4=7 oznacza, iż dominujący wzorzec ma stopień 3, a drugi co do częstości wzorzec ma stopień 4.
Gleason 4+3=7 oznacza, iż dominujący wzorzec ma stopień 4, a drugi co do częstości wzorzec ma stopień 3.
Obecnie w praktyce klinicznej rzadko stosuje się stopnie 1 i 2, a wyniki zaczynają się zwykle od 6 (3+3). Istotne jest zrozumienie, iż ta sama suma punktów (np. 7) może oznaczać różne rokowanie w zależności od składowych (3+4 ma lepsze rokowanie niż 4+3).
Grupy prognostyczne według skali Gleasona
W 2014 roku wprowadzono uproszczony system grup prognostycznych oparty na skali Gleasona, który dzieli pacjentów na 5 grup:
- Grupa 1: Gleason 6 (3+3) – nowotwór o najniższej agresywności
- Grupa 2: Gleason 7 (3+4) – nowotwór o umiarkowanej agresywności
- Grupa 3: Gleason 7 (4+3) – nowotwór o średniej agresywności
- Grupa 4: Gleason 8 (4+4, 3+5, 5+3) – nowotwór o wysokiej agresywności
- Grupa 5: Gleason 9-10 (4+5, 5+4, 5+5) – nowotwór o najwyższej agresywności
Ten system lepiej odzwierciedla biologiczne zachowanie nowotworu i znacząco ułatwia komunikację między lekarzem a pacjentem, pozwalając na bardziej przejrzyste przedstawienie rokowania i opcji terapeutycznych.
Rokowania w zależności od wyniku w skali Gleasona
Wynik w skali Gleasona jest jednym z najistotniejszych czynników prognostycznych w raku prostaty. Ogólnie, im wyższy wynik, tym bardziej agresywny nowotwór i gorsze rokowania.
Gleason 6 (3+3) – Grupa 1: Nowotwory o niskiej złośliwości, z doskonałym rokowaniem. 10-letnie przeżycie specyficzne dla raka prostaty wynosi ponad 95%. Te nowotwory rzadko dają przerzuty i często rozwijają się tak wolno, iż nie zagrażają życiu pacjenta.
Gleason 7 (3+4) – Grupa 2: Nowotwory o pośredniej złośliwości, ale z dobrym rokowaniem. 10-letnie przeżycie specyficzne dla raka prostaty wynosi około 85-90%. Mają umiarkowane ryzyko progresji.
Gleason 7 (4+3) – Grupa 3: Nowotwory o pośredniej do wysokiej złośliwości, z gorszym rokowaniem niż 3+4. 10-letnie przeżycie specyficzne dla raka prostaty wynosi około 70-80%. Wymagają bardziej agresywnego podejścia terapeutycznego.
Gleason 8 (4+4, 3+5, 5+3) – Grupa 4: Nowotwory o wysokiej złośliwości, z istotnym ryzykiem progresji i przerzutów. 10-letnie przeżycie specyficzne dla raka prostaty wynosi około 60-70%. Wymagają intensywnego, często wielokierunkowego leczenia.
Gleason 9-10 (4+5, 5+4, 5+5) – Grupa 5: Nowotwory o bardzo wysokiej złośliwości, z wysokim ryzykiem przerzutów i progresji. 10-letnie przeżycie specyficzne dla raka prostaty wynosi poniżej 50%. Stanowią największe wyzwanie terapeutyczne.
Należy pamiętać, iż rokowania zależą nie tylko od wyniku w skali Gleasona, ale również od innych czynników, takich jak stadium zaawansowania klinicznego (TNM), poziom PSA, wiek pacjenta i jego ogólny stan zdrowia. Indywidualne podejście do każdego przypadku jest niezbędne dla adekwatnej oceny prognozy.
Metody leczenia raka prostaty w zależności od skali Gleasona
Wybór metody leczenia raka prostaty zależy od wielu czynników, w tym od wyniku w skali Gleasona, stadium zaawansowania, wieku pacjenta i jego ogólnego stanu zdrowia. Współczesna medycyna oferuje szereg opcji terapeutycznych, które można dostosować do indywidualnych potrzeb pacjenta. Oto główne metody leczenia w zależności od grup prognostycznych:
Grupa 1 (Gleason 6)
- Aktywny nadzór – regularne monitorowanie nowotworu bez natychmiastowego leczenia, zalecane dla mężczyzn z rakiem o niskim ryzyku progresji. Obejmuje okresowe badania PSA, badania per rectum i powtarzane biopsje.
- Baczna obserwacja – mniej intensywne monitorowanie, stosowane u starszych pacjentów lub z chorobami współistniejącymi. Skupia się na kontroli objawów, gdy się pojawią.
- Radykalna prostatektomia – chirurgiczne usunięcie prostaty, coraz częściej wykonywane technikami małoinwazyjnymi (laparoskopowo lub z asystą robota).
- Radioterapia – zewnętrzna lub brachyterapia (implantacja radioaktywnych źródeł bezpośrednio do prostaty), oferująca skuteczność porównywalną z chirurgią przy innym profilu działań niepożądanych.
Grupy 2 i 3 (Gleason 7)
- Radykalna prostatektomia – często z rozszerzoną limfadenektomią miedniczną, pozwalającą na ocenę ewentualnego zajęcia węzłów chłonnych.
- Radioterapia – zwykle w połączeniu z hormonoterapią przez krótki okres (4-6 miesięcy), co zwiększa skuteczność leczenia.
- Aktywny nadzór – może być rozważany u wybranych pacjentów z Gleason 3+4, szczególnie starszych lub z chorobami współistniejącymi, choć wymaga starannej selekcji przypadków.
Grupy 4 i 5 (Gleason 8-10)
- Terapia skojarzona – najczęściej radioterapia z długoterminową hormonoterapią (2-3 lata), co znacząco poprawia wyniki leczenia w zaawansowanych przypadkach.
- Radykalna prostatektomia – u wybranych pacjentów, zwykle jako część leczenia wielomodalnego, często z następową radioterapią uzupełniającą.
- Hormonoterapia – u pacjentów z chorobą zaawansowaną lub przerzutową, zmierzająca do obniżenia poziomu testosteronu, który stymuluje wzrost komórek rakowych.
- Nowe terapie – w tym chemioterapia, leki hormonalne nowej generacji (abirateron, enzalutamid), immunoterapia, terapie celowane, które znacząco poprawiły rokowanie w zaawansowanym raku prostaty w ostatnich latach.
Podsumowanie
Skala Gleasona jest kluczowym narzędziem w diagnostyce i planowaniu leczenia raka prostaty. Pozwala ona na precyzyjną ocenę agresywności nowotworu i umożliwia lekarzom podejmowanie trafnych decyzji terapeutycznych. Pacjenci z niskim wynikiem Gleasona (6) mają doskonałe rokowania i mogą być kandydatami do aktywnego nadzoru, podczas gdy pacjenci z wysokim wynikiem (8-10) wymagają bardziej agresywnego, często wielomodalnego leczenia.
Wczesne wykrycie raka prostaty, poprzez regularne badania przesiewowe (badanie per rectum i oznaczenie PSA), znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Dlatego tak ważne są regularne badania kontrolne, szczególnie u mężczyzn po 50. roku życia lub wcześniej, jeżeli występują czynniki ryzyka, takie jak obciążenie rodzinne.
Niezależnie od wyniku w skali Gleasona, indywidualne podejście do każdego pacjenta, uwzględniające jego preferencje, ogólny stan zdrowia i jakość życia, jest najważniejsze w planowaniu optymalnej strategii terapeutycznej. Współczesna medycyna oferuje coraz skuteczniejsze metody leczenia raka prostaty, a adekwatne zrozumienie znaczenia skali Gleasona pomaga w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących terapii.
