Rak prostaty (rak stercza, rak gruczołu krokowego) zajmuje u mężczyzn drugie miejsce w zestawieniu zapadalności i umieralności z powodu nowotworów złośliwych. Dominującą postacią nowotworu złośliwego stercza jest rak gruczołowy.
Zapadalność na raka prostaty rośnie w większości rozwiniętych państw świata, głównie w wyniku upowszechnienia się oznaczania stężenia markera nowotworowego PSA w surowicy u osób bez klinicznych objawów raka prostaty (tzw. skrining). Większa liczba pacjentów diagnozowanych z rakiem gruczołu krokowego wynika także z rosnącej świadomości zdrowotnej oraz wydłużania się długości życia mężczyzn. W Polsce zachorowania na raka stercza podwoiły się w ciągu ostatnich 10 lat.
23 czerwca 2023 roku przypada Ogólnopolski Dzień Świadomości Raka Prostaty.
W poniższym artykule przygotowanym we współpracy z ekspertami z zakresu uroonkologii zawarto aktualne informacje na temat objawów raka prostaty, jego diagnostyki, standardów leczenia oraz rokowania w chorobie.
Rak prostaty – objawy
Kluczową rolę we wczesnym wykryciu raka gruczołu krokowego odgrywa znajomość niepokojących symptomów i potencjalnych objawów raka prostaty, których wystąpienie powinno stanowić sygnał do pilnej konsultacji z lekarzem – urologiem.
Rak prostaty rozwija się powoli. Od wystąpienia pierwszej przemiany nowotworowej w sterczy do czasu pojawienia się guzka o objętości 1 ml upływa około 10 lat, a czas podwojenia masy guza ocenia się na 4 lata.
U niektórych chorych występują dolegliwości i pewne niepokojące symptomy ze strony dolnych dróg moczowych, będące raczej następstwem współistnienia łagodnego rozrostu stercza. Niekiedy pierwszym objawem raka prostaty w stadium uogólnionym są bóle kostne wywołane przez przerzuty guza nowotworowego.
Rak prostaty w zdecydowanej większości przypadków (>75%) zostaje rozpoznany we wczesnym stadium rozwoju. Na tym etapie nowotwór nie wywołuje specyficznych objawów klinicznych lub może być mylony z inną chorobą.
Najczęstszym objawem raka prostaty są trudności w oddawaniu moczu oraz częstomocz. Każdy mężczyzna z takimi objawami powinien być zbadany przez urologa. Zdarza się, iż rosnący guz nie powoduje wymienionych objawów raka prostaty, a na rozpoznanie naprowadzają symptomy związane z naciekiem okolicznych tkanek lub przerzutami raka do kości (bóle, złamania patologiczne, niedokrwistość) i węzłów chłonnych biodrowych.
Jakie są wczesne objawy raka gruczołu krokowego
Na wczesnym etapie rozwoju nowotworu prostaty – ze względu na to, iż gruczolakoraki rozwijają się zwykle w tylnej części strefy obwodowej gruczołu – alarmowe objawy raka prostaty zwykle nie występują. U mężczyzn z łagodnym przerostem gruczołu krokowego pojawiają się dolegliwości powodowane przeszkodą podpęcherzową, które są zupełnie niezależne od rozwijającej się choroby nowotworowej.
Najczęstszymi objawami jakie daje rak prostaty zaawansowany miejscowo są skutki przeszkody podpęcherzowej. U niewielu chorych pojawia się krwiomocz, zakażenia dróg moczowych oraz nasilone dolegliwości związane z mikcją wtórne do przeszkody podpęcherzowej.
Symptomy raka prostaty
Rzadko u chorych z masywnym zajęciem węzłów chłonnych pojawiają się obrzęki kończyn dolnych. U mężczyzn z przerzutami do kości często występują takie objawy raka prostaty jak: dolegliwości bólowe, rzadziej osłabienie siły mięśniowej kończyn dolnych lub objawy raka prostaty związane z porażeniem spowodowanym kompresją rdzenia kręgowego.
Przerzuty raka prostaty w kościach zwykle występują w kręgosłupie, żebrach, kościach miednicy i czaszki oraz w nasadach kości długich. Objawem zaawansowanego raka prostaty może być w takiej sytuacji silny ból.
Jak wykryć raka prostaty?
Zasadnicze znaczenie dla rozpoznania groźnej choroby jaką jest rak prostaty ma określenie stężenia PSA w surowicy, aczkolwiek należy podkreślić, iż marker ten nie jest swoisty dla raka gruczołu krokowego – jego stężenie wzrasta także w następstwie rozrostu łagodnego oraz zapalenia stercza. Podwyższone stężenie markera nowotworowego PSA w surowicy osoby z podejrzeniem raka, nie może być traktowane jako jednoznaczny objaw raka prostaty.
Za normę przyjęto następujące wartości PSA w zależności od wieku: 2,5 ng/ml do 49 roku życia, 3,7 ng/ml do 54 roku życia, 4,0 ng/ml do 59 rż, 5,4 ng/ml do 64 rż. i 6,6 ng/ml do 74 roku życia.
Zgodnie z najnowszymi doniesieniami naukowymi, istnieją kontrowersje czy skrining raka prostaty oparty na PSA i badaniu per rectum oraz leczenie wcześnie wykrytych nowotworów gruczołu krokowego ma wpływ na zmniejszenie umieralności i wydłużenie czasu życia pacjentów.
Narodowy Instytut Raka w USA uważa, iż nie udowodniono wpływu badań przesiewowych PSA na zmniejszenie umieralności z powodu tak podstępnej choroby jaką jest rak prostaty. Amerykańskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej (ASCO) zaleca, aby zasadność oznaczania PSA omawiać indywidualnie z mężczyznami, których przewidywany czas przeżycia wynosi 10 lat.
Istnienie raka gruczołu krokowego potwierdza się na podstawie badania mikroskopowego preparatów uzyskanych najczęściej metodą biopsji gruczołu.
WARTO ZAJRZEĆ: CO TO JEST PROSTATA
Rak gruczołu krokowego – diagnostyka
U części chorych raka gruczołu krokowego można wykryć na podstawie badania palcem przez odbytnicę. Wartość diagnostyczna tego badania jest jednak ograniczona i zależy od doświadczenia badającego.
Wskazane jest wykonanie ultrasonografii przezbrzusznej (TAUS), oceniającej układ moczowy oraz ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS) sondą wysokiej czułości pozwalającą wykryć niepalpacyjne ogniska raka prostaty. Ultrasonografia przezodbytnicza pozwala uwidocznić granicę i strukturę wewnętrzną gruczołu krokowego. Nieprawidłowy wynik TRUS stwierdza się u około 20% chorych na raka prostaty. Badanie TRUS jest najbardziej dostępnym i powszechnym narzędziem służącym do bezpośredniego obrazowania stercza.
Tomografia komputerowa w diagnostyce raka prostaty
W niektórych przypadkach zaleca się przeprowadzenie badań oceniających miejscowe zaawansowanie kliniczne nowotworu stercza oraz – z wyjątkiem nowotworów o małym ryzyku rozsiewu – obecność przerzutów raka prostaty (tomografia komputerowa miednicy, RTG klatki piersiowej, scyntygrafia kośćca, pozytonowa tomografia emisyjna).
Najczęściej stosowaną metodą oceny występowania przerzutów kostnych w przypadku podejrzenia diagnozy rak prostaty jest scyntygrafia układu kostnego. U chorych ze stężeniem PSA poniżej 20 ng/ml nie ma generalnie wskazań do wykonania scyntygrafii kości. Wartościową alternatywą dla scyntygrafii pozostaje obrazowanie dzięki pozytonowej tomografii emisyjnej (PET).
Rezonans magnetyczny w kierunku raka prostaty
Badaniem obrazowym przydatnym w przypadkach nowotworu miejscowo zaawansowanego jest wieloparametryczne badanie rezonansu magnetycznego (mpMR). W badaniu oprócz klasycznej morfologii radiologicznej ocenia się metabolizm, perfuzję tkankową oraz dyfuzję wody. Badanie mpMR wykorzystuje się zarówno w diagnostyce zmian pierwotnych w celu ustalenia stopnia zaawansowania guza prostaty oraz w diagnostyce miejscowych nawrotów raka gruczołu krokowego.
Biopsja raka prostaty
Szczegółowe rozpoznanie raka gruczołu krokowego określa się najczęściej na podstawie badania histopatologicznego materiału pobranego podczas przezodbytniczej biopsji raka prostaty wykonanej pod kontrolą badania ultrasonograficznego TRUS. Nowością na tym polu jest tzw. biopsja fuzyjna prostaty pod kontrolą rezonansu magnetycznego. Biopsja fuzyjna zwiększa wykrywalność raka gruczołu krokowego oraz ogranicza do minimum konieczność wykonywania ponownych biopsji.
POCZYTAJ: FAKTY I MITY O RAKU PROSTATY
Leczenie raka prostaty
Dzięki ogromnemu postępowi, jaki dokonał się w uroonkologii, pacjenci z rakiem prostaty zyskali wiele nowych opcji leczenia. Obecne rozwiązania obejmują zarówno terapie lekowe i nowoczesne wyroby medyczne.
W marcu 2022 roku Ministerstwo Zdrowia podjęło decyzję o udostępnieniu w programie lekowym dla chorych z rakiem prostaty – u których nie wystąpiły przerzuty – trzech cząsteczek: apalutamid, darolutamid oraz enzalutamid.
Wybór optymalnej terapii oraz zalecanego leczenia w przypadku diagnozy: rak prostaty – zależy przede wszystkim od interpretacji wyników wspomnianych wcześniej badań diagnostycznych, stopnia zaawansowania raka prostaty, charakterystyki patomorfologicznej guza, oceny stopnia stężenia markera PSA w surowicy, objawów raka prostaty, a także wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
Biorąc pod uwagę różnice w biologii raka gruczołu krokowego, decyzje o leczeniu raka prostaty podejmuje się uwzględniając przewidywany czas przeżycia oraz czynniki pozwalające zaliczyć nowotwór do jednej z trzech grup: rak prostaty z niskim ryzykiem, rak gruczołu krokowego pośredniego ryzyka, rak stercza z wysokim ryzykiem.
Rak stercza – aktywna obserwacja
W przypadku raków stercza o niskim ryzyku można przyjać postawę tzw. aktywnego obserwowania. Natychmiastowe leczenie radykalne raka prostaty tej grupy chorych może nie tylko nie wydłużać ich życia, ale obarczone jest ryzykiem powikłań. Leczenie przeciwnowotworowe podejmuje się, gdy lekarz stwierdzi progresję choroby.
Leczenie chirurgiczne raka prostaty
Radykalne leczenie chirurgiczne raka prostaty ma zastosowanie u pacjentów z guzem ograniczonym do stercza. Zabiegi chirurgiczne stosowane w przypadku raka stercza to prostatektomia radykalna, otwarta z dostępu załonowego lub laparoskopowe usunięcie gruczołu krokowego wraz z pęcherzykami nasiennymi oraz węzłami chłonnymi.
W przypadku zabiegów chirurgicznych możliwe jest wykonanie operacji raka prostaty przy użyciu robota chirurgicznego (np. system da Vinci). Zastosowanie systemu robotycznego pozwala na większą precyzję wykonywanego zabiegu oraz ogranicza skutki uboczne operacji.
Warto podkreślić, iż od kwietnia 2022 roku Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje zabiegi radykalnej prostatektomii przy pomocy robota chirurgicznego, a dostępność do procedury systematycznie wzrasta.
Raka prostaty – leczenie napromienianiem
Radioterapia wraz z chirurgią onkologiczną jest podstawową metodą leczenia chorych na raka gruczołu krokowego.
Leczenie napromienianiem (teleradioterapia i brachyterapia raka prostaty) stosuje się u chorych na raka gruczołu krokowego o zaawansowaniu cT1-T3 N0 M0 i w wybranych przypadkach u pacjentów z T4 ora N(+). Zastosowanie w leczeniu raka prostaty znajduje m.in. robot CyberKnife.
Technologia polegająca na zastosowaniu skupionej wiązki fal uderzeniowych o wysokim natężeniu (HIFU) znajduje zastosowanie w leczeniu nowotworu ograniczonego do gruczołu krokowego. Procedura HIFU nie jest w tej chwili refundowana w Polsce.
Hormonoterapia w leczeniu raka gruczołu krokowego
Ważną metodą leczenia zachowawczego w przypadku choroby zaawansowanej jest terapia hormonalna raka prostaty, która polega na eliminowaniu androgenów endogennych lub blokowaniu receptorów androgenowych w komórkach raka.
Hormonoterapia raka gruczołu krokowego jest leczeniem pierwszego rzutu u pacjentów niekwalifikujących się do leczenia radykalnego. W takim przypadku zastosowanie hormonoterapii pozwala na opóźnienie progresji choroby, zapobiega ciężkim powikłaniom oraz łagodzi objawy towarzyszące postępującej chorobie jaką jest rak prostaty.
W przypadku wystąpienia zjawiska hormonooporności stosuje się najczęściej chemioterapię paliatywną.
Zaawansowany rak stercza – leczenie
U chorych z przerzutową postacią raka stercza można zastosować chemioterapię, radioterapię lub inne opcje terapeutyczne: leki hormonalne nowej generacji czy leczenie ukierunkowane molekularnie (oddziaływanie na szlaki molekularne warunkujące rozwój raka).
Ważną zmianą w programie lekowym dotyczącym raka prostaty (zmiana wprowadzona w marcu 2023 roku) było kompleksowe uwzględnienie wszystkich opcji leczenia w ramach jednego programu lekowego, czego efektem jest zmiana jego nazwy na „B.56. Leczenie chorych na raka gruczołu krokowego (ICD-10: C61)”.
Wspomniana zmiana obejmuje uwzględnienie refundowanych już w ramach dotychczasowego programu opcji terapeutycznych, jak również dodanie nowych możliwości terapeutycznych i wskazań (apalutamid, kabazytaksel, olaparyb, octan abirateronu) dla pacjentów z zaawansowanym rakiem prostaty.
Rak prostaty rokowania
Statystyki leczenia chorych na raka prostaty w Polsce odbiegają niekorzystnie od wyników osiąganych w krajach Europy Zachodniej. Mimo takiego stanu rzeczy, należy podkreślić, iż rokowanie w raku prostaty jest generalnie dość dobre.
Według aktualnych danych odsetek 5-letnich przeżyć pacjentów z rakiem prostaty wynosi w Polsce około 67%, a w krajach Unii Europejskiej 83%.
Rokowania raka prostaty zależą od wielu czynników, począwszy od stopnia zaawansowania choroby i etapu na którym została zdiagnozowana, od skuteczności i adekwatnego doboru zastosowanej terapii, a także wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
Rokowania w raku prostaty mają związek z wskaźnikiem Gleasona. U pacjentów z niskim wskaźnikiem (2-4) rokowanie w raku gruczołu krokowego jest dobre. Wskaźnik Gleasona 7 lub więcej jest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym. Wskaźnik 5 lub 6 uznaje się za pośredni.
Jak podkreślają eksperci podstawą do planowania leczenia oraz określenia rokowania w raku prostaty jest ustalenie stadium zaawansowania choroby. Przyjmuje się, iż istnieją trzy grupy pacjentów mających odmienne rokowania:
- nowotwór ograniczony do gruczołu krokowego
- rak prostaty ograniczony do miednicy
- rak rozsiany – najgorsze rokowania
źródła: gladiator-prostata.pl, www.ecz-otwock.pl, www.pturol.org.pl
