Dwa poprzednie portrety psychologiczne, opublikowane na łamach The Presji, skupiały się na postaciach z uniwersum Gwiezdnych Wojen. Dzisiaj zaś pragnę zaprosić Państwa do kinowego świata Marvela i przedstawić Boga psot w postaci Lokiego. Przedstawiając tę postać chciałbym zwrócić uwagę na kryteria diagnostyczne narcyzmu oraz zapoznać z tym zaburzeniem osobowości.
Na wstępie warto zastanowić się, kim tak naprawdę jest Loki. W niniejszym artykule skoncentrujemy się wyłącznie na kreacji stworzonej przez Toma Hiddlestona dla kinowego uniwersum Marvela. Nie dysponuje wystarczającymi kompetencjami, by opracować portret psychologiczny Lokiego na podstawie komiksów. Jednakże uważam, iż jego postać, tak jak została przedstawiona w filmach i serialach, zasługuje na odpowiednią analizę.
Loki jest najbardziej rozpoznawalny dzięki swoim psotnym cechom, niekończącym się intrygom i podstępnym taktykom. Jego wyjątkowość wynika również z posiadania magicznych umiejętności, takich jak rzucanie zaklęć czy zmiana postaci. Jest doskonałym iluzjonistą, zdolnym oszukać niejedną osobę. Jednakże to wszystko stanowi jedynie zasłonę dla krzywdzonego wewnętrznie „bohatera”.
W dzieciństwie Loki został porzucony przez swoich biologicznych rodziców i przygarnięty przez Odyna, nordyckiego Boga wszystkich bogów. W ten sposób stał się przyrodnim bratem Thora. Od najmłodszych lat Loki nieustannie porównywał się do swojego brata, czując się w jego cieniu. W przeciwieństwie do pewnego siebie Thora, Loki był pełen wątpliwości co do siebie, nadmiernie wrażliwy i czasem wykazywał się nieodpowiednim zachowaniem. Jego matka, dostrzegając jego poczucie niższości wobec brata, postanowiła nauczyć go magii, aby dać mu poczucie własnej wartości.
Przechodząc teraz do definicji zaburzenia osobowości, a następnie narcyzmu, warto zaznaczyć, iż zaburzenia osobowości zwykle manifestują się jako negatywne nastawienie do świata, wycofanie lub nadmierne dążenie do kierowania innymi. Osoby z takimi zaburzeniami często wykazują brak elastyczności i trudności w dostosowaniu się do grupy społecznej, co prowadzi do problemów w funkcjonowaniu zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Zaburzenia osobowości można opisać jako stałe wzorce nieprawidłowego zachowania.
Czym zatem jest Narcyzm?
Zaburzenie osobowości typu narcystycznego, znane również jako Narcystyczne Zaburzenie Osobowości (NPD), charakteryzuje się wszechobecnym wzorcem poczucia własnej wielkości, stałą potrzebą uznania i brakiem empatii. Osoby dotknięte tym schorzeniem często wykazują cechy takie jak arogancja, egocentryzm, manipulacja i wymaganie specjalnego traktowania. zwykle te cechy stają się widoczne we wczesnej dorosłości i manifestują się zarówno w sferze zawodowej, jak i osobistej.
Przed przejściem do kryteriów diagnostycznych zaburzenia, warto zaznaczyć, iż nie powinniśmy samodzielnie diagnozować osób wokół nas jako narcystycznych. Zaburzenie osobowości typu narcystycznego zwykle zaczyna się manifestować w drugiej lub trzeciej dekadzie życia i utrzymuje się w późniejszym okresie. Chociaż dotyczy to nieco częściej mężczyzn, to jednak nie jest zarezerwowane wyłącznie dla tej grupy płciowej. w tej chwili uważa się, iż około 6-7% populacji ogólnej spełnia kryteria dla diagnozy osobowości narcystycznej.
Warto zauważyć, iż pewne objawy narcyzmu mogą występować u każdego z nas, ale w mniejszym nasileniu i liczbie, nie zakłócając znacząco funkcjonowania. Aby zdiagnozować zaburzenie osobowości typu narcystycznego, osoba musi spełnić co najmniej 5 z 9 kryteriów wymienionych poniżej. Przejdźmy więc teraz do tych kryteriów oraz przykładów z życia Lokiego, które pozwolą zdiagnozować u niego to zaburzenie.
| Kryteria Diagnostyczne | Przykłady |
| Wielkościowe przekonanie co do własnej wartości | Pomimo braku znaczących osiągnięć, Loki wierzy, iż jest godny uwagi i szacunku, co może być wynikiem jego potrzeby uzyskania aprobaty ze strony innych. Ciekawie to widać na przykładzie rozmowy z Mobiusem w pierwszym sezonie serialu Loki. Mobius porusza tam kwestie groźnych wariantów i Loki automatycznie się z nimi utożsamia; bo to przecież oczywiste, iż on musi być jednym z groźniejszych wariantów samego siebie. Tak przynajmniej uważa |
| Pochłonięcie wyobrażeniami o sukcesie, władzy, doskonałości | Absolutna determinacja Lokiego, by przejąć tron Asgardu, a następnie rządzić Ziemią jako przywódca Chitauri, armii Thanosa, pokazuje nie tylko jego przesadne poczucie ważności, ale także jego silne przekonanie, iż posiadanie takiej kontroli nad innymi jest jego przyrodzonym prawem. Jego wyobrażenia o doskonałości i władzy wynikają również z poczucia braku akceptacji w rodzinie i pragnienia udowodnienia swojej wartości. *Pragnienie sukcesu może być również wynikiem lęku przed porażką i potrzeby kontroli nad sytuacją. |
| 3. Przekonanie o byciu kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym | Loki uważa się za wyjątkowego i niepowtarzalnego ze względu na swoje zdolności magiczne i inteligencję, co może wynikać z jego potrzeby uzyskania aprobaty i uwagi. Potrzeba bycia rozumianym wyłącznie przez osoby o wysokim statusie społecznym wynika z jego poczucia wyższości i dążenia do uznania przez elitę społeczną. Loki ogranicza się do towarzystwa osób o wysokim statusie, ponieważ wierzy, iż tylko tacy ludzie są w stanie go zrozumieć i docenić. Loki dla sprawdzenia czy jest istotny dla innych pozoruje własną śmierć i przez kilka lat ukrywa się pod iluzją własnego ojca. Tym sposobem przygląda się reakcji bliskich na swoją śmierć, żeby zobaczyć czy był dla nich ważny. |
| 4.Nadmierne pragnienie bycia podziwianym | Loki pragnie być podziwiany, ponieważ w ten sposób potwierdza się jego wartość i znaczenie, co wynika z jego lęku przed odrzuceniem i brakiem akceptacji. Jego potrzeba podziwu może być również sposobem na ukrycie wewnętrznej niepewności i niepokoju. Pragnienie bycia podziwianym może być również próbą zapełnienia emocjonalnej pustki wynikającej z braku akceptacji w rodzinie. W trakcie inwazji na Nowy Jork zmusza tłum ludzi, by uklękli przed nim, wykorzystując ten moment do wyartykułowania swojego prawdziwego celu, pławiąc się we wspaniałym poczuciu nieograniczonej kontroli i byciu podziwianym. |
| 5.Poczucie bycia uprzywilejowanym | Loki oczekuje szczególnego traktowania ze względu na swoje pochodzenie jako syna Odyna i brata Thora, co wynika z jego poczucia wyższości i potrzeby dominacji. Jego irracjonalne oczekiwanie na szczególne traktowanie może wynikać z kompleksów niższości i potrzeby uznania ze strony innych.*Loki zakłada, iż różne oczekiwania zostaną spełnione, ponieważ wierzy, iż zasługuje na szczególne traktowanie ze względu na swoje pochodzenie i zdolności |
| 6.Wykorzystywanie innych osób do osiągnięcia swoich celów | Loki wykorzystuje innych, ponieważ widzi ich jako narzędzia do osiągnięcia własnych celów, co wynika z jego braku empatii i poczucia wyższości.-Jego manipulacja innymi osobami może być sposobem na zaspokojenie własnych potrzeb i pragnień bez względu na konsekwencje dla innych.-Loki może wykorzystywać innych jako sposób na zaspokojenie własnego ego i potwierdzenie swojej wartości. |
| 7.Brak zdolności współodczuwania | Loki często ignoruje uczucia i potrzeby innych osób, ponieważ skupia się głównie na swoich własnych potrzebach i pragnieniach, co wynika z jego poczucia wyższości i braku empatii. Jego niechęć do rozpoznawania uczuć innych może wynikać z lęku przed zranieniem lub odrzuceniem, co prowadzi do jego manipulacji i wykorzystywania innych osób. Loki może również unikać współodczuwania z powodu braku umiejętności rozpoznawania i identyfikowania się z emocjami innych osób. Aczkolwiek warto zauważyć, iż w Avengers Infinity War poświęca się by ratować swojego brata i lud Asgardu, ginąc z rąk Thanosa; a w serialu Loki zakochuje się we własnym wariancie i marzy tylko o jej bezpieczeństwie. To kryterium w jego przypadku jest więc takie 50/50 |
| 8.Częste poczucie zazdrości wobec innych | Loki doświadcza zazdrości wobec Thora, ponieważ widzi go jako konkurenta o uwagę Odyna i pozycję w Asgardzie, co wynika z jego poczucia niższości i potrzeby uznania. Jego zazdrość może wynikać z lęku przed porażką i brakiem akceptacji ze strony rodziny, co prowadzi do jego manipulacji i intryg.*Loki może również projekować swoje własne uczucia zazdrości na innych, aby uniknąć konfrontacji z własnymi emocjami. |
| 9.Arogancka, wyniosła postawa lub zachowanie | Loki wykazuje aroganckie i wyniosłe zachowanie, ponieważ wierzy, iż jest lepszy od innych ze względu na swoje pochodzenie i zdolności, co wynika z jego poczucia wyższości i potrzeby dominacji. Jego wyniosłość może być również próbą ukrycia wewnętrznej niepewności i lęku przed odrzuceniem i brakiem akceptacji. Loki może wykazywać aroganckie zachowanie jako sposób na zaspokojenie własnego ego i potwierdzenie swojej wartości. |
Osobowość narcystyczna rzadko kształtuje się przypadkowo. Istotny wpływ na jej rozwój mają poważne błędy wychowawcze i zaniedbania ze strony rodziców lub opiekunów. W przypadku Lokiego wiemy, iż został porzucony przez swoich biologicznych rodziców i przygarnięty przez Odyna, co mogło stanowić początek jego trudności w kształtowaniu zdrowej osobowości.
W rozwoju zaburzenia osobowości narcystycznej szczególnie istotne mogą być:
- Niedostępność emocjonalna i chłód ze strony rodziców lub opiekunów, które mogą prowadzić do poczucia odrzucenia i braku wsparcia emocjonalnego u dziecka.
- Chwiejność emocjonalna opiekunów, przejawiająca się w naprzemiennym idealizowaniu i dewaluowaniu dziecka, co może wprowadzać go w stan niepewności co do własnej wartości.
- Zawstydzanie i upokarzanie dziecka, które prowadzi do poczucia wewnętrznej bezwartościowości i braku pewności siebie.
- Przekonanie dziecka, iż jego wartość oraz zasługiwania na miłość zależą od osiągnięć i zachowania, co może promować wyjątkowość i potrzebę specjalnego traktowania.
W efekcie takiego wychowania mogą pojawić się u dziecka cechy narcystyczne, które stają się swoistą maską zakrywającą jego wewnętrzne poczucie bezwartościowości. Te cechy to często mechanizm obronny, który dorosłe dzieci, w tym przypadku Loki, wykorzystują, aby radzić sobie z traumą i brakiem akceptacji w dzieciństwie.
Test na narcyzm.
Odpowiedz na następujące pytania:
- Czy uważasz, iż jesteś najlepszy?
- Czy uważasz, iż inni ludzie są gorsi od ciebie?
- Czy nie zwracasz uwagi na uczucia innych?
- Czy lubisz być podziwiany?
- Czy uważasz, iż należą ci się liczne przywileje?
Jeżeli odpowiedziałeś na TAK na przynajmniej 3 z 5 pytań, zalecamy konsultacje z psychologiem, ponieważ mogą u ciebie występować objawy narcystycznego zaburzenia osobowości.
Źródła:
Filmy:
1. „Thor” (2011)
2. „The Avengers” (2012)
3. „Thor: The Dark World” (2013)
4. „Thor: Ragnarok” (2017)
5. „Avengers: Infinity War” (2018)
6. „Avengers: Endgame” (2019)
Seriale:
1. „Loki” (2021)
Autor: Paweł Użwa
Jestem magistrem psychologi. Interesuje się tematyką zaburzeń nastrojów oraz kwestiami relacji międzyludzkich.
