Komisja Europejska opublikowała raport podsumowujący realizację Europejskiego Planu Walki z Rakiem, powołanego do życia w 2021 roku z inicjatywy Stelli Kyriakides, ówczesnej komisarz ds. zdrowia. Dotąd uruchomiono ponad 90 proc. zamierzonych działań w zakresie prewencji, diagnostyki, terapii i wsparcia dla pacjentów po leczeniu. Niemniej jednak konkretne rezultaty tych działań będą widoczne dopiero w nadchodzących latach.
Europejski PLan Walki z Rakiem jest odpowiedzią na rosnącą liczbę zachorowań na nowotwory w Europie. W 2022 roku odnotowano 2,7 mln nowych diagnoz i 1,3 mln zgonów z powodu raka. Prognozuje się wzrost zachorowań o 18,3 proc. do 2040 roku, a zgonów o 26,3 proc., co jest związane ze starzeniem się społeczeństwa. Według raportu Komisji koszt ekonomiczny nowotworów w UE szacowany jest na 100 mld euro rocznie. Wydatki na leczenie nowotworów mają wzrosnąć o 59 proc. do 2050 roku.
Europejski Plan Walki z Rakiem jest finansowany przez kilka głównych unijnych programów. Z funduszy EU4Health przeznaczono 1,25 mld euro, z czego 220 mln już wykorzystano na realizację 62 projektów w ramach grantów, zamówień publicznych i umów administracyjnych. 49 proc wydatków dotyczyło działań prewencyjnych, takich jak kampanie edukacyjne, promocja szczepień HPV i HBV, ograniczanie palenia i spożycia alkoholu. Pozostałe fundusze przeznaczono na badania przesiewowe (24,9 proc.), leczenie i dostęp do terapii (13,9 proc.), poprawę jakości życia pacjentów (6,8 proc.) oraz na zmniejszanie nierówności zdrowotnych w Europie (4,6 proc.).
Z funduszy programu Horizon Europe do grudnia 2024 roku wydano ponad 2,08 mld euro na 898 projektów badawczych i innowacyjnych, w tym 488 mln euro na Misję Rak. Ponad połowę finansowania (64 proc.) z Horizon Europe przekazano na badania podstawowe, 19 proc na rozwój innowacyjnych technologii diagnostycznych i leczenia, 13 proc. na realizację badań nad nowymi terapiami onkologicznymi, a na projekty związane z cyfryzacją i analizą danych medycznych – 4 proc.
Kolejne 250 mln euro z programu Digital Europe przeznaczono na cyfryzację w onkologii. Do dziś wydano około 100 mln na projekty związane z wdrożeniem sztucznej inteligencji, analizą big data i rozwojem cyfrowych narzędzi diagnostycznych. Z Funduszów Spójności, zwłaszcza Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF) przeznaczono 7,6 mld euro na modernizację centrów onkologicznych w Europie Środkowo-Wschodniej. Zakupiono nowoczesne aparaty do radioterapii, rozwinięto systemy e-zdrowia i telemedycyny w leczeniu nowotworów. Natomiast około 28,4 mld euro przeznaczono ze środków na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) na modernizację infrastruktury zdrowotnej, w tym centrów onkologicznych.
Prewencja chorób onkologicznych jest podstawowym priorytetem unijnych działań, ponieważ w 40 proc. przypadkach można zapobiec chorobie dzięki eliminacji czynników ryzyka, do których zalicza się palenie tytoniu, spożycie alkoholu, otyłość i zanieczyszczenie powietrza. Komisja Europejska zaktualizowała Europejski Kodeks Walki z Rakiem, promujący zdrowy styl życia oraz wdrożyła nową Rekomendację Rady, dotyczącą środowisk wolnych od dymu tytoniowego. Przeprowadzono kampanie informacyjne koncentrujące się na podnoszeniu świadomości na temat zagrożeń powodowanych spożyciem alkoholu i tytoniu. Unia również opracowała nowe standardy etykietowania napojów alkoholowych, informujące o ryzyku nowotworowym.
Dzięki projektom Perch i Protect Europe wskaźniki szczepień przeciwko wirusowi HPV u 15-letnich dziewcząt i chłopców w UE wzrosły w niektórych krajach o 10-20 proc. Jednak cel szczepień na poziomie 90 proc. do 2030 roku przez cały czas pozostaje wyzwaniem. Wprowadzono również nową rekomendację, promującą szczepienia przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV), odpowiedzialnego za około 50 proc. przypadków raka wątroby w krajach UE.
Wczesne wykrywanie chorób onkologicznych stanowi drugi filar Planu Walki z Rakiem. Plan zakłada przeprowadzenie do 2025 roku badań przesiewowych u 90 proc. kwalifikujących się osób. W 2022 roku Rada Unii przyjęła zaktualizowane wytyczne dotyczące badań przesiewowych. Program obejmuje raka piersi, jelita grubego i szyjki macicy, a także pilotażowe programy dla raka płuc, prostaty i żołądka. Projekt EUCanScreen ma na celu wdrożenie ulepszonych programów badań przesiewowych w 29 krajach. Wdrożono również nowe programy pilotażowe nad nowymi metodami badań przesiewowych raka płuc, prostaty i żołądka – TOGAS, SOLACE i PRAISE-U. istotną inwestycją były efektywniejsze systemy gromadzenia danych epidemiologicznych, które pomogą śledzić skuteczność badań przesiewowych w różnych krajach.
Poprawa diagnostyki i leczenia chorób onkologicznych jest kolejnym priorytetem Planu Walki z Rakiem. Dzięki realizacji strategii SAMIRA zwiększy się dostępność radioterapii nowotworowej i radiofarmaceutyków. Rozpoczęto rozwój sieci kompleksowych centrów onkologicznych (Comprehensive Cancer Centres) na terenie całej Unii. Wprowadzają one nowe standardy jakości leczenia nowotworów, zapewniając jednakowy dostęp do terapii dla wszystkich Europejczyków. Ponadto inicjatywa “Cancer Diagnosis and Treatment for All” umożliwia wewnątrzeuropejską współpracę placówek onkologicznych, rozszerzającą dostęp do innowacyjnych terapii. Dzięki temu pacjenci z państw o słabszej infrastrukturze mogą skorzystać z najnowszych metod leczenia. Wprowadzono również pilotażowe projekty zdalnego monitorowania pacjentów onkologicznych w ramach telemedycyny.
Cancer Diagnostic and Treatment for All wspiera również wdrażanie testów genetycznych w diagnostyce nowotworów. Rozwijane są nowe terapie dzięki projektowi Genomic Data Infrastructure, który umożliwia wymianę danych genomowych między europejskimi ośrodkami onkologicznymi w celu opracowania biomarkerów oraz terapii indywidualnych. Udoskonalono również infrastrukturę do badań nad nowymi lekami onkologicznymi. Pierwsze wdrożenia w ramach Europejskiej Inicjatywy Obrazowania Nowotworów (EUCAIM) podniosły efektywność diagnoz o 10-15 proc. dzięki zastosowaniu AI w analizie obrazów medycznych.
Przeżywalność pacjentów onkologicznych stale rośnie, a poprawienie jakości życia osób po zakończonym leczeniu jest również celem działań Europejskiego Planu Walki z Rakiem. Osoby, które przeżyły nowotwór tracą średnio 3,3 lata życia (DALY) na skutek choroby. Program wsparcia obejmuje inicjatywy takie, jak Misja Rak, której celem jest poprawa jakości życia ponad 3 milionów osób dotkniętych rakiem do 2030 roku. Natomiast program SmartCARE pozwala na lepszą koordynację opieki nad pacjentami po leczeniu onkologicznym.
Możemy się niebawem spodziewać wprowadzenia Karty Inteligentnego Pacjenta Onkologicznego, która usprawni dostęp do dokumentacji medycznej na terenie całej UE. Utworzono już Sieć Młodych Osób, inicjatywę poprawiającą dostęp do opieki psychologicznej dla pacjentów i ich rodzin, mającą na celu integrację i wsparcie społeczności onkologicznej.
Prócz sporych osiągnieć Plan Walki z Rakiem napotyka znaczne bariery w realizacji założonych celów. Jednym z głównych problemów są nierówności w dostępie do profilaktyki i leczenia nowotworów między krajami członkowskimi UE oraz w obrębie poszczególnych regionów. W krajach Europy Wschodniej obserwuje się niższe wskaźniki uczestnictwa w badaniach przesiewowych oraz ograniczony dostęp do nowoczesnych terapii onkologicznych. Wskaźniki przeżywalności różnią się choćby o 20-30 proc. Kolejnym wyzwaniem jest niski poziom świadomości zdrowotnej i brak zaangażowania społeczeństwa w działania profilaktyczne. Pomimo intensywnych kampanii informacyjnych, przez cały czas istnieje duża grupa osób niekorzystająca z dostępnych badań przesiewowych. Dodatkowo, dezinformacja na temat szczepień przeciwko wirusowi HPV utrudnia osiągnięcie celu w tym zakresie. Jak zauważyli autorzy raportu, w związku z cięciami budżetowymi w programie EU4Health o 20 proc. ograniczona zakres planowanych działań.
