Otyłość i nadwaga wśród dzieci to problem, który w ostatnich latach przybiera na sile, stając się jednym z największych wyzwań zdrowotnych XXI wieku. Coraz więcej dzieci walczy z nadmierną masą ciała, co może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych – zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej, a także czynniki psychologiczne i społeczne odgrywają kluczową rolę w rozwoju tego zjawiska. Dr nauk o zdrowiu oraz psychodietetyk z Palety Diet, Patrycja Kłósek opowiada, jakie są najczęstsze przyczyny otyłości wśród dzieci.
Jakie są najczęstsze przyczyny otyłości u dzieci? Czy to wyłącznie kwestia diety, czy również psychologii i stylu życia?
Patrycja Kłósek – Otyłość u dzieci wynika z kombinacji wielu, różnych czynników: nieprawidłowej diety, braku ruchu, uwarunkowań psychologicznych oraz środowiskowych. Spożywanie dużych posiłków rzadko, wielogodzinne nie jedzenie niczego podczas zajęć w szkole, duża ilość słodyczy, fast-foodów. Jednocześnie siedzący tryb życia – spędzanie wielu godzin przed ekranami, ograniczona aktywność fizyczna i brak zabaw na świeżym powietrzu – sprzyjają przyrostowi masy ciała. Nie można jednak pomijać aspektu psychologicznego: dzieci często jedzą emocjonalnie, radząc sobie w ten sposób ze stresem, nudą czy napięciem. Ważne jest jedzenie u dzieci częściej ale mniejszych porcji, pamiętajmy także, iż dziecko nie powinno zjadać tak dużych porcji jak osoba dorosła.
Jak rodzice mogą rozpoznać pierwsze objawy nadwagi i otyłości u swoich dzieci?
Patrycja Kłósek – Rodzice powinni zwracać uwagę na gwałtowne przybieranie na wadze, a także na subtelne zmiany w wyglądzie sylwetki, np. odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha. Ważna jest obserwacja jak nasze dziecko wygląda w codziennych ubraniach, czy nie stają się one zbyt obcisłe. Ważnym sygnałem jest także zmniejszona chęć do ruchu – dziecko może unikać aktywności, szybciej się męczyć, narzekać. Niepokojącym znakiem są również zmiany w nawykach żywieniowych: podjadanie między posiłkami, sięganie po jedzenie w reakcji na stres lub jedzenie dużych porcji mimo braku głodu. Regularne monitorowanie siatek centylowych oraz konsultacja z lekarzem lub dietetykiem pozwolą w porę zareagować. Wskaźnik BMI nie jest adekwatny do monitorowania stanu zdrowia u dziecka.
Czy presja społeczna i media mają wpływ na nawyki żywieniowe dzieci?
Patrycja Kłósek – Media i presja społeczna znacząco wpływają na nawyki żywieniowe dzieci. Mamy w tym aspekcie podwójny problem, ponieważ z jednej strony media społecznościowe pokazują: zawsze ładnie wyglądam, odżywiam się zdrowo, mam perfekcyjny makijaż, uprawiam sport – ty też musisz! A z drugiej strony lansują restrykcyjne diety, porad udzielają często celebryci bez wykształcenia medycznego czy dietetycznego. Reklamy często promują niezdrową żywność jako atrakcyjną, a social media kreują nierealistyczne wzorce sylwetki. Dzieci i nastolatki mogą próbować naśladować swoich idoli, stosując niezdrowe diety lub eliminując całe grupy produktów. najważniejsze jest edukowanie dzieci w zakresie krytycznego podejścia do treści w mediach oraz promowanie zdrowych, realistycznych wzorców.
Jakie nawyki warto wprowadzić w rodzinie, aby zapobiegać otyłości u najmłodszych?
Patrycja Kłósek – Aby zapobiegać otyłości, warto wprowadzać w domu zdrowe nawyki:
- Wspólne posiłki – spożywanie ich w spokojnej atmosferze pomaga regulować apetyt i uczy uważnego jedzenia. Niech czas jedzenia będzie dobrym czasem, warto go spędzić wspólnie przy stole. Dbajmy o to, aby nasze dziecko nie spożywało obiadu w samotności w swoim pokoju.
- Zbilansowana dieta – ograniczenie słodyczy, fast foodów i przetworzonych produktów na rzecz świeżych warzyw, owoców, białka i zdrowych tłuszczów. Bardzo dużo dzieci nadużywa węglowodanów, jedzą dużo makaronów, klusek, pierogów, ziemniaków, tak zwana „biała dieta” u najmłodszych króluje.
- Aktywność fizyczna – spacery, jazda na rowerze, wspólne gry sportowe zamiast pasywnego spędzania czasu przed ekranem. Tu cała rodzina powinna być włączona w takie spędzanie wolnego czasu.
- Edukacja żywieniowa – rozmawianie z dziećmi o wpływie jedzenia na zdrowie, wspólne gotowanie i świadome wybory w sklepach spożywczych. Opowiadanie o jedzeniu, uświadamianie dziecku, po co jemy.
- Uważność w jedzeniu – nauka rozpoznawania głodu i sytości to taka nauka łączenia głowy z ciałem, odzyskiwanie kontroli nad sobą, jedzenie w spokoju, bez pośpiechu, celebrowanie posiłku, unikanie jedzenia przed telewizorem czy komputerem.
W jaki sposób rodzice powinni rozmawiać z dzieckiem o wadze i zdrowym stylu życia, aby nie wywołać kompleksów czy zaburzeń odżywiania?
Patrycja Kłósek – Odpowiedziałabym jednym słowem: delikatnie! Rozmowa o wadze i zdrowym stylu życia powinna koncentrować się na zdrowiu, energii i samopoczuciu, a nie na wyglądzie. jeżeli chcemy powiedzieć swojej córce „przytyłaś”, „jesteś gruba” to lepiej nic nie mówmy. Zamiast komentować sylwetkę dziecka, lepiej mówić o tym, jak zdrowe nawyki poprawiają samopoczucie i dają siłę do zabawy oraz nauki. Warto unikać porównań do innych oraz etykietowania „musisz się ogarnąć i schudnąć”, ponieważ może to prowadzić do kompleksów i zaburzeń odżywiania, obserwuje to u swoich dorosłych pacjentów. To ma wpływ na całe życie! najważniejsze jest także własne podejście rodziców – dzieci uczą się poprzez obserwację, dlatego zdrowe nawyki powinny być wspólną wartością całej rodziny, a nie narzuconym obowiązkiem, dawajmy przykład naszym dzieciom.
Jakie czynniki psychologiczne mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzeń pokarmowych u dzieci?
Patrycja Kłósek – Zaburzenia odżywiania często mają podłoże emocjonalne. Stres, lęk, niska samoocena, brak akceptacji w grupie rówieśniczej, a także trudności rodzinne mogą prowadzić do niezdrowej relacji z jedzeniem. Perfekcjonizm i presja sukcesu również mogą skłaniać dzieci do nadmiernej kontroli masy ciała. Bardzo często dziewczynki, które cierpią na anoreksję bardzo dobrze się uczą, sprzątają w domu, są grzeczne, inteligentne, mówi się o nich „złote dziecko”. Zajadanie emocji z kolei u dzieci z otyłością (sięganie po jedzenie w reakcji na smutek, lęk czy po prostu nudę) często wynika z braku innych strategii radzenia sobie z trudnymi uczuciami, ale też z braku wsparcia. Warto zwracać uwagę na sygnały, takie jak nagłe zmiany apetytu, unikanie posiłków, obsesyjne liczenie kalorii czy nadmierne zainteresowanie dietami, jakiekolwiek zmiany zachowania u dziecka, które nas zaniepokoją warto skonsultować ze specjalistą.
Jak przebiega terapia zaburzeń odżywiania u dzieci? Jak ważne jest zaangażowanie rodziny w proces leczenia?
Patrycja Kłósek – Warto wiedzieć, iż oprócz otyłości do gabinetów psychodietetyka i dietetyka najczęściej zgłaszają się dzieci z anoreksją, gdzie głównym problemem w tej chorobie jest zaburzenie obrazu własnego ciała, dziecko twierdzi, iż jest za grube a ma znaczącą, choćby skrajną niedowagę. Częstym problemem jest też zaburzenie ARFID, czyli wybiórczość pokarmowa połączona z ogromnym lękiem przed przyjmowaniem pokarmu. Leczenie zaburzeń odżywiania wymaga podejścia wielospecjalistycznego – współpracy psychodietetyka, psychologa oraz lekarza.
Terapia koncentruje się na poprawie relacji dziecka z jedzeniem, rozpoznawaniu i regulowaniu emocji oraz budowaniu zdrowego obrazu siebie. najważniejsze jest zaangażowanie rodziny – wsparcie bliskich, zdrowa atmosfera wokół jedzenia i eliminowanie presji związanej z wagą odgrywają ogromną rolę w procesie leczenia. Bezpieczna przestrzeń do rozmowy, cierpliwość i zrozumienie pomagają dziecku wrócić do zdrowych nawyków bez lęku i presji. Ogromnie ważna jest cierpliwość i uważność rodziców w relacji z dzieckiem, które ma zaburzenia odżywiania.
rozmawiała: Magdalena Ulanowska
