Ostatni raz przestawimy zegarki? Decyzja o zmianie czasu zapadła

W nocy z 26 na 27 października – dokładnie 27 października w niedzielę godzinie 3.00. przestawiamy zegarki na godzinę 2.00. To jedna z dwóch zmian czasu. Czy robimy to po raz ostatni? Decyzja w tej sprawie zapadła i raczej nie zmieni się przynajmniej do 2026 roku.

Fot. Warszawa w Pigułce

Wprowadzenie planu zniesienia zmiany czasu w Unii Europejskiej pierwotnie zaplanowano na rok 2021. Jednak ze względu na wybuch pandemii COVID-19 oraz konflikt na Ukrainie, wdrożenie tego projektu zostało przesunięte w czasie. Polska przyjęła własne przepisy w tej kwestii, które przewidują, iż ostatnie przestawienie zegarków może nastąpić w 2026 roku. Zmiana czasu z letniego na zimowy i odwrotnie funkcjonuje od wielu lat w wielu krajach, choć coraz częściej pojawiają się głosy kwestionujące sens takiego rozwiązania.

Dlaczego wprowadzono zmianę czasu?

Głównym celem wprowadzenia zmiany czasu była pierwotnie oszczędność energii elektrycznej. w okresie letnim przesunięcie wskazówek zegara o godzinę do przodu miało pozwolić na lepsze wykorzystanie światła dziennego, co miało ograniczyć zużycie prądu na oświetlenie i ogrzewanie. Z kolei jesienią, gdy dni stają się krótsze, cofnięcie zegarków miało zapewnić większą efektywność korzystania z dostępnego światła w ciągu dnia.

Debata o zmianie czasu w UE

Decyzja o likwidacji obowiązkowej zmiany czasu w Unii Europejskiej była efektem wieloletnich dyskusji, badań naukowych, analiz ekonomicznych oraz konsultacji społecznych. Przełomowy moment nastąpił w marcu 2019 roku, kiedy Parlament Europejski przyjął wniosek, by ostatnia obowiązkowa zmiana czasu odbyła się w 2021 roku. Zgodnie z tym założeniem każde państwo członkowskie miało podjąć decyzję, czy chce na stałe pozostać przy czasie letnim, czy zimowym, co wyeliminowałoby coroczne przesuwanie zegarów.

Dlaczego planowano zniesienie zmiany czasu?

Zniesienie zmiany czasu miało wynikać z kilku powodów. Kluczowym argumentem były wyniki badań, które wskazywały na negatywny wpływ zmian czasu w zdrowie ludzi. Przesunięcia zegarków mogą powodować zaburzenia snu, zwiększać ryzyko problemów z sercem i utrudniać koncentrację.

Innym czynnikiem była kwestia oszczędności energii. W czasach, gdy wprowadzano zmianę czasu, miała ona przynosić realne oszczędności energii. w tej chwili jednak, w dobie nowoczesnych technologii, oświetlenia LED i stale włączonych urządzeń elektronicznych, te korzyści stały się minimalne lub choćby nieistniejące, co stało się jednym z głównych argumentów za zniesieniem tej praktyki.

Konsultacje społeczne również odegrały istotną rolę. W ramach ankiety przeprowadzonej przez Komisję Europejską wśród obywateli państw członkowskich ponad 4,6 mln respondentów wyraziło swoje zdanie, z czego aż 84% poparło zniesienie zmiany czasu.

Opóźnienie realizacji planów

Mimo decyzji o likwidacji zmiany czasu jej wdrożenie zostało opóźnione przez pandemię, która wybuchła w 2020 roku. Kryzys zdrowotny i gospodarcze konsekwencje COVID-19 spowodowały, iż Unia Europejska musiała zmienić priorytety, zawieszając dalsze prace nad zniesieniem zmiany czasu. Państwa członkowskie nie przeprowadziły wewnętrznych konsultacji w sprawie stałego wyboru jednego czasu – letniego lub zimowego.

Ponadto pandemia wprowadziła wiele wyzwań logistycznych i ekonomicznych, co spowodowało, iż temat zmiany czasu stał się mniej istotny w obliczu walki z wirusem, ochrony systemów zdrowotnych i ratowania gospodarki.

Aktualnie zmiana czasu w UE wciąż obowiązuje, co oznacza, iż przestawiamy zegarki dwa razy do roku – w marcu na czas letni i w październiku na czas zimowy. Chociaż początkowo planowano znieść tę praktykę, do tej pory nie wprowadzono konkretnych regulacji.

W ostatnim czasie pojawiły się również nowe wyzwania związane z kryzysem energetycznym, zwłaszcza w kontekście wojny na Ukrainie. W związku z tym priorytety Unii Europejskiej uległy zmianie, skupiając się na zagadnieniach bezpieczeństwa energetycznego oraz transformacji energetycznej.

Polska wobec zmiany czasu

Polska postanowiła kontynuować obowiązek zmiany czasu. W związku z brakiem jednoznacznych przepisów ze strony UE, w marcu 2022 roku premier Mateusz Morawiecki podpisał rozporządzenie określające daty wprowadzania czasu letniego i zimowego na kolejne pięć lat. Oznacza to, iż w Polsce zmiana czasu będzie obowiązywać co najmniej do 2026 roku. Zgodnie z tymi przepisami czas letni zostanie wprowadzony 26 marca, a czas zimowy 29 października.

Choć celem wprowadzenia zmiany czasu była pierwotnie oszczędność energii, wielu Polaków w tej chwili uważa to rozwiązanie za przestarzałe. Mimo iż niektóre kraje już zrezygnowały z przestawiania zegarków, Polska na razie pozostaje przy dotychczasowym systemie, choć nie jest wykluczone, iż w przyszłości ulegnie on zmianie.

Jakie mogą być skutki zniesienia zmiany czasu?

Rezygnacja ze zmiany czasu mogłaby przynieść szereg konsekwencji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych. Przede wszystkim przestałaby istnieć potrzeba przestawiania zegarków dwa razy do roku, co mogłoby korzystnie wpłynąć na zdrowie ludzi, ograniczając zaburzenia snu, zmęczenie i inne negatywne skutki.

Co więcej, pierwotny cel zmiany czasu – oszczędność energii – w tej chwili jest marginalny. Rozwój nowoczesnych technologii sprawił, iż różnica w zużyciu energii jest niewielka. Ponadto zachowanie jednego czasu mogłoby wpłynąć na długość dnia w zależności od pory roku, co miałoby swoje plusy i minusy – dłuższe dni latem sprzyjałyby aktywności na świeżym powietrzu, ale zimą rano byłoby ciemno przez dłuższy czas.

W kontekście gospodarczym zmiana mogłaby wpłynąć na harmonogramy pracy, handel międzynarodowy oraz transport, co wymagałoby dostosowania ze strony przedsiębiorstw. Aspekty społeczne również są istotne – dla wielu państw zmiana czasu stała się pewnym zwyczajem, a jej zniesienie mogłoby spotkać się z różnymi reakcjami społecznymi.

Wpływ Zmiany czasu w Zdrowie Psychiczne i Fizyczne

Zmiana czasu z letniego na zimowy, a następnie z zimowego na letni, może znacząco wpływać na zdrowie człowieka. Choć pozornie jest to przesunięcie wskazówek zegara tylko o jedną godzinę, może wywoływać szereg skutków, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Dla wielu osób jest to zaledwie drobne zakłócenie codziennej rutyny, jednak dla innych przestawianie zegarków wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.

• Rytm dobowy i zaburzenia snu

Jednym z najważniejszych efektów zmiany czasu jest wpływ na rytm dobowy, czyli naturalny zegar biologiczny organizmu. Rytm ten reguluje szereg funkcji organizmu, takich jak cykle snu i czuwania, temperaturę ciała, produkcję hormonów czy metabolizm. Przestawienie zegarków o godzinę może zaburzyć ten naturalny rytm, co skutkuje trudnościami w zasypianiu, spłyconym snem oraz zmęczeniem w ciągu dnia. W praktyce może to przypominać objawy „jet lagu” – zmiany strefy czasowej po podróży.

• Problemy zdrowia psychicznego

Zakłócenia snu wynikające ze zmiany czasu mogą mieć wpływ na zdrowie psychiczne. Dla osób zmagających się z depresją, lękami lub zaburzeniami afektywnymi sezonowymi (SAD) przesunięcie czasu może pogłębiać objawy choroby. Zwłaszcza w okresie przejścia z czasu letniego na zimowy, kiedy dzień staje się krótszy, a dostęp do naturalnego światła dziennego jest ograniczony, może dojść do nasilenia negatywnych objawów, takich jak obniżenie nastroju, apatia czy brak energii. W efekcie zmiana czasu może wpływać na ogólne samopoczucie psychiczne i codzienne funkcjonowanie.

• Wpływ na zdrowie fizyczne

Zmiana czasu ma także wpływ na zdrowie fizyczne. Badania pokazują, iż bezpośrednio po przesunięciu zegarków, zwłaszcza na czas letni, wzrasta ryzyko zawałów serca, udarów oraz innych problemów kardiologicznych. Wynika to z faktu, iż zmiany czasu wpływają na zaburzenie snu i zwiększenie stresu organizmu, co może prowadzić do podwyższenia ciśnienia krwi oraz przyspieszenia akcji serca. Dodatkowo wiele osób zgłasza uczucie zmęczenia, trudności z koncentracją czy spadek produktywności w ciągu dnia po zmianie czasu.

• Zwiększone ryzyko wypadków

Zmiana czasu wpływa również na bezpieczeństwo na drogach. W dniach bezpośrednio po przestawieniu zegarków zauważalny jest wzrost liczby wypadków drogowych. Zmęczenie, zaburzenia snu i brak koncentracji sprawiają, iż kierowcy stają się mniej czujni, co zwiększa ryzyko kolizji i innych incydentów na drogach. Dodatkowo zmiana czasu wpływa na godziny szczytu w transporcie, co również może przyczyniać się do zwiększonej liczby wypadków.

• Jak minimalizować negatywne skutki?

Choć zmiana czasu może powodować dyskomfort i negatywnie wpływać na zdrowie, istnieje kilka sposobów, które mogą pomóc w złagodzeniu skutków tego przestawienia. Warto zadbać o odpowiednie przygotowanie się do zmiany czasu, stopniowo przesuwając godziny snu o kilka minut na kilka dni przed przestawieniem zegarków. Ponadto korzystanie z naturalnego światła dziennego, zwłaszcza rano, może pomóc w regulacji rytmu dobowego i poprawić samopoczucie.

Regularna aktywność fizyczna również pozytywnie wpływa na sen i ogólny stan zdrowia, dlatego zaleca się codzienne spacery na świeżym powietrzu. Warto również unikać spożywania kofeiny i ciężkich posiłków wieczorem, by nie zakłócać jakości snu. Dbanie o regularny tryb życia i odpowiednie warunki snu – takie jak zaciemnienie pokoju, utrzymanie odpowiedniej temperatury i ciszy – może pomóc w przystosowaniu się do nowego czasu.

Historia zmiany czasu

Idea zmiany czasu sięga XVIII wieku, a jednym z jej pierwszych propagatorów był Benjamin Franklin, który sugerował, iż wcześniejsze wstawanie mogłoby pomóc w oszczędzaniu świec, będących głównym źródłem oświetlenia. Jednak na szeroką skalę zmiana czasu zaczęła być stosowana podczas I wojny światowej, kiedy to Niemcy i Wielka Brytania wprowadziły przestawianie zegarów w celu oszczędności energii na cele wojenne.

W Polsce zmiana czasu została po raz pierwszy wprowadzona w 1919 roku, choć w kolejnych latach była wielokrotnie odwoływana i przywracana. Podczas II wojny światowej przestawianie zegarków stało się powszechną praktyką w Europie, głównie z powodów ekonomicznych. W czasach powojennych zmienny czas obowiązywał w różnych krajach, choć harmonogramy były niestabilne i różne w zależności od państwa.

Dopiero pod koniec XX wieku Unia Europejska podjęła decyzję o ujednoliceniu zasad zmiany czasu w celu ułatwienia funkcjonowania rynku wewnętrznego i transportu międzynarodowego. W latach 80. i 90. przestawianie zegarków stało się standardem w większości państw europejskich.

Sytuacja w innych krajach

Na świecie panuje zróżnicowane podejście do zmiany czasu. Wiele państw zrezygnowało z tej praktyki lub rozważa taki krok. Na przykład Islandia, leżąca na północy Europy, nigdy nie wprowadziła zmiany czasu, ponieważ długość dnia jest tam na tyle zróżnicowana, iż przestawianie zegarków nie miałoby sensu. Podobnie Japonia czy Indie, mimo iż kiedyś korzystały ze zmiany czasu, zrezygnowały z tego rozwiązania.

Kraje Ameryki Północnej mają różne podejście. W Stanach Zjednoczonych zmiana czasu obowiązuje, choć nie we wszystkich stanach – Hawaje i część Arizony nie stosują tej praktyki. Kanada także korzysta ze zmiany czasu, jednak z pewnymi wyjątkami w niektórych prowincjach.

W Australii podejście do zmiany czasu jest również niejednolite – stany takie jak Queensland czy Australia Północna nie przestawiają zegarków, podczas gdy inne, jak Nowa Południowa Walia, wprowadzają czas letni.

W Europie większość państw stosuje zmianę czasu, choć niektóre, takie jak Islandia, zrezygnowały z tego systemu. Dyskusje na ten temat prowadzą również kraje skandynawskie, takie jak Norwegia i Szwecja, gdzie coraz więcej osób opowiada się za pozostaniem przy jednym czasie przez cały rok.

Te różnorodne podejścia do zmiany czasu ukazują, iż nie ma jednej uniwersalnej metody odpowiedniej dla wszystkich kraju. Decyzje w tej kwestii są zależne od wielu czynników, takich jak klimat, styl życia mieszkańców, gospodarka oraz położenie geograficzne.