Problem starzenia się społeczeństw obecny jest w praktycznie każdym kraju Europy. Władze państw stają więc przed wyzwaniem, jakie niesie za sobą zorganizowanie odpowiedniej opieki dla osób starszych. Problem ten jest obecny również w Polsce, z roku na rok pogłębiając się coraz bardziej. Warto jest więc przyjrzeć się rozwiązaniom, które zastosowane zostały w innych krajach.
Przyjrzyjmy się więc naszemu zachodniemu sąsiadowi – Niemcom. Kraj ten już od bardzo długiego czasu walczy z problemami społeczeństwa starzejącego się, z tego powodu polityka senioralna może okazać się już tutaj dużo bardziej rozwinięta niż w innych krajach. Ważnym czynnikiem jest też fakt zamożności tego kraju, odznaczającej się na tle innych państw Europejskich.
Fakt przestrzennych różnic w strukturze wiekowej na terenie Niemiec oraz dawnego podziału na część zachodnią – RFN oraz wschodnią – NRD jest tylko kolejnym aspektem zachęcającym do tego, żeby przyjrzeć się strukturze polityki opieki senioralnej tego państwa krok po kroku.
Powyższe czynniki wręcz wymusiły na rządzie niemieckim wdrażanie odpowiednich elementów opieki senioralnej, usprawnianie systemu oraz starannego i trafnego określania potrzeb starszej społeczności.
Niezwiązanym bezpośrednio z Niemcami, ale bardzo ciekawym elementem opieki senioralnej na terenie tego kraju jest udział pracowników ze wschodu. Szczególnie ważne okazują się tutaj osoby z naszego kraju, które wsiąkają w ten system na skutek emigracji zarobkowej. Biorąc więc również pod uwagę udział tego sektora usług w zarobkach naszych rodaków, przyjrzyjmy się niemieckiej polityce senioralnej.
- Struktura demograficzna
Niemcy są drugim, zaraz za Turcją, krajem Europy pod względem liczby ludności. Na początku roku 2023 wynosiła ona ponad 84 mln osób , co stanowi ok. 18,8% całkowitej ludności Unii Europejskiej. Można zaobserwować wzrost tej liczby względem roku poprzedniego o 1 mln osób.
W roku 2022 odsetek osób w wieku powyżej 65 roku życia wyniósł 22,1% . Jest to wynik o 0,6 p. procentowego wyższy od średniej dla całej Unii Europejskiej w tym samym roku. Można zauważyć, iż na przestrzeni lat 2015-2022 stale się zwiększał, osiągając podany wynik (dla porównania, współczynnik ten w roku 2015 wynosił 21% ogólnej populacji kraju).
Z powyższego wykresu można zauważyć, iż odsetek ludzi starszych w społeczeństwie jest jednym z największych w Europie. Okazuje się jednak, iż postępowanie procesu starzenia się społeczeństwa w Niemczech jest dosyć powolne. W Polsce, na przestrzeni lat 2015-2022 odsetek ludzi powyżej 65 roku życia wzrósł z 15,4% do aż 19,1% populacji. Daje to wzrost o 3,7 p. procentowego. Pomimo więc względnie młodszego społeczeństwa naszego kraju, można powiedzieć, iż to u nas proces starzenia się społeczeństwa okazuje się intensywniejszy
Poprzez ten negatywny trend demograficzny społeczeństwo polskie dogania niemieckie. Różnica między tymi dwoma państwami względem badanego czynnika w roku 2023 wyniosła 3 p. procentowe. Na terenie Niemiec zauważalne jest przestrzenne zróżnicowanie pod względem starzenia się społeczeństwa3 . Proces ten przebiega szybciej w miastach niż na terenach wiejskich. Najbardziej widoczne różnice dostrzegamy jednak porównując stare i nowe kraje związkowe. Proces starzenia się na terenie Niemiec zauważalne jest przestrzenne zróżnicowanie pod względem starzenia się społeczeństwa . Proces ten przebiega szybciej w miastach niż na terenach wiejskich. Najbardziej widoczne różnice dostrzegamy jednak porównując stare i nowe kraje związkowe. Proces starzenia się na terenie nowych landów, które tworzyły dawniej b. NRD, przebiega znacznie szybciej. Jest to spowodowane dwoma czynnikami.
Pierwszym z nich jest niski wskaźnik dzietności w dawnym NRD, drugim natomiast jest silny trend migracyjny ze wschodniej do zachodniej części kraju (starych landów)
Ze względu na długotrwały problem starzenia się społeczeństwa Niemcy już od kilkudziesięciu lat prowadzą politykę na poziomie federalnym wobec osób starszych (Altenpolitik). Ma ona na celu zaspokojenie potrzeb społecznych oraz medycznych osób starszych. Obserwowana jest również działalność na poziomie lokalnym, która poprzez liczne instrumenty tj. planowanie na rzecz osób starszych (Altenplanung), również wspiera seniorów. Działania na rzecz osób w wieku podeszłym podejmuje również administracja samorządowa.
2. Formy opieki senioralnej
Opieka senioralna w Niemczech przybiera różne formy. Szczególną jednak formą wsparcia są świadczenia udzielane osobom niepełnosprawnym, których przeważającą część stanowią osoby w podeszłym wieku. Dodatki te są skierowane zarówno na pomoc medyczną, jak i społeczną. Ma ona na celu zapobieganie wykluczeniu społecznemu seniorów czy to przez sytuację materialną, czy sprawność i samodzielność.
W roku 2017 liczba osób korzystających ze świadczeń pielęgnacyjnych wynosiła trochę ponad 3,1 mln. Większość z nich, bo ponad ¾ osób, osób niesamodzielnych pozostaje w prywatnym lokum, a pomoc w codziennych wyzwaniach jest organizowana przez rodzinę i bliskich lub przy pomocy pieniędzy z zasiłku pielęgnacyjnego. Z powodu wydłużającego się okresu korzystania z pomocy przez seniorów poszczególne placówki środowiskowe stawiają na lepszą organizację pracy opiekunów środowiskowych oraz ich dalszą specjalizację. Ponadto przeprowadzane są kontrole tych ośrodków, sprawdzając przy tym jakość świadczonych usług.
Wspomniany wyżej styl pomocy seniorom w ich miejscach zamieszkania jest efektem realizowanej na przestrzeni lat polityki Niemiec wobec osób starszych. Formułowana jest ona na szczeblu państwowym przez Ministerstwo do spraw Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży (Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend). Odpowiedzialni są oni za ustalanie standardów oraz zasad opieki nad osobami starszymi. Odpowiedni dostęp oraz jakość świadczeń pielęgnacyjnych zapewniają kasy społecznego i prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego (Pflegekassen, Pflegeversicherung).
Najogólniej, wsparcie dla osób w podeszłym wieku na terenie Niemiec możemy podzielić na:
· udzielane osobom starszym lub w miarę sprawnym;
· udzielane osobą o ograniczonej sprawności ruchowej oraz samodzielności (korzystający ze świadczenia społecznego lub prywatnego ubezpieczenia pielęgnacyjnego);
Niezależnie od grupy beneficjentów, do najważniejszych celów oferowanego wsparcie zaliczymy:
· pomoc w podtrzymaniu lub odzyskaniu samodzielności seniorów w ich gospodarstwie domowym poprzez świadczenia pielęgnacyjne, opiekuńcze i socjalne;
· integracja i reintegracja społeczna (wewnątrz, jak i międzypokoleniowa).
W pierwszym wypadku najistotniejsze działania mają na celu pomoc osobom starszym (Altenhilfe). Wsparcie to realizowane jest przy pomocy placówek pomocy społecznej oraz instytucje pozarządowe, które działają zwykle na zlecenie lokalnego samorządu. W drugim działaniu najważniejszą rolę odgrywają organizacje pozarządowe. Ich działania skupiają się szczególnie na umocnieniu pozycji seniorów w społeczeństwie.
Z powodu, iż polityka skierowana do osób starszych jest realizowana przede wszystkim na poziomie lokalnym, bardzo istotną rolę odgrywa tutaj tzw. plan działania na rzecz starszych mieszkańców (Altenplan). Plan taki opracowywany jest w każdym dużym mieście i powiecie, zwykle również w gminach. Podstawą do jego powstania jest przeprowadzenie diagnozy społecznej wśród starszej ludności, stanowi ona integralną część tegoż planu. Dzięki temu Altenplan wskazuje na potrzeby oraz najpotrzebniejsza działania, które należy podjąć w danym regionie. Ponadto jest on czymś w rodzaju „mapy”, która określa po kolei, jakie kroki należy podjąć, aby ostatecznie osiągnąć zdefiniowane wcześniej cele. Ważkością charakteryzują się tutaj szczególnie działania mające na celu zapewnienie bytu seniorom w jak największej samodzielności, choćby w przypadku mieszkania w jednoosobowych gospodarstwach domowych.
Drugą grupą celów planu jest integracja mieszkańców, za co odpowiedzialne są zwykle władze samorządowe oraz organizacje pozarządowe.
Oprócz wyżej wspomnianego Altenplan’u część miast tworzy oraz publikuje tzw. Altenhilfeplan, czyli plany pomocy osobom starszym. Zawierają one głównie cele skierowane na usługi w zakresie wsparcie seniorów, w tym tych niesamodzielnych. Obejmują one również szeroki zakres świadczeń pomocy społecznej, dokładniej jej części dotyczącej pomocy w szczególnych sytuacjach życiowych (Hilfe in besonderen Lebenslagen).
Po całość raportu zapraszamy pod poniższy link.
