Czerniak, jeden z najgroźniejszych nowotworów skóry, może rozwinąć się w każdym wieku, jednak jego ryzyko znacząco wzrasta wraz z kumulacją szkodliwych czynników na przestrzeni lat. Dlatego tak ważne jest, aby edukację na temat ochrony skóry rozpocząć jak najwcześniej, już w dzieciństwie.
Szczególnie alarmujące jest to, iż dzieci do 10 roku życia nie powinny doznawać oparzeń słonecznych, gdyż zwiększa to choćby 100-krotnie ryzyko rozwoju nowotworów skóry w późniejszym czasie, już w życiu dorosłym. Ta informacja powinna być kluczowym ostrzeżeniem dla wszystkich rodziców i opiekunów – ochrona skóry dzieci przed nadmierną ekspozycją na słońce jest niezwykle ważna dla ich zdrowia w przyszłości.
Oparzenia słoneczne w dzieciństwie a ryzyko rozwoju czerniaka – autorem artykułu jest dr hab. n. med. Magdalena Ciążyńska prof. UMED w Łodzi, specjalistka onkologii klinicznej, od wielu lat związana z Kliniką Dermatologii, Dermatologii Dziecięcej i Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Pani Doktor jest autorką i współautorką licznych publikacji naukowych w czasopismach polskich i zagranicznych, a także laureatką wielu nagród w dziedzinach onkologii klinicznej i dermatologii na krajowych i międzynarodowych konferencjach.
Oparzenia słoneczne w dzieciństwie zwiększają ryzyko czerniaka
Skóra to największy organ naszego ciała, który działa jak naturalna bariera ochronna przed drobnoustrojami, urazami oraz różnymi czynnikami środowiskowymi, takimi jak promieniowanie ultrafioletowe (UV). Dlatego powinniśmy szczególnie o nią dbać! Słońce, pomimo wielu zalet, jest największym wrogiem naszej skóry. Nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe prowadzi nie tylko do przedwczesnego starzenia się skóry, ale również, co gorsza, do nowotworów złośliwych skóry, takich jak czerniak, który charakteryzuje się agresywnym wzrostem i wczesnymi oraz licznymi przerzutami.
Czerniak to nowotwór skóry o bardzo wysokim stopniu złośliwości, który może dawać przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych, a także przerzuty odległe, najczęściej do płuc i mózgu. Wywodzi się̨ z komórek wytwarzających barwnik zwany melaniną, czyli melanocytów. Choć czerniaki najczęściej pojawiają̨ się̨ na skórze, mogą̨ wystąpić także w obrębie śluzówek jamy ustnej, nosa, płytki paznokciowej czy też w gałce ocznej.
Liczba zachorowań na czerniaka w Polsce gwałtownie rośnie. W ostatniej dekadzie uległa ona niemal podwojeniu. Aktualnie rok rocznie stwierdzamy około 4000 nowych przypadków czerniaka. Według prognoz, do 2040 roku liczba przypadków na całym świecie zwiększy się choćby o 58%. Choć choroba ta może dotyczyć pacjentów w każdym wieku, coraz częściej nowotwór ten diagnozowany jest u osób młodych. W Polsce czerniak jest trzecim najczęściej diagnozowanym nowotworem w grupie pacjentów między 22-40 rokiem życia.
Szybkie wykrycie czerniaka zwiększa szansę na przeżycie, zwłaszcza o ile zmiana ma grubość mniejszą niż 1 mm. Co ciekawe, w skali światowej wskaźnik umieralności z powodu czerniaka spada, mimo stale rosnącej liczby przypadków. Niestety, w Polsce umieralność z powodu tego nowotworu jest wciąż o około 20% wyższa niż w Unii Europejskiej. Wynika to z wciąż zbyt późnego wykrywania czerniaka, często w stadium zaawansowanym, gdy obecne są już przerzuty do węzłów chłonnych czy innych narządów oraz zbyt małej wiedzy na temat profilaktyki i badań diagnostycznych.
Dzisiejszy stan wiedzy pozwala stwierdzić, iż czerniak jest chorobą wieloczynnikową, na której rozwój mają wpływ zarówno czynniki zewnętrzne, związane ze środowiskiem, jak również predyspozycje genetyczne. Głównym i najczęściej kojarzonym czynnikiem ryzyka rozwoju czerniaka jest nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe.
Promieniowanie słoneczne powoduje powstanie wielu mutacji we wspomnianych melanocytach (komórkach barwnikowych w skórze), które w efekcie dają komórce zdolność do niekontrolowanych podziałów – staje się ona dzięki temu nieśmiertelna i może atakować i niszczyć normalne komórki znajdujące się wokół nich. Te nieprawidłowe komórki namnażają się tworząc nieprawidłową tkankę̨ nowotworową – widoczną narośl na powierzchni skóry.
Czerniak może pojawić się̨ zarówno w istniejącej już na skórze zmianie barwnikowej (tak zwanym pieprzyku) lub jako zupełnie nowa zmiana wcześniej nieobecna. Szacuje się, iż promieniowanie ultrafioletowe jest przyczyną aż 86% przypadków czerniaków skóry.
Badania wskazują, iż intensywna przerywana ekspozycja na słońce, powodująca oparzenie jest głównym czynnikiem wywołującym czerniaka skóry, podczas gdy ciągłe, długotrwałe działanie UV może częściej prowadzić do rozwoju raków skóry, takich jak rak podstawnokomórkowy skóry, czy rak kolczytokomórkowy skóry. Raki te, choć częściej diagnozowane, są zdecydowanie mniej agresywne niż czerniak.
Warto również zwrócić uwagę na ryzyko związane z nadmiernym narażeniem na promieniowanie UV w kontekście indywidualnych predyspozycji, takich jak rodzaj karnacji, czyli fenotyp skóry. Polacy z powodu jasnego koloru skóry, niebieskich czy zielonych oczu, blond czy rudych włosów są̨ w dużym stopniu bardziej narażeni na rozwój czerniaka. Te wspomniane wcześniej cechy składają się na tzw. niski fototyp skóry, który charakteryzuje się dużą skłonnością do oparzeń́ słonecznych oraz wyższym rozwojem nowotworów skóry w tym czerniaka.
Dzieci do 10 roku życia nie powinny doznawać oparzeń słonecznych, gdyż zwiększa to choćby 100-krotnie ryzyko rozwoju nowotworów skóry w późniejszym czasie.
Ponadto badania wykazały związek pomiędzy zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia nowotworów skóry a przypadkami oparzeń słonecznych w dzieciństwie oraz obecnością licznych atypowych znamion, często wrodzonych. W przypadku znamion, zarówno ich wielkość, jak i liczba mają istotne znaczenie w predysponowaniu do rozwoju czerniaka. Badania wskazują na szczególne ryzyko, gdy rozmiar znamion przekracza 5 mm, a posiadanie więcej niż 100 znamion zwiększa ryzyko zachorowania niemal siedmiokrotnie.
Co więcej, pewne rodzinne schorzenia mogą zwiększać ryzyko rozwoju czerniaka. Przykładami takich schorzeń są Rodzinny Zespół Znamion Atypowych, siatkówczak czy zespół Li-Fraumeni. Osoby dotknięte tymi syndromami są bardziej narażone na rozwój czerniaka z powodu dziedzicznych predyspozycji genetycznych, podobnie jak osoby u których w rodzinie stwierdzono przypadki nowotworów skóry.
CZYTAJ: PODEJRZENIE CZERNIAKA – CO ROBIĆ
Czerniak – podstawy profilaktyki i wczesna diagnostyka
Pomimo swojego agresywnego przebiegu, czerniaki są stosunkowo jednymi z najłatwiejszych do zdiagnozowania nowotworów, ponieważ rozwijają się na powierzchni skóry, którą codziennie widzimy w lustrze. Dlatego warto poświęcić kilka minut w miesiącu, aby obejrzeć swoją skórę i samemu stwierdzić czy nic niepokojącego nie pojawiło się na skórze, albo czy znamię, które już wcześniej było obecne, nie zmieniło się.
Czerniak może pojawić się jako nowa zmiana lub rozwijać się w obrębie już istniejącego wcześniej łagodnego znamienia melanocytowego (tak zwanego pieprzyka). Najczęściej rozwija się jako plama przypominająca zmianę barwnikową lub też gwałtownie rosnący guzek. Początkowo najczęściej płaska zmiana o niewielkich rozmiarach bardzo gwałtownie się powiększa i zaczyna naciekać głębsze warstwy skóry.
W celu oceny znamion skórnych, została opracowana skala ABCDE, która uwzględnia cechy takie jak: asymetria, brzeg, kolor, wielkość znamienia, a także nagłe powiększanie się̨ średnicy zmiany, co umożliwia określenie zmiany, która nas powinna szczególnie zaniepokoić.
Podstawą diagnostyki jest wykonanie badania dermatoskopowego lub wideodermatoskopowego. Przyrządy te, dzięki uzyskaniu ok. 10-krotnego powiększenia w przypadku dermatoskopu i 100-krotnego w przypadku wideodermatoskopu, umożliwiają ocenę morfologicznej struktury znamienia. Ponadto, w przypadku wideodermatoskopu możliwe jest zapisywanie uzyskanych obrazów dermatoskopowych i późniejsze porównanie ich z wynikami uzyskanymi podczas kolejnej kontroli, co umożliwia dokładną analizę̨ zmian zachodzących w czasie.
Podobnie jak w przypadku innych nowotworów, wczesne wykrycie czerniaka znacząco zwiększa szansę na całkowite wyleczenie. Dlatego regularne badania skóry oraz szybka konsultacja z lekarzem w przypadku zauważenia podejrzanych zmian są najważniejsze dla skutecznego leczenia tego nowotworu. Każda osoba raz do roku powinna udać się do lekarza zajmującego się dermatoskopią w celu wykonania badania profilaktycznego znamion skórnych.
Podejrzane zmiany powinno się kontrolować raz na pół roku, jednak u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku obciążenia nowotworami skóry (w szczególności czerniaka), a także z licznymi znamionami, warto kontrolę wykonywać częściej – raz na 3-6 miesięcy. Musimy pamiętać, iż zwykły pieprzyk może zmienić się̨ w czerniaka w ciągu kilku miesięcy, dlatego tak istotna jest kontrola.
Zmiany skórne podejrzane w kierunku czerniaka należy wyciąć w całości do badania histopatologicznego. jeżeli w badaniu tym potwierdzi się rozpoznanie czerniaka, wymagane jest wykonanie dalszych badań diagnostycznych w celu oceny zaawansowania choroby. Zaleca się między innymi badania ultrasonograficznego (USG) regionalnego obszaru chłonnego, czyli węzłów chłonnych najbliżej zlokalizowanych miejsca usuniętej zmiany. Celem tego badania jest wykrycie powiększonych węzłów chłonnych, które mogą zawierać przerzuty czerniaka.
W niektórych przypadkach, w których badanie USG nie wykaże zmian, niezbędne jest przeprowadzenie biopsji węzła wartowniczego, czyli tego, który jako pierwszy ma kontakt z limfą spływającą z guza, co ma na celu wykrycia ewentualnych małych przerzutów do węzłów chłonnych. Ich obecność staje się̨ podstawą do zakwalifikowania czerniaka do rocznego leczenia uzupełniającego, które jest w tej chwili refundowane w Polsce w ramach tzw. programu lekowego NFZ.
WARTO WIDZIEĆ: NAJCZĘSTSZE OBJAWY RAKA
Czerniak – zasady leczenia i nowe terapie
Niewątpliwie podstawowym sposobem leczenia czerniaków jest wycięcie chirurgiczne, ale na przełomie ostatnich lat dokonano znaczących postępów, także w dziedzinie terapii systemowych, szczególnie z zakresu immunoterapii oraz leczenia celowanego.
Wybór terapii zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz od wyników badań molekularnych uzyskanych z komórek nowotworu, które pozwalają nam ocenić obecność zaburzeń genetycznych warunkujących obecność tak zwanych mutacji w genach, szczególnie w genie BRAF. Mutacje te występują̨ u około 50% chorych na czerniaka i wpływają na mechanizmy odpowiedzialne za kontrolę wzrostu i namnażania się̨ komórek. Obecność mutacji w genie BRAF prowadzi do nadmiernego dzielenia się̨ komórek i szybkiego rozwoju nowotworu, co powoduje, iż wiąże się z nieco odmiennym przebiegiem choroby oraz wrażliwością̨ na leki. U pacjentów z mutacją w genie BRAF istnieje możliwość zastosowania leków tzw. inhibitorów BRAF i MEK, należących do leków ukierunkowanych molekularnie. Inhibitory BRAF i MEK to tabletki przyjmowane doustnie w określonych dawkach, które mogą̨ być modyfikowane w przypadku np. wystąpienia działań niepożądanych. U chorych bez wspomnianych mutacji leki te są̨ nieskuteczne i ich stosowanie jest nieuzasadnione.
Rewolucję w onkologii, w przypadku leczenia czerniaka, stanowiło wprowadzenie do lecznictwa inhibitorów punktów kontrolnych układu immunologicznego, czyli tak zwanej immunoterapii. Polega ona na podawaniu pacjentowi przeciwciał w formie wlewów dożylnych, które pobudzają̨ układ immunologiczny do walki z nowotworem. Co istotne leczenie to możemy zastosować u pacjenta niezależnie od obecności mutacji w genie BRAF.
Odpowiedni dobór leczenia powinien uwzględniać między innymi ogólny stan pacjenta, współistniejące choroby i ryzyko wystąpienia groźnych działań niepożądanych. Ostateczną decyzję o możliwości włączenia pacjenta do programu lekowego podejmuje lekarz prowadzący, onkolog mający doświadczenie w leczeniu immunoterapią i leczeniem celowanym, w porozumieniu z chorym.
Rok rocznie zachodzi duży postęp w leczeniu czerniaka. Dzięki nowoczesnym terapiom, przeżywalność pacjentów z czerniakiem znacząco się wydłużyła. Jednak wciąż poszukiwane są nowe terapie, które mogą przynieść jeszcze lepsze rezultaty. Prowadzone są badania nad czynnikami predykcyjnymi odpowiedzi na leczenie, aby ustalić, którzy pacjenci mogą odnieść największe korzyści z konkretnych terapii. Badania kliniczne stanowią wartościową opcję leczenia, zwłaszcza gdy dotychczasowe możliwości terapii zostaną wyczerpane. Zgodnie z polskimi oraz międzynarodowymi wytycznymi, badania kliniczne są rekomendowanym sposobem postępowania u większości chorych.
Ogromny sukces terapii CAR-T (ang. chimeric antigen receptor T-cell therapy), która wykorzystuje limfocyty T z chimerycznym receptorem antygenowym do leczenia nowotworów hematologicznych, wzbudził zainteresowanie możliwością zastosowania tej innowacyjnej metody również w przypadku czerniaka. W związku z tym w tej chwili prowadzone są badania nad wykorzystaniem terapii CAR-T w tym rozpoznaniu.
Ponadto w najbliższych latach możliwy jest kolejny przełom, jeżeli chodzi o zastosowanie immunoterapii na wcześniejszych etapach leczenia czerniaka, w tak zwanej terapii okołooperacyjnej, czyli przed i po zabiegu. Takie podejście ma zmniejszyć masę guza i ograniczyć rozległość zabiegu.
Musimy pamiętać, iż choć szybkie rozpoznanie czerniaka, podobnie jak w przypadku innych chorób onkologicznych, jest kluczem do wyleczenia, jedną z cech nowotworów złośliwych, jest skłonność do nawracania po miesiącach lub latach od początkowego leczenia. Dlatego każdy pacjent, u którego rozpoznano czerniaka powinien regularnie, początkowo co 3 miesiące, a później rzadziej, odwiedzać swojego lekarza w celu kontrolowania, czy nie doszło do nawrotu choroby. Ważne jest, aby pacjenci byli świadomi tego ryzyka i kontynuowali regularne wizyty u lekarza.
Pamiętajmy, iż profilaktyka czerniaka zaczyna się już w dzieciństwie. Edukacja najmłodszych, ochrona przed nadmiernym promieniowaniem UV i regularne badania skóry to najlepsze narzędzia w walce z tym groźnym nowotworem. Dbajmy o naszą skórę od najmłodszych lat, aby cieszyć się zdrowiem przez całe życie.
Post Oparzenia słoneczne w dzieciństwie a ryzyko rozwoju czerniaka pojawił się poraz pierwszy w Zwrotnikraka.pl.
