Choroby dermatologiczne stanowią w tej chwili poważny problem. Duża część wizyt lekarskich dotyczy zmian skórnych na stopach, które podczas chodzenia mogą powodować ból. Ponadto, ze względów estetycznych, bywają powodem do wstydu dla wielu pacjentów, szczególnie w okresie letnim, kiedy często sięga się po odkryte obuwie [1]. Zwykle za powstanie takich zmian odpowiadają grzyby – szacuje się, iż grzybica stóp może dotyczyć choćby 70% populacji świata [9]. Najczęstszą jej postacią jest grzybica międzypalcowa [1].
Grzybica międzypalcowa – etiologia
Najczęściej do infekcji grzybiczej stóp dochodzi na skutek zakażenia wywołanego przez dermatofity z rodzaju Trichophyton. Patogen Trichophyton rubrum izolowano w ponad 50% przypadków, natomiast Trichophyton mentagrophytes w 33% [8]. Znacznie rzadziej grzybicę stóp wywołują inne dermatofity: z rodzaju Epidermophyton czy Microsporum [3].
Dermatofity to rodzaj grzybów pozyskujący substancje odżywcze z keratyny – podstawowego składnika budulcowego włosów, skóry i paznokci ludzi i zwierząt. Ich działanie opiera się na wydzielaniu enzymów hydrolizujących keratynę – keratynaz – które powodują dermatofitozy [4]. Szczególnie narażeni pod tym względem są starsi pacjenci, ponieważ częstość występowania grzybicy międzypalcowej rośnie wraz z wiekiem [1].
Do zakażenia dochodzi najczęściej na skutek nieodpowiedniej higieny, podczas korzystania ze wspólnych basenów czy pryszniców – zwykle przez brak ochronnego obuwia. Poza tym, do rozwoju infekcji może się także przyczynić noszenie nieprzewiewnego, okluzyjnego obuwia oraz nadmierna potliwość stóp [11].
Grzybica międzypalcowa – jakie daje objawy?
Zmiany wywołane grzybicą międzypalcową umiejscowione są na przestrzeniach międzypalcowych w postaci złuszczonego naskórka oraz rumienia zapalnego. W niektórych przypadkach mogą przekształcić się w maceracje, nadżerki i pęknięcia. Pacjenci cierpiący na grzybicę stóp często skarżą się na bolesność i świąd zmienionych obszarów. Istnieje ryzyko, iż nieopanowane zakażenie może rozprzestrzenić się na grzbiet i podeszwę stopy. Wówczas zmiany przyjmują postać rumieni i grudek. Choroba ma charakter przewlekły – często choćby wieloletni, z okresami zaostrzenia [1,5] . Szacuje się, iż choćby 53% pacjentów doświadcza nawrotów zakażenia – szczególnie latem, głównie ze względu na ponowne narażenie na kontakt z dermatofitami i brak zachowania odpowiedniej higieny stóp [10].
Metody leczenia grzybicy międzypalcowej
Dermatofitozy, ze względu na infekcyjny charakter choroby, wymagają leczenia. Szczególnie ze względu na ich umiejscowienie są one sporym utrudnieniem w codziennym funkcjonowaniu pacjenta. Głównie w tym celu wykorzystywane są pochodne imidazolowe, alliloaminy, amorolfina i cyklopiroks. Standardowe metody leczenia opierają się na stosowaniu leków przeciwgrzybiczych w postaci miejscowej, tj. kremów, maści, pudrów czy spray’ów. W przypadku bardziej zaawansowanych stanów chorobowych, konieczne może okazać się wdrożenie leków ogólnoustrojowych – zwykle doustnych [5,7].
Poza lekami przeciwgrzybiczymi, wspomagająco w leczeniu grzybicy międzypalcowej wykorzystuje się również antyseptyki. Jednym z nich jest lek z dichlorowodokiem oktenidyny – powszechnie znany pod nazwą handlową Octenisept, czyli pierwszy zarejestrowany w Polsce preparat z oktenidyną [5,6].
Mechanizm działania oktenidyny
Dichlorowodorek oktenidyny to substancją antyseptyczną, która ze względu na szerokie spektrum, wykorzystuje się w infekcjach o różnej etiologii – bakteryjnych, wirusowych oraz grzybiczych. Antyseptyczne działanie zawdzięcza adekwatnościom powierzchniowo-czynnym, ze względu na obecność dwóch centrów kationowych w swojej strukturze. Mechanizm działania opiera się na ingerowaniu w strukturę ściany i błony komórkowej drobnoustroju, co uniemożliwia jego prawidłowe funkcjonowanie, a w konsekwencji prowadzi do śmierci.
Oktenidyna na tle innych substancji stosowanych w terapii grzybicy międzypalcowej zdecydowanie wyróżnia się szybkością działania. Efekt antyseptyczny po zastosowaniu leku z oktenidynę występuje już w ciągu minuty od aplikacji preparatu i utrzymuje się przez godzinę [2,6].
Zastosowanie oktenidyny
Preparaty z oktenidyną w składzie kojarzone są głównie z antyseptykami stosowanymi do odkażania ran. Jednak możliwość wykorzystania tej substancji jest o wiele szersza. Poza wspomnianym już wspomaganiem leczenia grzybicy międzypalcowej, oktenidyna znajduje zastosowanie w pielęgnacji kikuta pępowinowego, ale też po zabiegach chirurgicznych, np. szwów pooperacyjnych. Wykorzystuje się ją również w leczeniu stanów zapalnych narządów rodnych i błony śluzowej jamy ustnej i gardła [2].
W terapii leczenia grzybicy międzypalcowej najlepiej sięgać po sprawdzone preparaty o udokumentowanym działaniu antyseptycznym. Warto również wybrać produkt ze statusem leku – np. Octenisept spray na rany. Co ważne, zastosowanie tego preparatu w grzybicy nie jest „off label”. Producent w ulotce i CHPL wymienia ograniczone czasowo wspomaganie leczenia grzybicy międzypalcowej, jako jedno ze wskazań do użycia tego leku [12].
Piśmiennictwo:
-
Nockowski P, Charakterystyka najczęstszych dermatoz skóry stóp, Kosmetologia Estetyczna, 3, 223 – 229, vol. 5, 2016.
-
Citko A, Szerokie zastosowania oktenidyny, Lek w Polsce, vol. 34, 39 – 45, 2024.
-
Brillowska-Dąbrowska A, Kur J, Rozdział 5. Nowoczesne metody diagnostyki zakażeń grzybiczych wywoływanych przez dermatofity, Współczesna Terapia Dermatoz Alergicznych, 217-221, 2008.
-
Dworecka-Kaszak B, Dąbrowska I, Dermatofity – nowa taksonomia i współczesne metody różnicowania. Przegląd aktualnego stanu wiedzy o mechanizmach patogenezy i interakcjach patogen–gospodarz, Med. Weter., 73 (10), 613-617, 2017.
-
Octenisept, Co stosować w przypadku grzybicy? Leki na grzybicę bez recepty, https://octenisept.pl/warto-wiedziec/co-stosowac-w-przypadku-grzybicy-leki-na-grzybice-bez-recepty/ , dostęp: 05.03.2025.
-
Octenisept, Oktenidyna. Skuteczność w walce z bakteriami, wirusami i grzybami, https://octenisept.pl/oktenidyna/ , dostęp: 05.03.2025
-
Maleszka R, Adamski Z, Szepietowski J, Baran E, Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Przegląd Dermatologiczny, vol. 102, 4, 305-315, 2015
-
Szpietowski J, Franczuk A, Grzybica Stóp, Medycyna Rodzinna, 3-4, 173 – 176, 2001.
-
Kamińska-Winciorek G, Brzezińska-Wcisło L, Grzybica stóp u pacjentów ze schorzeniami dermatologicznymi na podstawie badań własnych, Postępy Dermatologii i Alergologii XXII, 3, 148 – 155, 2005.
-
Gupta A K, Versteeg S G, The Role of Shoe and Sock Sanitization in the Management of Superficial Fungal Infections of the Feet, J Am Podiatr Med Assoc, 109(2), 141-149, 2018.
-
Gawrońska P, Brzewski P, Dermatozy u sportowców, Medicina Sportiva Practica, 16, 2, 30-33, 2015.
-
Charakterystyka Produktu Leczniczego, Octenisept, dostęp: 06.03.2025.
Octenisept® 100 g płynu zawiera substancje czynne: Octenidinum dichydrochloridum (oktenidyny dichlorowodorek) 0,10 g, Phenoxyethanolum (fenoksyetanol) 2,00 g. Wskazania do stosowania: octenisept® jest wskazany do: odkażania i wspomagającego leczenia małych, powierzchownych ran oraz dezynfekcji skóry przed zabiegami niechirurgicznymi; wspomagającego postępowania antyseptycznego w obrębie zamkniętych powłok skórnych po zabiegach – np. szwów pozabiegowych; wielokrotnego, krótkotrwałego leczenia antyseptycznego w obrębie błon śluzowych i sąsiadujących tkanek przed i po procedurach diagnostycznych w obrębie jamy ustnej, narządów płciowych i odbytu, w tym pochwy, sromu i żołędzi prącia, a także przed cewnikowaniem pęcherza moczowego; w pediatrii (m.in. do pielęgnacji kikuta pępowinowego); do dezynfekcji jamy ustnej (np. afty, podrażnienia spowodowane noszeniem aparatu ortodontycznego lub protezy dentystycznej); ograniczonego czasowo, wspomagającego leczenia antyseptycznego grzybicy międzypalcowej; w obrębie narządów rodnych, np. stanach zapalnych pochwy, a także w obrębie żołędzi prącia mężczyzny. octenisept® jest przeznaczony do stosowania u dorosłych i dzieci w każdym wieku. Dawkowanie i sposób podawania: Produkt leczniczy octenisept® zalecany jest do stosowania w postaci nierozcieńczonej. octenisept® należy nanosić minimum raz na dobę na leczony obszar poprzez spryskanie, przetarcie jałowym gazikiem lub dzięki przymoczka, zapewniając całkowite nawilżenie. Dezynfekcja skóry i błony śluzowej: Partie skóry i błon śluzowych, które mają być poddane zabiegowi muszą być dokładnie zwilżone jałowym gazikiem nasączonym produktem leczniczym octenisept® lub zwilżone poprzez rozpylenie produktu leczniczego bezpośrednio na dostępne partie skóry i błon śluzowych. Należy przestrzegać wymaganego czasu oddziaływania – minimum 1 minuta, wskazane przedłużenie czasu do 5 minut. Należy zwrócić uwagę na równomierne zwilżenie całej powierzchni. Pozostawić na co najmniej 1 minutę. Wspomagająco w leczeniu grzybic skóry, między palcami stóp produkt leczniczy rozpylać na chore powierzchnie rano i wieczorem przez okres 14 dni. Antyseptyka powierzchownych ran: Ranę należy spryskać lub przetrzeć jałowym gazikiem nasączonym produktem leczniczym octenisept®. Produktu leczniczego octenisept® należy używać zawsze przy każdej zmianie opatrunku. W ranach z wysiękiem należy użyć produktu leczniczego octenisept® w postaci przymoczka, zapewniając kontakt z raną oraz jej nawilżenie przez minimum 1 minutę, wskazane przedłużenie czasu do 5 minut. Pielęgnacja szwów pooperacyjnych: Ranę należy spryskać lub przetrzeć jałowym gazikiem nasączonym produktem leczniczym octenisept®. Produktu leczniczego octenisept® należy używać zawsze przy każdej zmianie opatrunku. octenisept® działa odkażająco i znieczulająco. Odkażenie otoczenia rany należy przeprowadzać dzięki jałowych gazików nasączonych nierozcieńczonym produktem leczniczym octenisept®, promieniście od środka na zewnątrz rany. Antyseptyka błony śluzowej pochwy: Produktem leczniczym octenisept® należy zwilżyć powierzchnie błony śluzowej pochwy, zapewniając kontakt produktu leczniczego z błoną śluzową przez minimum 1 minutę. W licznych badaniach klinicznych wykazano, iż produkt leczniczy octenisept® skutecznie działa bakteriobójczo na różne bakterie m.in. Gram-dodatnie i Gram-ujemne. Antyseptyka żołędzi prącia mężczyzny: Produktem leczniczym octenisept® należy zwilżyć powierzchnie błony śluzowej żołędzi prącia, zapewniając kontakt produktu leczniczego z błoną śluzową przez minimum 1 minutę. Dezynfekcja jamy ustnej: Jamę ustną należy płukać intensywnie ilością 20 ml produktu leczniczego octenisept® przez 20 sekund. Pielęgnacja kikuta pępowinowego: Do pielęgnacji kikuta pępowinowego należy używać gazika nasączonego produktem leczniczym octenisept®. Po 1 minucie należy osuszyć kikut oraz skórę wokół. Należy utrzymywać kikut pępowinowy dziecka w czystości i suchości. Sposób podawania: podanie na skórę. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na oktenidyny dichlorowodorek, fenoksyetanol lub na którąkolwiek z substancji pomocniczych. Nie należy stosować produktu leczniczego octenisept® do płukania jamy brzusznej. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Uwaga: W celu uniknięcia możliwości uszkodzenia tkanek, obrzęku miejscowego nie wolno wstrzykiwać lub wprowadzać produktu leczniczego do tkanki pod ciśnieniem. W każdym przypadku należy zapewnić odpowiedni odpływ z jam rany (np. drenaż, odsysacz). Stosowanie roztworu wodnego oktenidyny (0,1%, z fenoksyetanolem lub bez) do odkażania skóry przed zabiegami inwazyjnymi wiązało się z ciężkimi reakcjami skórnymi u wcześniaków z małą masą urodzeniową. Przed rozpoczęciem dalszych etapów interwencji należy usunąć wszelkie nasączone roztworem materiały, osłony lub fartuchy. Nie należy stosować nadmiernych ilości ani nie należy dopuszczać do gromadzenia się roztworu w fałdach skóry lub pod pacjentem oraz do kapania na podkłady lub inne materiały, które stykają się bezpośrednio z ciałem pacjenta. Przed nałożeniem opatrunku okluzyjnego na miejsca, które były wcześniej poddane działaniu octeniseptu, należy
upewnić się, iż nie pozostał nadmiar produktu leczniczego. Produktu leczniczego octenisept® nie należy stosować do oczu. Nie zaleca się stosowania produktu leczniczego octenisept® do wnętrza ucha oraz nie należy dopuszczać do jego połykania. Wpływ na płodność, ciążę i laktację: Ciąża. Badania z udziałem kobiet w okresie ciąży (między 300 a 1000 kobiet w okresie ciąży, wiek ciążowy ≥12 tygodni) wskazują, iż octenisept® nie wywołuje wad rozwojowych ani nie powoduje toksyczności dla płodu i (lub) noworodka. Badania na zwierzętach nie wykazują szkodliwego wpływu na reprodukcję. Można rozważyć stosowanie produktu leczniczego octenisept® w okresie ciąży, jeżeli to konieczne. Ze względu na brak danych klinicznych dotyczących pierwszych 3 miesięcy ciąży, z powodu ogólnych środków ostrożności octenisept® nie należy stosować w pierwszych 3 miesiącach ciąży. Karmienie piersią. Brak jest wystarczających danych oświadczalnych na zwierzętach i danych klinicznych dotyczących stosowania produktu leczniczego octenisept® w okresie karmienia piersią. Ponieważ oktenidyny dichlorowodorek wchłania się tylko w bardzo małych ilościach lub nie wchłania się, należy założyć, iż nie przenika do mleka ludzkiego. Fenoksyetanol wchłania się gwałtownie i prawie całkowicie, po czym jest prawie całkowicie wydalany jako produkt utleniania przez nerki. Nie ma danych dotyczących przenikania fenoksyetanolu do mleka ludzkiego. octenisept® należy usunąć z okolic piersi przed karmieniem piersią, aby zapobiec przyjęciu produktu leczniczego przez noworodka. Działania niepożądane: Po zwilżeniu błony śluzowej pochwy rzadko może być odczuwane wrażenie ciepła lub pieczenia. Po płukaniu jamy ustnej gorzki smak utrzymuje się przez około 1 godzinę, ma to związek z działaniem produktu leczniczego. Podmiot odpowiedzialny: Schülke & Mayr GmbH, Robert Koch Strasse 2, 22851 Norderstedt, Niemcy. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu: nr 13036 wydane przez Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Produkt leczniczy wydawany bez przepisu lekarza – OTC.
