Nowotwory krwi – pierwsze objawy, rodzaje, rokowania

Nowotwory krwi to grupa chorób nowotworowych, które atakują układ krwiotwórczy i immunologiczny, często rozwijając się podstępnie i dając niespecyficzne objawy. Przewlekłe zmęczenie, częste infekcje czy łatwe siniaczenie to sygnały, które mogą wskazywać na poważne zmiany w organizmie.

Wczesna diagnoza ma najważniejsze znaczenie, dlatego warto wiedzieć, na co zwrócić uwagę, aby zwiększyć szanse na skuteczne leczenie.

Rola krwi w organizmie i znaczenie układu krwiotwórczego

Krew to płynna tkanka, bez której życie nie byłoby możliwe. Stanowi około 8–10% masy ciała i nieustannie krąży w organizmie, dostarczając tlen i składniki odżywcze do wszystkich komórek oraz usuwając zbędne produkty przemiany materii. To swoisty system transportowy organizmu, w którym główną rolę odgrywa serce, wprawiające krew w ruch.

Poza funkcją odżywczą i transportową, krew pełni kluczową rolę w obronie organizmu – dzięki leukocytom chroni przed infekcjami, a trombocyty odpowiadają za szybkie tamowanie krwawień. Jej składniki dbają także o regulację temperatury ciała, równowagę wodno-elektrolitową i adekwatne działanie układu hormonalnego.

Krew składa się z czterech głównych elementów:

• Osocze – płynna część transportująca składniki odżywcze, hormony oraz produkty przemiany materii.
• Erytrocyty (czerwone krwinki) – dostarczają tlen do komórek i usuwają dwutlenek węgla.
• Leukocyty (białe krwinki) – odpowiedzialne za ochronę organizmu przed patogenami i infekcjami.
• Trombocyty (płytki krwi) – najważniejsze w procesie krzepnięcia, zapobiegają nadmiernej utracie krwi.

Produkcja składników krwi odbywa się w szpiku kostnym w procesie zwanym hematopoezą. Jest on ściśle powiązany z układem limfatycznym, który również odgrywa istotną rolę w odporności.

Nowotwór krwi i rak krwi – czy to pojęcia tożsame?

Nowotwór i rak to terminy, które często bywają używane zamiennie, jednak nie są one tożsame. Warto rozróżniać ich znaczenie, aby lepiej zrozumieć mechanizmy chorób nowotworowych. Jakie są różnice między tymi pojęciami?

• Nowotwory, zarówno łagodne, jak i złośliwe, klasyfikuje się na podstawie tkanki, z której się wywodzą. Te, które rozwijają się z komórek nabłonkowych, takich jak skóra, oskrzela czy żołądek, określa się mianem raków.
• Oznacza to, iż każdy rak jest nowotworem złośliwym, jednak nie każdy nowotwór złośliwy można zakwalifikować jako rak. W przypadku układu krwiotwórczego nowotwory nie wywodzą się z komórek nabłonkowych, przez co błędnie nazywane są rakami.
• W odniesieniu do krwi poprawnym sformułowaniem są nowotwory.

Nieprawidłowe komórki nowotworowe szpiku kostnego i krwi, kiedy zaczynają intensywnie się namnażać, stopniowo wypierają zdrowe składniki krwi, takie jak leukocyty, trombocyty i erytrocyty. W efekcie krew nie jest w stanie prawidłowo pełnić swoich funkcji. Ponadto komórki nowotworowe mogą migrować do innych narządów i układów, np. śledziony, wątroby, układu nerwowego czy skóry, prowadząc do poważnych powikłań zdrowotnych.

Diagnostyka i leczenie nowotworów krwi

Rozpoznanie nowotworów układu krwiotwórczego i chłonnego wymaga kompleksowych badań laboratoryjnych, obrazowych oraz histopatologicznych. najważniejsze jest wczesne wykrycie choroby, dlatego stosuje się różnorodne metody diagnostyczne:

1. Badania laboratoryjne

• Morfologia krwi z rozmazem mikroskopowym – podstawowe badanie pozwalające ocenić liczbę i wygląd krwinek oraz wykryć nieprawidłowości, takie jak obecność blastów (niedojrzałych komórek nowotworowych).
• Badanie OB – odczyn Biernackiego – zwiększony w szpiczaku mnogim, osiąga wartości trzy cyfrowe.
• Badania biochemiczne – analiza parametrów w surowicy krwi, np. poziom enzymów wątrobowych, wapnia, dehydrogenaza mleczanowa (LDH), beta-2-mikroglobulina, wskaźniki nerkowe, glukoza, kwas moczowy, proteinogram.
• Badanie w kierunku zakażenia wirusem HIV oraz innych chorób zakaźnych.

Sprawdź e-Pakiet dla wszystkich – maksimum, obejmujący morfologię oraz ob. Pakiet dla wszystkich – maksimum to aż 26 parametrów diagnostycznych.

2. Badania obrazowe

• USG jamy brzusznej – ocena wielkości wątroby, śledziony i węzłów chłonnych.
• Tomografia komputerowa (TK) i rezonans magnetyczny (MRI) – szczegółowe obrazy narządów i struktur limfatycznych.
• Pozytonowa tomografia emisyjna (PET-CT) – wykrywa ogniska nowotworowe, określając stopień zaawansowania choroby.

3. Badania szpiku i węzłów chłonnych

• Biopsja aspiracyjna szpiku kostnego – pobranie próbki szpiku z kości biodrowej w celu analizy cytologicznej i genetycznej.
• Trepanobiopsja szpiku – pobranie fragmentu tkanki kostnej i szpikowej, pozwalające na ocenę struktury szpiku.
• Biopsja cienkoigłowa węzła chłonnego – badanie cytologiczne komórek węzła chłonnego.
• Limfadenektomia – chirurgiczne usunięcie węzła chłonnego do badania histopatologicznego.
• Splenektomia – usunięcie śledziony w przypadkach, gdy jest powiększona lub zawiera zmiany nowotworowe.

4. Badania specjalistyczne

• Immunofenotypowanie – analiza markerów powierzchniowych komórek nowotworowych (cytometria przepływowa).
• Badania genetyczne i molekularne – identyfikacja mutacji genetycznych charakterystycznych dla białaczek i chłoniaków.
• Badanie histopatologiczne – najważniejsze dla ostatecznego rozpoznania, pozwala określić typ nowotworu i jego agresywność.

Nowotwory krwi – czynniki genetyczne, środowiskowe i inne przyczyny

Nowotwory układu krwiotwórczego rozwijają się na skutek mutacji genetycznych zachodzących w komórkach macierzystych lub prekursorowych szpiku kostnego. Uszkodzenia te mogą obejmować różne geny odpowiedzialne za dojrzewanie i różnicowanie komórek krwi, co prowadzi do niekontrolowanego namnażania patologicznych komórek.

Choć w większości przypadków trudno wskazać jednoznaczną przyczynę mutacji prowadzącej do choroby, naukowcy zidentyfikowali szereg czynników ryzyka, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Należą do nich:

• Ekspozycja na promieniowanie jonizujące – częsty kontakt z dużymi dawkami promieniowania może uszkadzać DNA komórek.
• Kontakt ze szkodliwymi substancjami chemicznymi – pestycydy, herbicydy, rozpuszczalniki czy pochodne benzenu mogą działać toksycznie na układ krwiotwórczy.
• Przebyta chemioterapia i radioterapia – stosowanie cytostatyków lub naświetlań może prowadzić do wtórnych nowotworów krwi.
• Obniżona odporność – długotrwałe osłabienie układu immunologicznego, np. po przeszczepach, zwiększa ryzyko chorób nowotworowych.
• Palenie tytoniu – szczególnie w kontekście ostrej białaczki szpikowej.
• Zaburzenia układu immunologicznego – nieprawidłowe funkcjonowanie mechanizmów obronnych organizmu może sprzyjać rozwojowi nowotworów.
• Zakażenia wirusowe – niektóre wirusy o działaniu onkogennym (np. HTLV) mogą przyczyniać się do transformacji nowotworowej komórek krwi.
• Choroby genetyczne – zespoły wrodzone, takie jak zespół Downa czy zespół Blooma, mogą zwiększać podatność na białaczki.
• Zaburzenia szpiku kostnego – schorzenia, takie jak zespół mielodysplastyczny, mogą prowadzić do przekształcenia się w pełnoobjawowy nowotwór.

Świadomość czynników ryzyka jest kluczowa, ponieważ pozwala na wczesne wykrycie niepokojących objawów i wdrożenie odpowiednich działań profilaktycznych.

Nowotwór krwi – wczesne symptomy i sygnały ostrzegawcze

W zdrowym organizmie szpik kostny nieustannie produkuje nowe krwinki, które stopniowo zastępują te, które ulegają naturalnemu rozpadowi. Proces ten jest precyzyjnie regulowany, dzięki czemu w krwiobiegu utrzymuje się adekwatna liczba czerwonych i białych krwinek oraz płytek krwi. Wystarczy wykonać podstawowe badanie morfologiczne i rozmaz krwi, aby ocenić ich stan.

Jednak w przypadku nowotworów krwi, takich jak białaczka, dochodzi do niekontrolowanego namnażania się białych krwinek, które wypierają pozostałe elementy morfotyczne. Konsekwencją tego są liczne objawy wynikające z niedoboru zdrowych krwinek, co prowadzi do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu.

Nowotwory krwi – objawy

Do najczęstszych objawów nowotworów krwi należą:

• Niedotlenienie – wynikające z niedoboru czerwonych krwinek, objawiające się osłabieniem i bladością skóry.
• Przewlekłe zmęczenie i osłabienie – organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu i składników odżywczych.
• Duszność – szczególnie przy wysiłku fizycznym, spowodowana niedostatecznym dotlenieniem tkanek.
• Bóle głowy – często nawracające, mogą być związane ze zmniejszonym przepływem tlenu do mózgu.
• Nagła utrata masy ciała i apetytu – organizm traci zdolność prawidłowego metabolizowania składników odżywczych.
• Nudności i wymioty – często towarzyszące zaburzeniom pracy wątroby i śledziony.
• Nocne poty i utrzymująca się gorączka – mogą wskazywać na przewlekły stan zapalny lub obciążenie organizmu chorobą.
• Częste infekcje i obniżona odporność – organizm nie jest w stanie skutecznie bronić się przed drobnoustrojami.
• Nietypowe krwawienia i siniaki – wynikające z niedoboru płytek krwi, które odpowiadają za krzepnięcie.
• Wybroczyny skórne i przedłużone krzepnięcie krwi – sygnały sugerujące zaburzenia w funkcjonowaniu układu krwiotwórczego
• Powiększone węzły chłonne, wątroba lub śledziona – możliwe objawy zaawansowanej choroby.
• Ból kości i stawów – wynikający z naciekania komórek nowotworowych na struktury kostne.

Wiele z tych objawów może przypominać inne, mniej groźne schorzenia. Jednak, jeżeli utrzymują się one przez dłuższy czas lub nasilają, warto skonsultować się z lekarzem i wykonać badania diagnostyczne. Wczesne wykrycie nowotworu znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie.

Nowotwory krwi – charakterystyka i podział

Nowotwory krwi stanowią około 10% wszystkich chorób nowotworowych i mogą występować w każdym wieku – zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Ich klasyfikacja opiera się na rodzaju komórek, z których się wywodzą, oraz na tempie postępu choroby. Wyróżniamy trzy główne typy:

1. Białaczki – nowotwory krwinek białych

W zależności od rodzaju dotkniętych komórek dzielą się na:

• Białaczki limfocytowe
• Białaczki szpikowe

Białaczki mogą mieć przebieg:

• Ostry – rozwija się gwałtownie, dotyczy niedojrzałych komórek (blasty), wymaga natychmiastowego leczenia.
• Ostra białaczka limfoblastyczna (ALL) – najczęstsza u dzieci.
• Ostra białaczka szpikowa (AML) – występuje głównie u dorosłych.

• Przewlekły – postępuje wolniej, może latami nie dawać objawów.

• Przewlekła białaczka limfocytowa (CLL) – dotyka głównie osoby starsze.
• Przewlekła białaczka szpikowa (CML) – może przez lata przebiegać bezobjawowo.

2. Chłoniaki – nowotwory układu limfatycznego

Rozwijają się w węzłach chłonnych, śledzionie i szpiku. Dzielą się na:

• Chłoniak Hodgkina – rzadszy, często dobrze rokujący
• Chłoniaki nieziarnicze – szeroka grupa, obejmująca np. chłoniaka grudkowego, chłoniaka z komórek B i T

3. Szpiczak mnogi – nowotwór plazmocytów

Atakuje komórki produkujące przeciwciała, prowadząc do uszkodzenia narządów i kości. Najczęściej występuje u osób po 60. roku życia.

4. Inne nowotwory rozrostowe szpiku:

• Czerwienica prawdziwa – nadprodukcja czerwonych krwinek
• Nadpłytkowość samoistna – zaburzenie liczby płytek krwi
• Pierwotna mielofibroza – włóknienie szpiku prowadzące do anemii
• Mastocytoza – nadmiar komórek tucznych, powodujących reakcje alergiczne i zapalne

Każdy z tych nowotworów wymaga indywidualnego podejścia diagnostycznego i leczenia, dlatego wczesne wykrycie jest najważniejsze dla skutecznej terapii.

Leczenie nowotworów krwi

Leczenie nowotworów krwi jest skomplikowanym procesem, który wymaga ścisłej współpracy zespołu specjalistów, w tym hematologów, onkologów, a czasem także chirurgów i radioterapeutów. Podstawowym celem terapii jest zahamowanie niekontrolowanego rozrostu patologicznych komórek krwi.

W zależności od rodzaju nowotworu, pacjent może otrzymać różne leki, takie jak chemioterapeutyki, leki celowane, immunoterapię lub terapie wspomagające. W przypadku, gdy choroba obejmuje dodatkowe narządy, jak wątroba, śledziona czy węzły chłonne, stosuje się bardziej agresywne leczenie, w tym chemioterapię lub radioterapię.

W niektórych przypadkach konieczna może być także przeszczepienie szpiku kostnego, szczególnie u pacjentów z białaczką. Leczenie nowotworów krwi wymaga indywidualnego podejścia, a jego sukces zależy od wczesnego wykrycia choroby oraz dostosowania odpowiedniej terapii.

Skuteczność leczenia nowotworów krwi w dużej mierze zależy od wczesnego wykrycia choroby oraz szybkiego rozpoczęcia odpowiedniego leczenia. Dlatego wszelkie niepokojące objawy powinny być sygnałem do natychmiastowej konsultacji z lekarzem. Ponadto warto regularnie wykonywać badania kontrolne, takie jak morfologia krwi, przynajmniej raz do roku, aby monitorować stan zdrowia i wykryć ewentualne nieprawidłowości na wczesnym etapie.

• Nowotwory krwi, choć stanowią niewielki procent wszystkich nowotworów, mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne, zwłaszcza gdy zostaną wykryte w późniejszym etapie rozwoju.
• Nowotwory krwi u dzieci są rzadkie, stanowią około 40% przypadków nowotworów u najmłodszych. Najczęstszym nowotworem u dzieci jest ostra białaczka limfoblastyczna, która dotyka głównie dzieci do 18. roku życia.
• W przypadku osób starszych, częstość nowotworów krwi rośnie z wiekiem. Szpiczak plazmocytowy, na przykład, występuje głównie u osób w wieku 65-74 lat. Warto zaznaczyć, iż zapadalność na nowotwory krwi u seniorów (powyżej 65. roku życia) jest znacznie wyższa niż u osób w średnim wieku.

Wczesne rozpoznanie ma najważniejsze znaczenie dla skutecznego leczenia, dlatego tak ważne jest, aby być świadomym pierwszych objawów, które mogą wskazywać na zmiany w układzie krwiotwórczym.

Regularne badania kontrolne, takie jak morfologia krwi oraz konsultacje z lekarzem w przypadku niepokojących dolegliwości, mogą znacznie zwiększyć szanse na szybszą diagnozę i efektywniejszą terapię.

Pamiętajmy, iż nowoczesne metody leczenia, w tym terapia farmakologiczna i chemioterapia, pozwalają wielu pacjentom na skuteczną walkę z chorobą, natomiast dzięki nowoczesnym metodom leczenia, także starsi pacjenci mają szansę na skuteczne wyleczenie.

DIAGNOSTYKA DLA ZWROTNIKRAKA.PL

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

AUTOR
Mgr Agnieszka Nowak – absolwentka Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy.

BIBLIOGRAFIA
Choroby układu krwiotwórczego – www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.15

Klasyfikacja i kryteria diagnostyczne nowotworów układu krwiotwórczego. Prochorec-Sobieszek M. Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja 6.A (2020).

Arber D.A., Orazi A., Hasserjian R. i wsp. The 2016 revision to the World Health Organization classification of myeloid neoplasms and acute leukemia. Blood 2016; 127: 2391–405.

Klasyfikacja i kryteria diagnostyczne nowotworów układu chłonnego. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych. Prochorec-Sobieszek M. Via Medica (2013).

Pavlidis N, Stahel R, Hansen H, Cervantes A: Fourteen years of evolution of ESMO Guidelines: from the minimum recommendations to the consensus conference-derived guidelines. Ann Oncol 2011; 22 (S6): vi7-vi11.

Nowotwory układu chłonnego. Walewski Jan, CMKP, Warszawa 2011

Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych, część II – 2009 r. W: Krzakowski, M (red.), Via Medica 2009.

Post Nowotwory krwi – pierwsze objawy, rodzaje, rokowania pojawił się poraz pierwszy w Zwrotnikraka.pl.