Pracuję jako nauczyciel języka angielskiego w jednym z liceów ogólnokształcących w Krakowie. Uczę Mateusza od przeszło roku. W czasie pierwszych zajęć moją uwagę zwrócił poważnie wyglądający młody człowiek, siedzący obok grupy kolegów. Był blisko nich, a jednak wydawało się, iż pomiędzy nim a pozostałymi uczniami zawisła jakaś niewidzialna bariera.
Dowiedziałem się, iż ów poważny młody człowiek ma na imię Mateusz. Przedstawił się lapidarnie, nie był skłonny do interakcji z klasą i – co było również charakterystyczne – nie utrzymywał kontaktu wzrokowego z otoczeniem. Wychowawca klasy poinformował mnie, iż Mateusz jest uczniem z zespołem Aspergera.
Z Mateuszem spotykam się cztery razy w tygodniu na zajęciach z klasą. Natomiast raz w tygodniu przeprowadzam z nim zajęcia indywidualne (uzupełniające). I właśnie na zajęciach uzupełniających odkryłem, iż Mateusz ma dwie pasje: filmy science fiction typu Gwiezdne wojny oraz gry komputerowe, o których potrafi mówić bardzo długo i z licznymi detalami. Gdy opowiada o swoich zainteresowaniach, nie okazuje emocji, nie uśmiecha się, mówi wolno, używając przy tym rozbudowanych zdań. Nie wydaje się znudzony tym, iż zawsze wraca do tego samego tematu.
Jak Mateusz radzi sobie z angielskim? Oceny to tylko jedna strona medalu. Uczeń czuje się bardziej komfortowo i bezpiecznie w formach pisemnych niż w wypowiedziach ustnych. Powtarza za nauczycielem gotowe frazy bądź czyta na głos krótkie teksty. Ma ładną wymowę.
Generalnie w różnych sytuacjach Mateusz nie potrafi wyrazić swoich emocji, czerwienieje i odwraca wzrok. Oczywiście jest akceptowany przez klasę, lubi swoją ksywę „Mati”. W pewnym sensie Mateusz stał się legendą w szkole, krążąc na przerwach z nierozłączną grą na telefonie i gestem kciuka skierowanego do góry: „Tak trzymaj”. Przekaz jest pozytywny, aczkolwiek nie można pozbyć się wrażenia istnienia wysokiego muru alienacji pomiędzy poważnie wyglądającym młodym człowiekiem a resztą społeczności szkolnej.
W literaturze specjalistycznej zespół Aspergera opisywany jest jako całościowe zaburzenie rozwojowe. Obejmuje dzieci wykazujące obecność zachowań i cech charakterystycznych dla autyzmu przy jednoczesnym przeciętnym lub wysokim poziomie ilorazu inteligencji. Często zdarza się, iż dzieci te trafiają do regularnych placówek oświatowych. W szkole napotykają jednak wiele trudności. Nie nawiązują relacji z rówieśnikami, łatwo się dekoncentrują, skupiając uwagę na nieistotnych szczegółach. Mają problem z pracą w zespole, reagują lękiem na zwyczajne sytuacje szkolne. Mają skłonności do zamykania się w swoim wewnętrznym świecie. Wraz z rozwojem dziecka największe kłopoty wiążą się z nawiązywaniem relacji społecznych i przystosowaniem się do grupy rówieśniczej. Dotyczy to szczególnie szkoły średniej.
Uczeń z zespołem Aspergera w szkole
Zachowanie
Według badaczy takie osoby wykazują tzw. sztywność poznawczą i spore deficyty w myśleniu i działaniu perspektywicznym. Potrzebują wsparcia w planowaniu i przewidywaniu skutków swoich działań. Mają kłopot z pojęciami abstrakcyjnymi, rozumieniem zachowań społecznych, pojęciem emocji (także w zakresie umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami).
Wspomaganie dostosowania
Dziecku powinno się zapewnić przewidywalne i bezpieczne otoczenie. Należy unikać wprowadzania zmian i niespodzianek, chronić przed napastowaniem i rozdrażnianiem, zapewnić regularny tryb dnia oraz dostęp do zajęć sportowych bez elementu współzawodnictwa.
Zaleca się unikanie bodźców rozpraszających ucznia. Sugeruje się wykorzystywanie zainteresowań dziecka, wspomaganie rozwoju umiejętności komunikacyjnych (słownictwo, rozumienie), wdrażanie i oczekiwanie od ucznia przestrzegania zasad panujących w szkole.
Istotną pomocą jest ciągłe motywowanie i zachęcanie do przebywania z grupą rówieśników oraz niepozwalanie na przedłużające się stany izolacji. Uważa się, iż stałe przywracanie dziecka ze spektrum autyzmu do współbycia i współdziałania jest najlepszym sposobem na wypracowanie u niego takiej intencji.
Jak rozmawiać?
W czasie rozmowy z dzieckiem powinno się je zachęcać do kontaktu wzrokowego, np. mówiąc „popatrz na mnie”. Poproś dziecko, aby skierowało na ciebie wzrok, kiedy chce ci coś powiedzieć. Należy zwrócić uwagę na fakt, jak istotny jest kontakt wzrokowy, ale bez uporczywego wpatrywania się przez cały czas.
Sugeruje się mówienie prostym językiem, unikanie przenośni, sarkazmu, ironii, metafor, wypowiedzi wieloznacznych, przysłów, powiedzeń. Dla osoby autystycznej pewne abstrakcyjne pojęcia mogą być niezrozumiałe lub odebrane dosłownie.
Wyniki w nauce
Badacze wskazują, iż dzieci z zespołem Aspergera bardzo często uczą się gwałtownie mówić i używają pięknego, wysublimowanego języka do komunikowania swoich potrzeb i zainteresowań. Od wczesnego wieku rozwijają pasje, które zgłębiają bez reszty, stając się specjalistami w danej dziedzinie.
Czy należy karać?
Warto wykorzystać różne strategie komunikacji, aby uspokoić ucznia w przypadku pojawienia się sygnałów narastającej frustracji lub agresji. Według ekspertów karanie nie jest zalecane, ponieważ może nasilać agresywne zachowania.
Co powoduje frustrację?
Większość osób ze spektrum autyzmu unika kontaktu z otoczeniem i ma kłopoty z nawiązaniem kontaktów społecznych. Nie zadają pytań, nie komentują wypowiedzi innych ludzi, wykazują tendencję do szybkiego denerwowania się, zwłaszcza w momencie pojawiania się zmian i problemów. Mają trudności z dostosowaniem się do panujących zasad.
Czy dzieci z Aspergerem mają przyjaciół?
Dzieci cierpiące na zespół Aspergera często nie wykazują zainteresowania nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami, w tym przyjaźni. Wskazuje się, iż w niektórych przypadkach wręcz unikają relacji z innymi dziećmi. Wraz z wiekiem coraz bardziej uwidaczniają się problemy w relacjach koleżeńskich.
Co przysługuje rodzicom?
Według obowiązujących przepisów świadczeniem, które przysługuje rodzicom dziecka niepełnosprawnego, jest między innymi zasiłek pielęgnacyjny i opiekuńczy. Orzeczenie o niepełnosprawności daje także prawo do skorzystania z dofinansowań Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych do turnusów rehabilitacyjnych (dla dziecka oraz opiekuna), leków i zakupu sprzętu wspomagającego rehabilitację.
***
Wczoraj mijałem się z Matim na długiej przerwie. Na moje pozdrowienie usłyszałem ciche „dzień dobry”. Pomyślałem sobie o zbliżających się zajęciach indywidualnych. Sam uwielbiam Gwiezdne wojny. prawdopodobnie dowiem się czegoś nowego od mojego ucznia. Niech moc będzie z tobą, Mateusz.
Tomasz DZIEDZIAK, nauczyciel języka angielskiego, Publiczne Liceum Ogólnokształcące Sióstr Salezjanek im. Świętego Dominika Savio w Krakowie
Bibliografia:
- T. Attwood, Zespół Aspergera, Zysk i S-ka, Poznań 2006.
- U. Frith (red.), Autyzm i Zespół Aspergera, PZWL, Warszawa 2005.
- P. Godwin Emmons, L. McKendry Anderson, Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, Wydawnictwo K. E. LIBER, Warszawa 2011.
- T. Grandin, Myślenie obrazami oraz inne relacje z mojego życia z autyzmem, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2006.
- L.E. McClannahan, J.P. Krantz, Plany aktywności dla dzieci z autyzmem, Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym, Gdańsk 2022.
- W. Waclaw, U. Aldenrud, S. Ilstedt, Dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 2000.
TEN ARTYKUŁ POWSTAŁ W RAMACH PROCEDURY AWANSU ZAWODOWEGO. DZIEL SIĘ WIEDZĄ I DOŚWIADCZENIEM Z „KURIEREM”. POMOŻEMY CI W AWANSIE ZAWODOWYM I WSPÓLNIE ZAINSPIRUJEMY INNYCH! SZCZEGÓŁY – TEL. 739 290 210.
