Przetwory roślinne to poddane różnym procesom surowce roślinne o adekwatnościach leczniczych. Obejmują one m.in. wyciągi, soki, olejki eteryczne, wydzieliny itp. Poza zastosowaniem w recepturze, mogą być wykorzystane w inhalacji z parą wodną lub jako zioła do zaparzania. Bardzo często są również składnikami złożonych postaci leków, np. mieszanek, kropli doustnych.
Nalewki (Tincturae) to płynne składniki mieszanek, otrzymywane w procesach maceracji lub perkolacji. W procesach tych wykorzystuje się etanol o odpowiednim stężeniu, przy czym najczęściej wykorzystuje się roztwór o stężeniu 70% (v/v). W przypadku nalewek z surowców słabo działających stosunek masy surowca do masy rozpuszczalnika powinien wynosić 1:5. Z kolei przy nalewkach z surowców silnie działających, ilość użytego rozpuszczalnika powinna być większa – stosunek wynosi odpowiednio 1:10. Nalewki standaryzowane są określone tylko przez zawartość składników o znanej aktywności terapeutycznej. Szczegółowe informacje na temat nalewek można znaleźć w Farmakopei.
Nalewka kozłkowa (Valerianae Tinctura)
Właściwości fizyczne:
Ciemnobrunatna ciecz, posiada charakterystyczny zapas kwasu walerianowego.
Zawartość:
Nie mniej niż 0,015% kwasów seskwiterpenowych w przeliczeniu na kwas walerenowy.
Otrzymywanie:
Nalewkę otrzymuje się z 1 części bardzo rozdrobnionej substancji roślinnej i 5 części etanolu (od 60% do 80% v/v).
Rozpuszczalność:
Dobrze miesza się z wodą i roztworem alkoholu etylowego.
Niezgodności:
W wysokiej temperaturze może stracić swoje adekwatności farmakologiczne w wyniku rozkładu do nieaktywnych pochodnych.
Wskazania:
Działa uspokajająco na OUN – stosowany jest w pobudzenia emocjonalnych, w problemach ze snem. Może być używany jako środek rozkurczający w obrębie układu pokarmowego, moczowego i obwodowych naczyń krwionośnych.
Nalewka z kwiatostanu głogu (Tinctura Crataegi)
Właściwości fizyczne:
Żółtobrunatna ciecz o charakterystycznym zapachu.
Zawartość:
Nie mniej niż 0,05% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd.
Otrzymywanie:
Nalewka otrzymywana jest w procesie maceracji 1 części surowca roślinnego z 5 częściami etanolu o stężeniu 70% (v/v).
Rozpuszczalność:
Dobrze miesza się z wodą i roztworem alkoholu etylowego.
Niezgodności:
Brak.
Wskazania:
Jest składnikiem preparatów stosowanych w dolegliwościach układu krążenia, np. kołatanie serca, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia obwodowe. Obniża ciśnienie krwi i wywiera efekt uspokajający. Zwiększa siłę skurczu serca.
Nalewka z liści pokrzyku (Belladonnae folii tinctura normata)
Właściwości fizyczne:
Brunatna ciecz o charakterystycznym zapachu.
Zawartość:
Nie mniej niż 0,027% i nie więcej niż 0,033% alkaloidów tropanowych, w przeliczeniu na hioscyjaminę.
Otrzymywanie:
Nalewka otrzymywana jest w procesie maceracji 1 części surowca roślinnego z 10 częściami etanolu o stężeniu 70% (v/v).
Rozpuszczalność:
Nie miesza się z wodą i roztworem alkoholu etylowego.
Niezgodności:
Może dawać pozorną niezgodność w postaci cofnięcia dysocjacji.
Wskazania:
Nalewka wykazuje działanie parasympatykolityczne. Może być stosowana w celu rozkurczenia mięśni gładkich, rozszerzania źrenicy, a także w stanach skurczowych przewodu pokarmowego i zaparciach.
Nalewka z mięty pieprzowej z olejkiem eterycznym miętowym (Menthae piperitae tinctura cum Menthae piperitae aetheroleo)
Właściwości fizyczne:
Żółto-zielona ciecz o charakterystycznym zapachu mentolu.
Zawartość:
Nie mniej niż 5% olejku eterycznego.
Otrzymywanie:
Proces dwuetapowy. W pierwszym etapie w drodze maceracji 5 części surowca roślinnego z 95 częściami etanolu o stężeniu 90% (v/v) otrzymuje się nalewkę, do której następnie dodaje się 5 części olejku miętowego.
Niezgodności:
Brak.
Wskazania:
Stosowana jest z dolegliwościach trawiennych i stanach skurczowych jelit. Pobudza wydzielanie soków trawiennych (głównie żółci). Może zmniejszać odruchy wymiotne.
Nalewka z ziela konwalii (Tinctura Convallariae titrata)
Właściwości fizyczne:
Brunatnozielona ciecz o charakterystycznym zapachu i gorzkim smaku.
Zawartość:
Nie mniej niż 0,2 i nie więcej niż 0,5% glikozydów kardenolidowych.
Otrzymywanie:
Nalewka otrzymywana jest w procesie perkolacji 1 części surowca roślinnego z 10 częściami etanolu o stężeniu 70% (v/v).
Rozpuszczalność:
Miesza się z wodą i roztworem alkoholu etylowego.
Niezgodności:
Brak.
Wskazania:
Nalewka wykazuje działanie nasercowe – zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego. Zapobiega obrzękom – działa moczopędnie i spazmolitycznie na mięśnie układu moczowego.
Autor: mgr farm. Damian Pielorz
Literatura:
- Jachowicz R, red. Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych. Warszawa, Polska: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2021.
- Sznitowska M, red. Farmacja stosowana. Technologia postaci leku. Warszawa, Polska: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2017.
- Gajewska M, Sznitowska M, red. Podstawy receptury aptecznej. Materiały do ćwiczeń dla studentów farmacji. Warszawa, Polska: Fundacja Pro Pharmacia Futura; 2019.
- Farmakopea Polska Wydanie XIII.
- Farmakopea Polska Wydanie IV.
- Farmakopea Polska Wydanie VI.
