Nadzieja na wczesną diagnozę – autoprzeciwciała w cukrzycy typu 1

euroimmun.pl 1 rok temu

Cukrzyca typu 1 (T1DM, ang. type 1 diabetes mellitus) jest chorobą autoimmunizacyjną, która rozwija się w wyniku zniszczenia wysp Langerhansa w trzustce. Zawierają one komórki β, które w wyniku uszkodzenia tracą swoje adekwatności wydzielnicze. Prowadzi to do spadku poziomu insuliny we krwi, co ostatecznie skutkuje wzrostem poziomu glukozy (hiperglikemią). Klasyczne trio objawów związanych z początkiem T1DM obejmuje wielomocz (nadmierne oddawanie moczu), polifagię (nadmierny głód) i polidypsję (nadmierne pragnienie). Hiperglikemii mogą towarzyszyć takie symptomy, jak zmęczenie, nudności, ból brzucha lub niezamierzona utrata wagi. Szacuje się, iż do czasu wystąpienia objawów zniszczeniu ulega aż 90–95% komórek β.

Poza etiologią autoimmunizacyjną przyczyny T1DM nie są jeszcze w pełni poznane. Wiele teorii sugeruje predyspozycję genetyczną, czynniki środowiskowe lub narażenie na leki i środki chemiczne, które selektywnie niszczą wyspy trzustkowe.

T1DM stanowi około 10% wszystkich przypadków cukrzycy. Chociaż rozpoznanie T1DM jest możliwe u pacjentów w każdym wieku, to najczęściej ustala się je u dzieci (między piątym a siódmym rokiem życia) i osób w okresie dojrzewania. T1DM dotyka obie płcie, z niewielką przewagą częstości występowania u mężczyzn.

Ponieważ organizm chorego na T1DM nie jest w stanie wytwarzać insuliny, wczesna i dokładna diagnoza ma najważniejsze znaczenie dla adekwatnego leczenia choroby, uniknięcia powikłań i zapewnienia zastępczej insuliny egzogennej jako opcji terapeutycznej.

Cukrzyca typu 1 – jakie przeciwciała badać

Tylko 2–4% chorych na cukrzycę typu 1 jest seronegatywnych w kierunku autoprzeciwciał przeciwko komórkom wysp trzustkowych (ICA, ang. islet cell autoantibodies), co oznacza, iż ICA stanowią ważne biomarkery T1DM. Warto podkreślić, że autoprzeciwciała pojawiają się wiele lat przed objawami klinicznymi T1DM. Ten związek między częstością występowania autoprzeciwciał a symptomami potwierdza znaczenie wykrywania przeciwciał u osób z grupy ryzyka przed wystąpieniem objawów klinicznych.

Wykrywanie autoprzeciwciał jest również przydatne do odróżnienia cukrzycy typu 1 od cukrzycy typu 2. W przypadku pacjentów z cukrzycą typu 1, która rozwija się u osób w wieku dorosłym lub z otyłością, może wystąpić błędna diagnoza cukrzycy typu 2. Dlatego wykrywanie jednego lub więcej rodzajów ICA może być wykorzystane do różnicowania typów cukrzycy u tych pacjentów.

Przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego izoformy 65 kDa (GADA, ang. glutamic acid decarboxylase antibodies) stwierdza się u 70–80% pacjentów z początkiem T1DM. GADA są najbardziej czułym markerem u dorosłych chorych na T1DM i pacjentów z utajoną cukrzycą w wieku dorosłym. Przeciwciała przeciwko fosfatazie tyrozynowej (IA-2A, ang. tyrosine phosphatase-protein antibodies) są również bardzo czułym i swoistym markerem T1DM i stwierdza się je odpowiednio u 50–70% lub 30–50% dzieci i dorosłych po diagnozie.

Z kolei przeciwciała przeciwko ZnT8 (białku transportującemu cynk 8; ang. zinc transporter 8 antibodies) stwierdza się u dzieci i młodzieży przed wystąpieniem objawowej T1DM. Poziomy autoprzeciwciał przeciwko ZnT8 spadają po wystąpieniu objawów. Autoprzeciwciała przeciwko insulinie (IAA, ang. insulin autoantibodies) u dzieci z ryzykiem cukrzycy typu 1 zwykle pojawiają się jako pierwsze. Częstość występowania IAA jest odwrotnie proporcjonalna do wieku w momencie zachorowania na cukrzycę i wynosi 70% u dzieci w chwili rozpoznania. U dorosłych IAA mają znaczenie tylko wtedy, gdy występują razem z innymi przeciwciałami, ponieważ mogą być niewystarczająco specyficzne. IAA mogą również powstawać w wyniku przyjmowania egzogennej insuliny.

Dlaczego warto badać kilka rodzajów autoprzeciwciał

Wysoka częstość występowania ICA u pacjentów z rozpoznaniem świadczy o znaczeniu wczesnej diagnostyki. Zgodnie z zaleceniami PTD (Polskie Towarzystwo Diabetologiczne) w przypadku cukrzycy u osób w wieku rozwojowym „pierwotna diagnostyka hiperglikemii lub rewizja diagnozy obejmuje oznaczenie przeciwciał GADA oraz 1–2 z kolejnych: ICA, IA2A, IAA, ZnT8A”. Obecność drugiego, trzeciego lub czwartego przeciwciała skutkuje progresją procesu patogenezy, a w efekcie progresją do cukrzycy typu 1. Ryzyko rozwoju jawnej klinicznie T1DM wzrasta wraz z liczbą autoprzeciwciał wykrytych w surowicy pacjenta – szacuje się, iż u około 70% chorych stwierdza się obecność trzech lub czterech autoprzeciwciał, a jedynie u 10% jednego.

Jednoczesne stwierdzenie obecności autoprzeciwciał GADA, IA2A, ZnT8A i IAA pozwala na wykrycie początku T1DM w 98% przypadków! Oznaczenie kilku autoprzeciwciał równocześnie zwiększa trafność diagnostyczną oraz ogrywa istotną rolę w prognozowaniu rozwoju choroby.

Kompleksowa diagnostyka z wykorzystaniem testów EUROIMMUN

W ofercie EUROIMMUN znajdują się testy służące do wykrywania autoprzeciwciał występujących w przebiegu T1DM:

Testy oparte na metodzie ELISA:

Anty-GAD ELISA – diagnostyka przeciwciał przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GADA) u pacjentów w fazie przedklinicznej oraz po upływie kilku lat od pierwszej manifestacji choroby
Anty-IA2 ELISA – diagnostyka przeciwciał przeciwko fosfatazie tyrozynowej (IA2A); wysoka czułość diagnostyczna u dzieci i młodzieży
Anty-GAD/IA2 ELISA – równoczesna ocena przeciwciał GADA oraz IA2A
Anty-ZnT8 ELISA – idealne uzupełnienie diagnostyki T1DM: 25–30% pacjentów, u których nie występują przeciwciała GADA, IAA oraz IA2A, posiada przeciwciała ZnT8A; występują u 56–72% pacjentów pediatrycznych w chwili rozpoznania cukrzycy typu 1

Testy oparte na metodzie IIFT:

Trzustka (małpy) IIFT – kompleksowa analiza najważniejszych typów przeciwciał przeciwko komórkom wysp trzustkowych (ICA); na etapie produkcji testu każdy substrat (skrawek trzustki małpy) podlega kontroli jakości pod kątem obecności wysp trzustkowych
Mozaika: trzustka (małpy)/móżdżek (małpy) IIFT – równoczesna ocena przeciwciał ICA oraz GADA dzięki zastosowaniu dwóch substratów; przeciwciała GADA pojawiają się zarówno u pacjentów z cukrzycą typu 1, jak i u tych z zespołem sztywnego człowieka (ang. stiff-person syndrome); głównym antygenem docelowym wysp trzustkowych jest izoforma 65 kDa dekarboksylazy kwasu glutaminowego (GAD65); ponadto przeciwciała GADA reagują z warstwą ziarnistą i w mniejszym stopniu z warstwą drobinową komórek w móżdżku

Pełna oferta EUROIMMUN do diagnostyki cukrzycy typu 1 – pobierz ulotkę

Perspektywy na przyszłość

Według Światowej Organizacji Zdrowia obecnie nie można zapobiec T1DM. Jednak niektórzy badacze wspominają o możliwości profilaktyki w fazie utajonej, przed zniszczeniem komórek β wysp trzustkowych. Co więcej, jednoczesne oznaczanie autoprzeciwciał GADA, IA2A, IAA i ZnT8A może pomóc we wczesnym wykrywaniu T1DM. Jak dotąd najbardziej znaczącą terapią przeciwko T1DM jest insulina egzogenna, ale w tej chwili realizowane są już badania nad alternatywnymi metodami leczenia, które być może zmienią na lepsze przyszłość chorych na cukrzycę.

Piśmiennictwo