Megalomania zaliczana jest do grupy zaburzeń osobowości, a objawia się manią wielkości. Nie jest sama w sobie traktowana jako jednostka chorobowa, przy czym bardzo często towarzyszy chorobom psychicznym, m. in. schizofrenii, chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD), psychozie endogennej. Na ogół osoby cierpiące na manię wielkości nie widzą problemu, za to otoczenie dostrzega go bardzo wyraźnie.

Termin megalomania pochodzi od greckich słów oznaczających przesadę i szaleństwo. W praktyce oznacza mniej więcej oszukiwanie samego siebie i otoczenia, megalomania ma związek ze zniekształconym postrzeganiem siebie, swoich możliwości czy osiągnięć. Osoby cierpiące na megalomanię są przekonane, iż mogą zrobić wszystko. Tak przeceniają swoje możliwości, iż dla osób postronnych ich zachowanie jest wręcz komiczne.

W psychiatrii megalomania nie jest uważana za samodzielną chorobę, ale za objaw innego stanu patologicznego związanego z zaburzeniami psychiki. Najczęściej występuje razem z innymi zaburzeniami, także z zespołem niższości i zaburzeniami paranoidalnymi. W fazie manii choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) chorzy są przekonani o swojej fantastyczności i nieograniczonych możliwościach.

Megalomania jest urojonym typem samoświadomości i zachowań osobowościowych. Oznacza to, iż osoba chora jest przekonana o tym, iż jest sławna, genialna, bogata, wszechmocna. Mania wielkości jest widoczna dla osób postronnych, które mogą zwracać uwagę cierpiącemu na megalomanię, ale on tego nie zauważa, bagatelizuje problem, co najwyżej może uznać, iż jest obiektem zazdrości.

Megalomania to nie cecha charakteru, chociaż czasami nazwa może być używana potocznie w odniesieniu do osób wykazujących podobne zachowania, jak np. zawyżona samoocena czy relacje z innymi ludźmi oparte na wywyższaniu się. Megalomania może pojawić się w wyniku nadużywania substancji psychoaktywnych, jednak jest to na ogół chwilowe zaburzenie (na skutek zażytej substancji i w czasie jej działania).

Słownik języka polskiego PWN definiuje megalomanię jako “przesadne przekonanie o swojej wartości”. Należy przy tym pamiętać, iż megalomania to zaburzenie, objawiające się poczuciem wyższości nad innymi. Megalomania może występować w towarzystwie niskiej oceny we własnych oczach (czyli wewnętrznych problemów i nieudolnej próby ich naprawienia) lub jednostek chorobowych, takich choroba afektywna dwubiegunowa. Nadmiernemu poczuciu wyższości towarzyszą także brak dystansu do siebie, zachwyt nad własną osobowością, urojenia wielkościowe, przekonanie o własnej doskonałości. Osoba dotknięta

Istnieje także pojęcie megalomanii narodowej, odnoszącej się do przekonania, iż dany naród jest lepszy od innych, z powodu posiadanych cech. Przykładowo będą to znakomici przodkowie, naród wybrany przez Boga, pochodzenie od historycznych przodków. Megalomania narodowa przypisuje własnemu narodowi cechy tylko i wyłącznie pozytywne, dodatkowo wywyższając się na tle innych narodów pod każdym względem – kultury, nauki, języka itd.

Jej przyczyn może być dużo – do psychicznych zalicza się przede wszystkim poważne choroby, takie jak depresja, schizofrenia i choroba dwubiegunowa. Ryzyko wystąpienia apatii rośnie, jeżeli pacjent przeżył poważne traumy, żyje w ciągłym stresie, ma zbyt dużo na głowie lub nie radzi sobie z obowiązkami. Apatia może być wywołana złym samopoczuciem, które wynika z fizycznych dolegliwości, powodowanych przez choroby układu krążenia, tarczycy, zaburzenia pracy nadnerczy czy przysadki mózgowej.

Apatia może być tylko symptomem, czyli objawem danego schorzenia lub problemem samym w sobie – w każdym przypadku apatia powinna zostać przeanalizowana przez specjalistę, gdyż utrata energii do życia i obniżenie nastroju utrzymujące się powyżej kilku dni pogarsza jakość życia i prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu.

Megaloman to osoba, która cierpi na manię wielkości. Jest to szczególnie widoczne dla osób postronnych. Bardzo często chorzy stawiają sobie mocno nierealne cele, są oderwani od rzeczywistości, cechuje ich niedojrzałość emocjonalna. Bywa, iż są tak przekonani o swojej wspaniałości, iż choćby porażki odbierają jako sukcesy. Mają obsesję władzy i sprawczości, uważają, iż potrafią i mogą zrobić wszystko.

Potocznie słowo megaloman używane jest wobec osób, które zachowują się tak, aby podkreślić i pokazać swoje osiągnięcia jako wielkie, chociaż w rzeczywistości takie nie były. Otwarcie mówią o swojej wielkości, możliwościach czy kontaktach, ale tak naprawdę mocno wyolbrzymiają. Cechy megalomanii mogą wynikać z nieśmiałości – u osób, które nie mogą poradzić sobie z problemem nieśmiałości lub u osób z niskim poczuciem własnej wartości megalomania jest zjawiskiem częstym – osoby z takimi problemami starają się “nadrobić” pokazując otoczeniu, jak są wspaniałe, by swoje słabe strony móc zamienić w coś ich zdaniem pozytywnego.

Osoba z mitomanią wymyśla sytuacje, które nie miały miejsca, zmienia fakty, dodaje coś. Mitomania to zaburzenie psychiczne objawiające się patologicznym kłamaniem, jednak bark intencjonalności kłamania. Mitoman wymyśla sytuacje lub wydarzenia, jednak nie uświadamia sobie motywacji do tego zachowania. Kłamstwa nie mają też celu – osoba kłamiąca czuje impuls, nie jest w stanie nad nim zapanować, mimo iż kłamstwo po ujawnieniu może przynieść jej więcej szkody niż pożytku. Mitoman zmyśla na temat wszystkiego, natomiast megaloman ma poczucie wyższości, przecenia siebie, przypisuje sobie zdolności czy władzę, której nie ma. Megaloman świadomie konstruuje kłamstwa na swój temat, tak aby wyjść na osobę, którą jest we własnym mniemaniu.

Mitoman przejawia cechy podobne do megalomana, ale tylko na pozór – ideą mitomanii nie jest wywyższenie się nad innych i przekonanie o własnej wyjątkowości.

Łatwo rozpoznać megalomana, gdyż otwarcie manifestuje on swoje urojenia. Może np. myśleć o sobie, jako o kimś znanym i ważnym, utalentowanym itp. Otoczenie dość gwałtownie rozpozna osobę z zaburzeniem, jakim jest mania wielkości. Z kolei przecenianie swoich możliwości może być ciężko zauważyć. Niemniej do objawów megalomanii zaliczamy:

• urojenia dot. własnej wielkości i władzy;
• wyolbrzymianie własnego ego;
• przecenianie siebie i swoich umiejętności, zdolności;
• oszukiwanie innych i siebie samego na temat swoich możliwości;
• pragnienie chwały, bycia znanym i szanowanym;
• przypisywanie sobie niezwykłych (ponadprzeciętnych czy choćby ponadnaturalnych) zdolności;
• brak empatii wobec innych ludzi, częste poniżanie i umniejszanie im;
• wykorzystywanie innych ludzi do osiągnięcia własnych korzyści;
• częste zmiany nastroju;
• zazdrość wobec innych osób;
• fiksacja na swoich fantazjach: o sukcesie, o atrakcyjności, o inteligencji, o władzy;
• chęć bycia podziwianym przez innych ludzi;
• poczucie, iż jest się wybrańcem i należność wyjątkowego traktowania.

Bardzo charakterystyczne jest poczucie bycia lepszym niż w rzeczywistości, a przy tym pojawia się brak odpowiedzialności za własne czyny, bo jeżeli coś nie wyjdzie, to megaloman nie poczuwa się do odpowiedzialności. Znajduje powody czy wymówki, ale nie bierze winy na siebie. Megaloman nie ma też samokrytyki, ani nie reaguje na krytykę otoczenia, po prostu ją ignorując.

Megaloman nie myśli o tym, w jaki sposób odbierają go inni. On oszukuje także sam siebie, nie widząc nic złego w nadmiernym poczuciu wyższości nad innymi. Megaloman jest przekonany, iż naprawdę jest lepszy.

Mania wielkości może towarzyszyć także narcystycznym zaburzeniom osobowości, także wykazując negatywny wpływ na życie chorego. Każda osoba przejawiająca nadmierne poczucie wyższości nad innymi gwałtownie zostaje wykluczona przez otoczenie. Mania wielkości jest zjawiskiem częstym u dzieci – są one przekonane o swojej nieomylności i możliwościach. Jednak z czasem zweryfikują swoje myślenie i nie jest tu potrzebna konsultacja z psychologiem. U osób dorosłych megalomanię można i trzeba leczyć.

Megalomania może być wywołana przez:

• nadczynność tarczycy;
• stwardnienie rozsiane;
• kiłę;
• predyspozycje genetyczne do zaburzeń psychicznych;
• nadaktywność przekaźników serotoniny oraz noradrenaliny;
• padaczkę;
• stosowanie niektórych leków przeciwdepresyjnych oraz niektórych leków na malarię, a także substancji psychoaktywnych.

Czasami może być tak, iż megalomania rozwija się u osób niedojrzałych emocjonalnie lub bardzo nieśmiałych, przy czym może wynikać także z niskiego poczucia własnej wartości (w kontekście mechanizmu obronnego, aby uporać się z problemem, jakim jest nieśmiałość i niskie poczucie wartości).

Wyróżnia się kilka etapów rozwoju megalomanii, na ogół w początkowej fazie rozwoju zaburzenia pojawiają się ledwo zauważalne dla innych objawy. Dopiero dalszy rozwój choroby wiąże się z wyraźniejszymi objawami, a czasem megalomania może prowadzić do rozwoju depresji.

I tak wyróżnia się 3 etapy rozwoju, związane w dużej mierze z zachowaniem pacjenta:

Etap 1 – osoba z zaburzeniem próbuje się wyróżnić, wyeksponować swoją osobowość, osiągnąć to, iż będzie podziwiana przez innych.

Etap 2 – choroba postępuje, jest widoczna dla otoczenia.

Etap 3 – choroba postępuje, bardzo często osoba jest odrzucana przez społeczeństwo.

Megalomania może rozwinąć się u osób z poczuciem wyższości, które dążą do nadmiernej perfekcji, władzy i przywództwa, zdarza się również, iż jest kreowana przez rodzinę – kiedy to małemu dziecku wmawiane jest już, jak bardzo jest wyjątkowe i wspaniałe i osobie już dorosłej zostaje takie przekonanie.

Mania wielkości może znacząco utrudniać funkcjonowanie w społeczeństwie, dlatego powinno się podjąć leczenie, jednak osoba chora często nie widzi takiej potrzeby. Objawy megalomanii zauważą najszybciej osoby postronne i to one powinny skłonić chorego do leczenia lub chociażby do rozmowy z psychologiem. Próba pomocy megalomanowi może być przez niego źle odebrana, dlatego warto rozsądnie podejść do rozmowy z chorym, można samemu poradzić się psychologa, jak podjąć taką rozmowę – każdy przypadek jest inny, więc trzeba uwzględnić wiele okoliczności.

Megalomania może znacząco utrudniać funkcjonowanie w społeczeństwie, dlatego wymaga leczenia – teoretycznie nie leczy się samej megalomanii, ale chorobę, której towarzyszy. Skutecznym sposobem leczenia są terapia oraz stosowanie środków farmaceutycznych przy stwierdzeniu przez psychiatrę danej jednostki chorobowej.

Najczęściej wybieraną terapią w celu leczenia megalomanii jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, psychodynamiczna, analityczna. W trakcie terapii chory uczy się stopniowo radzić sobie z problemem, zrozumieć jego źródło, a także panować nad sobą. W przypadku środków farmakologicznych najczęściej stosuje się leki uspokajające, przeciwlękowe, stabilizujące, rzadziej antydepresyjne. Najważniejsze, aby pomimo przyjmowania leków nie rezygnować z terapii. Przyjmowanie leków przyniesie chwilową poprawę, jednak długoterminowo zadziała psychoterapia.

Psychoterapia musi uwzględniać indywidualne cechy chorego, przyczyny megalomanii, jej etap, odbiór otoczenia i inne aspekty życia. Dlatego psychoterapia zawsze dobierana i prowadzona jest w sposób dopasowany do potrzeb i sytuacji chorego. Doświadczony terapeuta pomoże rozwiązać wewnętrzne problemy i pracować nad własną osobowością. Kiedy megalomania ma związek z problemem nieśmiałości i niskiej oceny (a bardzo często wynika z niskiego poczucia własnej wartości) to rolą terapeuty jest wesprzeć pacjenta w pracy nad sobą i uporaniem się z dokuczliwymi objawami choroby. Warto tu pamiętać, iż postawienie adekwatnej diagnozy pozwala rozpocząć leczenie, a często niezbędne jest wdrożenie leków stabilizujących nastrój i dopiero rozpoczęcie terapii.

W placówkach MindHealth pracują najlepsi eksperci, zarówno psychiatrzy jak i terapeuci, którzy pomogą rozwiązać każdy problem. Terapia nie jest jednak tylko dla osób, które chcą zaakceptować siebie takimi, jakie są, dla osób z problemami, czy cierpiących na depresję lub epizody psychozy czy schizofrenię. Jest dla wszystkich, którzy chcą cieszyć się dobrym samopoczuciem! Zapraszamy do umówienia wizyty.

Źródła

1. Campbell J., Hall C., Gardner L., Teorie osobowości, Wydawnictwo Naukowe PWN; Warszawa; 2006;
2. Dike C. C., Baranoski M., Griffith E. E. H., Pathological lying revisited. Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, 2005; 33(3). s. 342-349.
3. McWilliams N., Diagnoza psychoanalityczna, GWP-Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne; Gdańsk; 2021;
4. Lohani S., Megalomania: a treatable mental illness, The Rising Nepal; 2021; (10).