Dlaczego otyłość to poważna choroba, a nie tylko problem estetyczny?
– O tym, iż otyłość – a w zasadzie choroba otyłościowa, bo takiego określenia powinno się używać – jest poważną, przewlekłą chorobą, wiemy już od dawna. w tej chwili szacuje się, iż na świecie otyłość rozpoznawana jest u ok. 650 milionów ludzi, a otyłość i nadwaga dotyczyć może choćby ok. 2 miliardów osób. Tak więc możemy mówić o epidemii tej choroby. Otyłość jako choroba przewlekła cechuje się zaostrzeniami, które poprzednio określane były jako efekt jo-jo.
Tkanka tłuszczowa jest nie tylko magazynem energetycznym ustroju, ale też narządem wydzielania wewnętrznego, tak jak tarczyca czy nadnercza. Tkanka tłuszczowa wydziela także peptydy, które wpływają na funkcjonowanie organizmu. Dlatego też nadmiar zgromadzonej tkanki tłuszczowej jest nie tylko problemem estetycznym, ale powoduje różne zaburzenia metaboliczne. W konsekwencji prowadzić może do rozwoju wielu chorób, m.in. schorzeń układu sercowo-naczyniowego, w tym zawałów serca, udarów mózgu, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, zwiększonego ryzyka powikłań zatorowo-zakrzepowych czy powikłań ze strony układu kostno-stawowego. Choroba otyłościowa ma także negatywny wpływ na płodność – zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
Możemy zatem powiedzieć, iż choroba otyłościowa jest matką wszystkich chorób. Okazuje się, iż otyłość i nadwaga wpływa również niekorzystnie na choroby autoimmunologiczne skóry, takie jak łuszczyca, zwiększając ryzyko ciężkiego jej przebiegu. Otyłość i cukrzyca typu 2 są istotnymi czynnikami ryzyka zachorowania na chorobę Alzheimera lub inne postaci zespołów otępiennych.
Jak otyłość wpływa na serce, nerki i wątrobę?
– Zważywszy na to, iż choroba otyłościowa nie pojawia się z dnia na dzień, tylko jest to proces trwający latami, doprowadza do uszkodzenia wielu narządów, np. serca, nerek czy wątroby. jeżeli uszkodzenie narządów jest na wczesnym etapie, jest potencjalnie odwracalne. Natomiast o ile ten proces trwa długo, może dochodzić do nieodwracalnych procesów uszkodzenia narządów i wszystkich konsekwencji z tym związanych. Nieprawidłowa funkcja wątroby i nerek nasila także ryzyko rozwoju powikłań w układzie krążenia.
Od dawna wiemy, iż osoby otyłe mają zwiększone ryzyko wystąpienia zawału serca, choroby niedokrwiennej serca, udarów mózgu. Mniej się mówi o stłuszczeniowej chorobie wątroby w przebiegu otyłości. Szacuje się, iż u osób z cukrzycą typu 2 stłuszczeniowa choroba wątroby występuje u mniej więcej 70 proc. pacjentów, a u osób z otyłością olbrzymią (BMI powyżej 40 kg/mkw.) odsetek ten sięga 80–85 proc. Tak więc stłuszczeniowa choroba wątroby stanowi istotny problem diagnostyczny i terapeutyczny. w tej chwili wiele towarzystw naukowych w zaleceniach dotyczących leczenia otyłości zwraca uwagę na ten problem.
Choroba otyłościowa powoduje także stopniowe uszkodzenie funkcji nerek, prowadząc do nefropatii otyłościowej, zwiększającej ryzyko przewlekłej choroby nerek.
Należy pamiętać, iż otyłość w sposób jednoznaczny związana jest z rozwojem cukrzycy typu 2, której powikłaniami jest m.in. nefropatia cukrzycowa. Zatem otyłość może wpływać na ryzyko wystąpienia niewydolności nerek poprzez wiele mechanizmów.
Kiedy możemy sobie poradzić z otyłością odpowiednią dietą i ruchem?
– Leczenie zaczynamy od zmiany diety i wprowadzenia wysiłku fizycznego dostosowanego do indywidualnych możliwości pacjenta, czyli modyfikacji stylu życia. Bez modyfikacji stylu życia skuteczność leczenia choroby otyłościowej jest niewielka. Pacjent musi zrozumieć, iż trzeba zmienić sposób odżywiania się i przygotowywania posiłków. Powinien pamiętać o tym, iż wysiłek, dostosowany do jego możliwości, musi być wykonywany systematycznie. To są stałe, powtarzalne czynności, które pacjent powinien wykonywać do końca życia. Czy słyszała pani o jakimś innym czynniku, który może mieć wpływ na otyłość?
Sen?
– Właśnie! Bardzo istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia otyłości jest brak snu lub nieprawidłowy sen. Mamy dużą grupę osób, które są narażone na rozwój choroby otyłościowej: osoby pracujące zmianowo, m.in. pielęgniarki, lekarze, dziennikarze, wojskowi i wszystkie służby pracujące w trybie ciągłym. Pamiętajmy, iż sen musi być regeneracyjny. Bardzo istotna jest kwestia higieny snu, chociażby unikanie przed zaśnięciem pracy z komputerem lub niekorzystanie z telefonów komórkowych.
Kiedy warto pójść do specjalisty i do jakiego?
– Przede wszystkim należy uświadomić sobie, iż lekarze bez względu na posiadaną specjalizację powinni zwracać uwagę na występowanie nadwagi i otyłości u pacjentów. Szczególnie istotna rola przypada tutaj lekarzom rodzinnym, których zadaniem jest kompleksowa opieka nad pacjentami i podjęcie decyzji, kiedy danego chorego kierować do specjalisty. Warto zaznaczyć fakt, iż w obecnym programie specjalizacji z medycyny rodzinnej znajduje się kurs dotyczący otyłości.
Wracając do pytania, kiedy pacjenta kierować do specjalisty, to zależy to od stopnia zaawansowania otyłości oraz związanych z nią powikłań. Bierzemy przede wszystkim pod uwagę dolegliwości i choroby współistniejące z otyłością u konkretnego pacjenta.
Jeżeli występują powikłania ze strony układu sercowo-naczyniowego, najlepiej zgłosić się do kardiologa. o ile są powikłania związane z zaburzeniami płodności, warto skonsultować się z endokrynologiem lub ginekologiem. W przypadku stwierdzenia stłuszczeniowej choroby wątroby należy rozważyć konsultację gastrologiczną lub endokrynologiczną.
Porozmawiajmy o wpływie nowych leków na leczenie otyłości. Jaka jest ich skuteczność i bezpieczeństwo?
– Choroby otyłościowej nie leczymy tylko po to, by zredukować masę ciała, ale przede wszystkim, by zmniejszyć ryzyko powikłań, co wiąże się z długotrwałym utrzymaniem zredukowanej masy ciała i brakiem nawrotów choroby – efektu jo-jo. w tej chwili w zakresie farmakoterapii mamy wiele leków o udowodnionym działaniu w tym zakresie. Jest to grupa leków inkretynowych, takich jak analogi receptora GLP1. Modulują one wydzielanie insuliny oraz hamują uczucie sytości. Dwa najczęściej stosowane preparaty to liraglutyd i semaglutyd.
Analogi receptora GLP1 stosujemy nie tylko ze względu na to, iż powodują redukcję masy ciała, ale także korzystnie wpływają na zmniejszenie ryzyka powikłań sercowo-naczyniowego u pacjentów otyłych zarówno z cukrzycą, jak i bez cukrzycy (badanie SELECT). w tej chwili w Polsce zarejestrowany jest nowy lek z tej grupy – tirzepatyd (analog receptora GLP1 i GIP). Pewną niedogodnością dla pacjentów jest to, iż leki te podajemy w postaci iniekcji raz dziennie, jak liraglutyd, albo raz w tygodniu, jak semaglutyd czy tirzepatyd.
Na rynku dostępny jest również lek, będący połączeniem bupropionu i naltrexonu, który wpływa na regulację kontroli łaknienia na poziomie centralnego układu nerwowego, oraz orlistat będący inhibitorem lipaz wytwarzanych w przewodzie pokarmowym i zmniejszający wchłanianie tłuszczów z jelit.
Problemem związanym z szerokim stosowaniem tych leków u osób mających wskazania medyczne jest między innymi ich wysoka cena. W Polsce niektóre z nich są refundowane dla pacjentów z cukrzycą, ale do uzyskania refundacji trzeba spełniać konkretne kryteria medyczne.
Mamy także do dyspozycji lek, który nie jest przeznaczony do leczenia otyłości, ale zmniejsza insulinooporność, czyli metforminę. Metforminę od wielu lat stosujemy w leczeniu cukrzycy. Lek ten jest refundowany w Polsce m.in. do leczenia chorób, w których występuje insulinooporność, a więc w takich jak otyłość. Moim zdaniem nie jest błędem włączenie metforminy pacjentowi z otyłością i insulinoopornością.
Pamiętajmy, iż wszystkie leki stosowane w leczeniu choroby otyłościowej mają swoje wskazania i przeciwwskazania, a przy ich stosowaniu mogą występować objawy niepożądane. Dobór odpowiedniego preparatu powinien być zatem indywidualizowany.
Operacja bariatryczna – kiedy trzeba o niej pomyśleć?
– Chirurgia bariatryczna zajmuje bardzo ważne miejsce w leczeniu choroby otyłościowej. Najczęściej w Polsce wykonywana jest rękawowa resekcja żołądka, która przynosi bardzo dobre efekty, ale to nie jest gwarantowany efekt do końca życia. jeżeli pacjent nie przestrzega odpowiedniej diety i nie modyfikuje stylu życia, to po kilku latach może wrócić do wyjściowej masy ciała.
Chirurgia bariatryczna jest wskazana u osób, które mają przede wszystkim BMI powyżej 40 kg/mkw. oraz z BMI pomiędzy 35 a 40 kg/mkw. z chorobami współistniejącymi z otyłością, takimi jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2 lub inne.
O chirurgii bariatrycznej należy pomyśleć także, jeżeli inne metody leczenia nie przyniosły oczekiwanego rezultatu. Na początku zawsze należy zmodyfikować styl życia, w tym zadbać o odpowiednią dietę, wysiłek fizyczny oraz higienę snu. Kolejne etapy leczenia otyłości to farmakoterapia lub operacja bariatryczna. Leczenie choroby otyłościowej zawsze trzeba dobrać indywidualnie do pacjenta.
Prof. Wojciech Bik jest endokrynologiem, zastępcą dyrektora ds. naukowych i dydaktycznych Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, kierownikiem Zakładu Neuroendokrynologii Klinicznej CMKP oraz wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Neuroendokrynologii i przewodniczącym Sekcji Badań Podstawowych Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości.
