Co warto wiedzieć o małżach?
Małże – gatunki jadalne
Jakie małże żyją w Polsce?
Małże – wartości odżywcze
Jak sprawdzić, czy małże są świeże?
Mięczaki i skorupiaki coraz częściej goszczą na polskich stołach. Wiele osób decyduje się na samodzielne przygotowywanie posiłków, których głównym składnikiem są owoce morza. Nie ma się czemu dziwić, bo m.in. małże, ostrygi, omułki i kalmary, a także krewetki, homary i kraby, są bardzo smaczne. Warto jednak wiedzieć, iż nieświeże owoce morza mogą spowodować poważne problemy zdrowotne.
Co warto wiedzieć o małżach?
Małże to mięczaki, które żyją jedynie w środowisku wodnym. Wyróżniamy małże słodkowodne i małże słonowodne. Większość gatunków małży żyje w strefie przydennej, zasiedlając przybrzeżne płycizny słonych zbiorników wodnych. Nieliczne gatunki małży żyją w morskich głębinach, a także w wodach słodkich i lekko słonych np. omułek jadalny.
Małże są pozbawione głowy, a także nie mają szczęk i tarki. Ich muszle mają różną wielkość, kształty i kolory, a także są wykorzystywane jako ozdoba oraz dodatek do pasz dla zwierząt hodowlanych m.in. drobiu. Z niektórych pozyskuje się perły i masę perłową – produkują je perłopławy.
Małże to gatunki mało aktywne lub osiadłe, których ciało okrywa silnie bocznie spłaszczona, dwuklapowa muszla. W budowie małży wyróżniamy tułów, który nazywany jest workiem trzewiowym oraz nogę. W przypadku małży osiadłych, które nie są aktywne, niektóre gatunki nie posiadają nogi. Małże osiadłe przytwierdzają się do podłoża np. skał dzięki bisioru, czyli specjalnej nici – powstałej z wydzieliny, którą produkuje gruczoł bisiorowy lub dzięki muszli.
Małże występują we wszystkich strefach geograficznych. Liczne spośród około 8000 opisanych małży to gatunki jadalne. W Morzu Bałtyckim występuje 9 gatunków tych mięczaków; w polskich wodach śródlądowych występuje około 34 gatunki małży.
Ponieważ małże są bardzo wrażliwe na zmiany w środowisku wodnym – tolerują wąski zakres parametrów wody – wiele gatunków tych mięczaków wyginęło z powodu zanieczyszczenia środowiska wodnego.
Ważne! Nie wszystkie występujące w Polsce i na świecie małże są jadalne. Nie należy przyrządzać tych samodzielnie wyłowionych, o ile nie potrafimy odróżnić, który gatunek jest jadalny, a który nie. Co ważne – liczne małże są po ścisłą ochroną, co ma związek m.in. z ich nadmiernym poławianiem. Warto wiedzieć, iż małże są filtratorami wody przydennej. Sposób odżywiania i tryb życia tych mięczaków oraz często wysoki stopień zanieczyszczenia wód sprawiają, iż gatunki występujące w Polsce, mogą zawierać sporo szkodliwych substancji.
Ciekawostka: małże są bardzo wrażliwe na obecność w środowisku wodnym różnego rodzaju zanieczyszczeń, dlatego bywają wykorzystywane nie tylko w celach konsumpcyjnych, ale także do oznaczania stopnia zanieczyszczenia wód np. w celu badania jakości wody wodociągowej. Dzięki nim można również pozbyć się nadmiaru substancji organicznych z akwarium i oczka wodnego.
Małże powinny znaleźć się w diecie osób na diecie redukcyjnej ze względu na niską wartość kaloryczność. Warto wiedzieć, iż 100 g małż dostarcza tylko ok. 85 kcal.
Małże – gatunki jadalne
Jadalne gatunki małży są nie tylko poławiane w ich naturalnym środowisku, ale także hodowane. Małże cieszą się dużą popularnością na całym świecie, co ma związek m.in. z ich wysokimi wartościami odżywczymi.
Największe znaczenie w rybołówstwie mają m.in. przegrzebki (małże Świętego Jakuba), ostrygi i omułki jadalne (mule). Większość gatunków małży jadalnych żyje w wodach morskich.
Do najbardziej popularnych małży zaliczają się m.in.:
mały omułek jadalny (Mytilus edulis),
większy omułek śródziemnomorski (Mytilus galloprovincialis),
małże Świętego Jakuba (Pecten jacobaeus, przegrzebki),
ostrygi jadalne (Ostrea edulis).
Powyższe owoce morza to małże o najwyższym znaczeniu gospodarczym.
Jakie małże żyją w Polsce?
W Morzu Bałtyckim występują:
rogowiec bałtycki,
rogowiec wapienny,
omułek jadalny,
cyprina islandzka,
astarta północna,
racicznica zmienna,
sercówka bałtycka,
małgiew piaskołaz,
astarta zachodnia.
W słodkich wodach Polski występują m.in. szczeżuja pospolita, szczeżuja wielka i skójka.
Małże – wartości odżywcze
Małże i inne owoce morza zaliczane są do produktów niskotłuszczowych. Stanowią źródło pełnowartościowego białka, które zawiera bogactwo aminokwasów egzogennych. Co więcej, małże dostarczają do organizmu zdrowe kwasy tłuszczowe, witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, witaminy z grupy B, a także składniki mineralne m.in. magnez, wapń, żelazo, cynk i fluor.
Małże uważane są za afrodyzjak. Warto wiedzieć, iż wszystkie owoce morza stanowią istotny element diety, która poprawia zdrowie układu sercowo-naczyniowego, a także pomaga zapobiegać rozwojowi wielu chorób cywilizacyjnych, m.in. cukrzycy, choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego oraz otyłości. Małże wzmacniają również odporność organizmu, bo zawierają niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego cynk.
Dieta bogata w ryby, małże i inne owoce morza, a także warzywa, owoce i pełne ziarna, pomaga obniżyć poziom cholesterolu oraz trójglicerydów i przyczynia się do poprawy funkcjonowania różnych układów organizmu człowieka m.in. układu nerwowego i układu immunologicznego. Małże mogą znaleźć się w diecie osób odchudzających się, bo dostarczają do organizmu m.in. wartościowe białko, które pomaga redukować głód na redukcji, a także jest niezbędne w celu ochrony mięśni podczas ćwiczeń.
Jak sprawdzić, czy małże są świeże?
Zanim kupisz żywe małże, sprawdź, czy mają zamknięte muszle. o ile muszla jest otwarta i nie zamyka się po dotknięciu, to małż nie nadaje się do spożycia, bo jest martwy. Małże, które są dostępne bez muszli np. mrożone przegrzebki, powinny mieć jednolitą, jasną barwę. Mięso małży powinno być jędrne. To samo tyczy się mięsa głowonogów np. kalmarów. Warto również zwrócić uwagę na zapach owoców morza, który staje się nieprzyjemny, gdy są one nieświeże.
Po obróbce termicznej małże powinny mieć otwartą skorupkę. Choć większość małży można jeść na surowo, to jest to ryzykowne, zwłaszcza jeżeli, nie mamy pewności, skąd pochodzą mięczaki. Spożywanie owoców morza, które nie zostały poddane obróbce termicznej, zwiększa ryzyko zatrucia pokarmowego.
Warto eksperymentować w kuchni i jeść małże oraz inne owoce morza, bo stanowią one cenne urozmaicenie zdrowej diety. Możemy je przygotować na wiele różnych sposobów, korzystając z tradycyjnych przepisów kuchni z różnych zakątków świata oraz tworząc autorskie dania.
Źródła:
L. Żmudziński, Świat zwierzęcy Bałtyku, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1974
Solomon, Berg, Martin, Villee, Biologia, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa, 1996
L. Żmudziński, Żywe skarby mórz, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1980
