Na swojej drodze spotkasz naprawdę wiele różnych osób. Będzie cechować ich inna moralność, inny poziom emocjonalności czy podejście do etyki. Różnić się będą między sobą wyznawanym systemem wartości czy sposobem na dążenie do celu. Być może już choćby spotkałeś na swojej drodze makiawelistę. Być może choćby pomyliłeś go z psychopatą. Te dwa pojęcia są bowiem do siebie podobne na pierwszy rzut oka, ale różnią się między sobą jednak dość znacząco, jeżeli tylko wiesz, gdzie szukać tych różnic. Dowiedz się więcej na temat makiawelizmu – poznaj ten typ osobowości, co pomoże Ci w identyfikacji pewnych zachowań, z którymi być może się spotkałeś. Być może też Ty sam je przejawiasz, ale nie do końca jesteś tego świadomy.
Czym jest makiawelizm?
Makiawelizm to pojęcie, które powstało od nazwiska Niccolò Machiavelliego i związane jest z jego głośnym dziełem „Książę”. To właśnie w nim opisał władcę idealnego. To koncepcja psychologiczna, która powstała na bazie traktatu z zakresu filozofii politycznej. Dzieło to powstało w 1512 roku i opiera się na założeniu, iż władca sprawuje władzę absolutną. W jej myśl może sięgać po wszystkie możliwe środki, te moralne i te niemoralne też, by osiągnąć zamierzone cele.
W tym ujęciu zgodnie z makiawelizmem władca może wykorzystać swoją władzę tak, jak mu się to podoba, bo osiągnięcie celu jest nadrzędne nad wszystkim innym. Taki władca musi charakteryzować się siłą, ale też przejawiać pewien stopień wyrafinowania, by wiedzieć, jakie działania będą w tym momencie najlepsze. Władca zgodnie z tą myślą nie krzywdzi dla samego krzywdzenia. W kontaktach z poddanymi myśli przede wszystkim strategicznie i stosuje elastyczne podejścia. To bardzo pragmatyczne podejście, które ma na celu jedno – znalezienie skutecznego rozwiązania danej sytuacji, co jest przecież obowiązkiem władcy. Etyka i moralność nie mają znaczenia, chodzi o skuteczność działania. jeżeli można cel osiągnąć dzięki moralnemu i etycznemu podejściu to dobrze. jeżeli nie – taki władca też nie widzi w tym żadnego problemu, bo liczy się tylko cel sam w sobie, nie droga do niego.
Tak to wygląda w ujęciu politycznym, a jak sprawa wygląda w psychologii?
Czym jest osobowość makiaweliczna?
Osobowość makiaweliczna to typ osobowości, który nie odbiega zbytnio od obrazu idealnego władcy. Oczywiście, taka osoba nie jest władcą w sensie dosłownym, monarchicznym. To, co ma znaczenie to jego zachowanie. Osoba z osobowością makiaweliczną skupia się przede wszystkim na osiągnięciu własnych celów. A powiedzenie „cel uświęca środki” może być jej życiowym motto.
Makiawelista nie odczuwa wyrzutów sumienia, jeżeli zrobi coś, co przez inne osoby postrzegane jest jako niemoralne, krzywdzące czy niewłaściwe. Wychodzi on bowiem z założenia, iż skoro mógł to zrobić, by osiągnąć cel, skoro było to konieczne, by dopiąć swego i zrealizować założenia, to właśnie to należało zrobić, bez względu na to, czy komuś się to podoba, czy też nie.
Czasami może się wydawać, iż osobowość psychopatyczna i makiaweliczna to adekwatnie to samo. Jednak wcale tak nie jest. Makiawelista to osoba, którą cechuje zdolność do sięgnięcia po wszelkie możliwe środki, byle tylko osiągnąć zamierzony cel – to czy są to środki moralne, czy też nie, nie ma dla makiawelisty żadnego znaczenia.
Psychopatia to natomiast zaburzenie osobowości. Psychopata to osoba, która nie cofnie się przed stosowaniem okrutnych i bezdusznych metod, byle osiągnąć korzyść dla siebie. Czasami korzyścią samą w sobie jest po prostu krzywdzenie innych ludzi i poczucie, iż ma się nad nimi pełną władzę.
Makiawelista nie krzywdzi dla zabawy czy własnej satysfakcji. jeżeli wybrana przez niego metoda działania kogoś skrzywdzi, jest to – zdaniem makiawelisty – wyłącznie konieczna, poboczna ofiara jego działań. Samo podejście może więc wydawać się podobne, ale po bliższym poznaniu okazuje się z gruntu inne.
Co cechuję makiawelistę?
Z reguły makiaweliści to ludzie niezwykle ambitni i zorientowani na sukces. Chcą robić kariery i osiągnąć sukces na polu zawodowym i finansowym. Potrafią myśleć niezwykle strategicznie i długofalowo, byle tylko osiągnąć zamierzony przez siebie cel i móc sięgać jeszcze dalej i mierzyć jeszcze wyżej.
Są też niezwykle inteligentni i kreatywni, co pozwala im działać w bardziej wysublimowany, kompleksowy sposób, by zabezpieczyć swoje interesy wszędzie tam, gdzie to tylko możliwe. Z powodu swojej niebywałej pomysłowości i dużej inteligencji są też bardzo często cenieni w sytuacjach zawodowych. Zwłaszcza, iż są w stanie zaangażować się bardzo mocno w długofalowe projekty, z których na początku nie ma zbyt wielkich pieniędzy lub wręcz działać bez otrzymywania faktycznego finansowego wynagrodzenia za swoją pracę, jeżeli tylko widzą w tym o wiele większe zyski, które czekają na nich w przyszłości. Nie są jednak naiwni i nie dadzą się omamić pracą dla idei. Wszystko to, co robią jest starannie przemyślane i nastawione na osiągnięcie własnych, bardzo wymiernych korzyści. Po prostu są w stanie te korzyści odwlec w czasie, jeżeli spodziewają się, iż im się to opłaci.
Makiawelista ma też bardzo wysokie poczucie własnej wartości i nade wszystko ceni sobie swoją wolność. Szuka też wszelkich możliwych sposobów, by uniezależnić się od innych ludzi. Dlatego może być przez jakiś czas pracownikiem, by zdobyć wiedzę, umiejętności i kontakty, których tak bardzo potrzebuje, ale zdecydowanie woli być pracodawcą i nie musieć przed nikim odpowiadać – tak, jak prawdziwy władca. Co jeszcze cechuje makiawelistę?
Poglądy na temat natury ludzkiej
Makiawelista ma z gruntu negatywne zdanie na temat ludzi. Uważa ich za niegodnych zaufania, leniwych, zakłamanych, naiwnych, tchórzliwych i egoistycznych. Dlatego wychodzi z założenia, iż nielojalne zachowanie względem nich, lekceważenie innych i kompletny brak zaufania do nich jest czymś, co powinien przejawiać każdy inteligentny człowiek.
Uważa też, iż te wszystkie cechy, choć dyskredytują innych jako równych mu partnerów, sprawiają, iż można nimi manipulować i wykorzystywać do własnych celów, bo są zbyt słabi, by się w ogóle zorientować, iż padają ofiarami manipulacji. Uważa też, iż zmanipulowani i prowadzeni przez niego ludzie są doskonałym narzędziem do osiągania określonych celów.
To może wskazywać, iż traktują ludzi bardziej przedmiotowo niż podmiotowo. Jednak makiaweliści, gdy uznają, iż znaleźli godnego partnera, mogą traktować go podmiotowo i poświęcać mu swoją uwagę.
Moralność
Makiawelista wie, czym jest norma moralna. Moralność jako taka nie jest dla nich konceptem obcym. Makiaweliści nie odrzucają moralności jako takiej, jednak nie traktują jej też jako przeszkody w osiągnięciu celu. jeżeli cel wymaga zachowań niemoralnych i będą się z tym wiązały określone korzyści, makiawelista nie zawaha się złamać norm moralnych. W innych okolicznościach te same normy moralne może respektować i szanować.
Makiawelista wcale nie musi tez postępować niemoralnie. jeżeli jest inne wyjście z danej sytuacji, inna droga pozwoli osiągnąć określone korzyści i osiągnąć cel, makiawelista po nią sięgnie. Może też zaprzestać działań niemoralnych, jeżeli nie będą mu się one w dłuższej perspektywie opłacać. jeżeli długofalowe skutki przyniosą negatywny odzew – na przykład pewne działanie sprawi, iż makiawelista padnie ofiarą działań odwetowych, a cudza zemsta może bardzo zaszkodzić czy wręcz zagrozić jego zdrowiu i życiu, makiawelista wycofa się. Nie krzywdzi bowiem dla samego faktu krzywdzenia i potrafi myśleć strategicznie. Zawsze wybierze to, co przyniesie mu więcej korzyści. Czasami jest w stanie iść dłuższą drogą, ponieść pewną ofiarę w działaniach krótkofalowych, bo wiedzą, iż takie postępowanie w perspektywie długofalowej o wiele bardziej im się to opłaci.
To bardzo luźny stosunek do norm moralnych, który może przysparzać problemów w kontaktach z innymi ludźmi, niemakiawelistami. Są oni bowiem przekonani, iż wszyscy mają podobne spojrzenie na świat i normy moralne i nie rozumieją, iż jest inaczej. Takie zetknięcie z rzeczywistością może spotkać się z ich niezrozumieniem, oburzeniem i choćby obrazą.
Chłód emocjonalny
Tym, co zwraca bardzo mocno uwagę w przypadku makiawelistów, jest ich specyficzny chłód emocjonalny. W niektórych kręgach badawczych uważany jest on wręcz za najważniejszą cechę makiawelistów. Takie osoby cechuje brak empatii, a także brak emocjonalnego zaangażowania w daną relację.
To wszystko pozwala makaiweliście skupiać się nie na emocjach, a na całkowicie racjonalnym podejściu i orientacji poznawczej, kosztem orientacji emocjonalnej. Makiawelista czyta sygnały, które wysyłają mu inne osoby i analizuje je zupełnie na chłodno, bez angażowania emocji, które mogą mu zaburzyć obraz sytuacji. To pozwala im panować nad daną sytuacją całkowicie – może nawigować konfliktem tak, jak mu tylko wygodnie, bez zaangażowania emocjonalnego.
Ten chłód emocjonalny uodparnia też makiawelistę na wszelkie wpływy społeczne – na przykład czyjś płacz i prośby, którym nie towarzyszą racjonalne, chłodne argumenty, zostanie przez niego zignorowany. Liczy się bowiem to, co racjonalne, a nie to, co emocjonalne. Makiawelista będzie ignorował potrzeby innych osób, bo w osiąganiu swoich celów jest bardzo egocentryczny.
Manipulacja
Człowiek z osobowością makiaweliczną to doskonały manipulant. Skoro ma z gruntu złe przekonanie o ludziach i ich naturze, jest w stanie dostrzegać w nich tylko ich wady i złe skłonności, a przy tym z natury czuje się od nich lepszy, nie ma też żadnych zahamowani, by manipulować ludźmi, by osiągnąć swoje własne korzyści.
Manipulacja jest dla nich umiejętnością bardzo cenioną i chętnie wykorzystywaną. Jednak wcale nie korzystają z niej bezrefleksyjnie. To narzędzie, które wykorzystują w bardzo przemyślany sposób. Nie manipulują dla samej manipulacji i poczucia władzy nad innym człowiekiem, makiawelista w ogóle nie działa w ten sposób. Manipuluje tylko wtedy, gdy widzi w tym korzyść i to taką korzyść, która będzie wyższa niż ewentualne straty.
Makiawelista używa manipulacji w bardzo wyrafinowany sposób. Jest w stanie dostosować strategię do drugiego człowieka i skupić się na nim tak, by osiągnąć z tej relacji, jak najwięcej i nie dać się złapać na samej manipulacji. Działa subtelnie, ale skutecznie, bo dla niego najważniejsze jest osiągnięcie celów.
Pamiętaj – makiaweliści mają złe zdanie, więc manipulację postrzegają jako próbę zdobycia kontroli nad wrogim środowiskiem i osiągnięcie zysków ze strony ludzi, którzy w innym wypadku nie przedstawialiby dla makiawelisty większej wartości.
Specyficzny system wartości
W toku badań osób z osobowością makiaweliczną wyszło na to, iż cenią sobie wyżej zupełnie inne wartości niż niemakiaweliści. Makiaweliści podczas badań bardzo wysoko umiejscawiali takie pojęcia jak: wolność, szczęście, majętne życie, dużo wrażeń w życiu, uznanie społeczne czy przyjemność. Nisko za to umiejscawiali takie pojęcia jak: zbawienie, pokój na świecie, bezpieczeństwo narodowe czy równość społeczna.
Wyżej cenią sobie też takie cechy jak: ambicja, inteligencja, odpowiedzialność czy odwaga. Dużo niżej w ich hierarchii znajduje się pomocność, uprzejmość czy uczciwość.
Badania tego typu były prowadzone przez różnych naukowców niezależnie od siebie i wszyscy doszli do podobnych wniosków. Wskazywali też na to, iż system wartości wyznawany przez makiawelistów nieodłącznie wiąże się z ich wysoką samooceną i poczuciem, iż są jednostkami lepszymi niż inni, słabi i niegodni zaufania ludzie.
Specyficzne pojmowanie etyki
Makiawelista rozumie, czym jest etyka i zna jej założenia. Wie, które działania są etyczne, a które uważane są za nieetyczne. Wie, iż kłamstwo i oszustwo zaliczane jest do tej drugiej grupy. To go jednak nie powstrzymuje przed kłamaniem czy oszukiwaniem innym. Jest bowiem egocentrycznie skoncentrowany na osiąganiu celów, a jeżeli jego motywacja do osiągnięcia zamierzonych celów jest wysoka i makiawelista nie zamierza rezygnować, jest skłonny sięgnąć do wszystkich możliwych środków, by osiągnąć to, co chce. Zaspokajanie jego własnych potrzeb ma bowiem dla niego największe znaczenie.
Czy makiawelista może zrezygnować z nieetycznego postępowania? Tak, ale trzeba go do tego przekonać w sposób racjonalny, bo podejście emocjonalne, wskazywanie na moralność i etykę nie odniosą żadnego rezultatu. Makiawelista musi dojść do wniosku, iż w dłuższym rozrachunku na takim postępowaniu więcej straci niż zyska. To może go przekonać do podjęcia innych działań.
Makiawelista w kontaktach międzyludzkich
Makiawelista jest stanie wchodzić w relacje z innymi ludźmi. Wchodzić w związki romantyczne, czy też obracać się w kręgu znajomych i przyjaciół. Ludzie bowiem mają naturalną potrzebę posiadania towarzystwa, potrzebę przynależności i szacunku. A tego nie mogą osiągnąć w samotności. Z badań wynika, iż makiaweliści gorzej niż inni radzą sobie w relacjach długofalowych, ale nie znaczy to, iż w ogóle nie potrafią tworzyć swojej sieci towarzyskiej.
Im wyższy poziom makiawelizmu tym niższe jest poczucie bliskości z przyjaciółmi, a także z mniejszym wsparciem udzielanym przyjaciołom. Z drugiej strony makiaweliści oczekują też mniej wsparcia od przyjaciół, bo cenią sobie swoją wolność i samodzielność, nie chcą pozwolić na to, by ktoś kierował nimi i wpływał na ich działania.
Kobiety-makiawelistki mają większy stopień zaufania do swoich przyjaciółek, niż mężczyźni-makiaweliści w analogicznej sytuacji. Dopuszczają je też bliżej swojego życia i mogą otrzymywać, ale dawać też nieco więcej wsparcia.
Niezależnie od płci jednak makiaweliści mogą czerpać satysfakcję z przyjaźni. Jednak im wyższy poziom makiawelizmu w danej osobie, tym więcej emocji negatywnych wiąże się z przyjaźnią, dlatego makiaweliści nie mają ich zbyt wielu. Jednak potrafią bardzo cenić sobie przyjaciół, których udało im się zdobyć, choćby jeżeli nie do końca potrafią to okazać. Makiawelista może przyjaźnić się zarówno z innymi makiawelistami, jak i otworzyć się na kontakty z niemakiawelistami.
Makiawelista w pracy
Makiawelista w pracy może osiągać sukcesy, a jako szef może prowadzić swoje przedsiębiorstwo do osiągnięcia jak największego sukcesu, przez co będzie bardzo szanowany w towarzystwie i uważany za człowieka sukcesu. Makiawelista może pracować z poświęceniem i angażować się choćby w bardzo przyszłościowe projekty, które duże zyski przyniosą dopiero w dłuższej perspektywie czasu, bo są zdolni do takich poświęceń, choćby jeżeli muszą zgodzić się na początkowy dyskomfort.
Jednak to tylko jedna strona medalu. Makiawelista w pracy może być też źródłem konfliktów i napięć. Osiąganie własnych sukcesów kosztem innych ludzi zawsze bowiem może powodować wiele problemów, wzbudzać u innych pracowników poczucie krzywdy i powodować negatywny odbiór makiawelisty. jeżeli jednak korzyści przewyższają problemy, makiawelista nie będzie widział powodu, by zweryfikować swoje podejście. Dlatego jako współpracownik i szef może być często bardzo ciężki do zniesienia.
Wyzwolenie z makiawelizmu
Osobowość makiaweliczna to jedno z tych zaburzeń osobowości, które naznacza całe życie człowieka i oddziałuje na wszystkie jego sfery. Czy można się uwolnić z makiawelizmu? W zasadzie tak, ale jest to bardzo trudne.
Przede wszystkim makiawelista musiałby najpierw uświadomić sobie, iż ma problem, a jego podejście do życia znacząco odbiega od podejścia innych ludzi. Przekonanie o tym makiawelisty to niezwykle trudne zadanie. Makiawelistom jest po prostu wygodnie tak, jak jest. Nie widzą żadnych problemów w sobie, widzą za to wiele problemów z ludźmi – w końcu postrzegają ludzką naturę w sposób jednoznacznie zły i czują się lepsi od innych. Nie widzą więc powodu, by dostosowywać się do norm społecznych, które wyznawane są przez innych ludzi.
Jeśli uda się przekonać makiawelistę do poszukania pomocy, najlepsze efekty przynosi psychoterapia. Makiawelista musi przewartościować bowiem całe swoje życie, zmienić swój sposób postrzegania innych ludzi i rzeczywistości. Musi nauczyć się respektować potrzeby innych, rozwijać w sobie empatię i zacząć postrzegać ludzi podmiotowo, nie tylko jako narzędzia do osiągania celu. Psychoterapia to idealny sposób, by to osiągnąć.
Jeśli masz do czynienia z makiawelistą i nie chcesz paść ofiarą jego manipulacji, musisz nauczyć się stawiać swoje własne granice i nauczyć się ich bronić. Asertywność i zrozumienie tego, iż nie zawsze musisz robić wszystko to, czego chcą od Ciebie inni, pracowanie nad swoją samooceną i umiejętność twardego mówienia „nie” – bez wchodzenia w dyskusję, bez tłumaczenia się, to wszystko może bardzo Ci w tym pomóc. Musisz rozumieć w jaki sposób funkcjonowania makiawelisty, a wtedy nauczysz się dostrzegać pewne symptomy manipulacji i nauczyć się jej unikać.
