Leki oczne to preparaty podawane na powierzchnię gałki ocznej lub do worka spojówkowego stosowane w celu leczniczym, diagnostycznym lub profilaktycznym. Najczęściej są to preparaty w postaci kropli, zawiesin, emulsji lub maści i żeli. W niniejszym artykule zostaną opisane różne postacie tych leków oraz sposób ich stosowania.
Wymagania dla leków ocznych i ich zastosowanie
Ze względu na to, iż narząd wzroku jest bardzo wrażliwy na działanie czynników zewnętrznych, leki oczne podawane na powierzchnię oka lub do worka spojówkowego muszą spełniać określone, bardzo wysokie wymagania co do ich składu i adekwatności. Stosowanie leków ocznych, oprócz działania leczniczego/profilaktycznego lub diagnostycznego, może bowiem wywołać różne działania niepożądanych, które mogą obniżać lub ograniczać skuteczność tych leków.
Wymogi jakie są stawiane lekom ocznym to m.in. jałowość oraz izotoniczność. Co to oznacza?
Jałowość: Leki stosowane do oka muszą być pozbawione zanieczyszczeń mikrobiologicznych tzn. nie mogą zawierać bakterii (lub ich przetrwalników), grzybów (lub ich zarodników), pierwotniaków czy wirusów. Każdy producent leków ocznych musi zagwarantować ich jałowość na etapie produkcji (w przemyśle farmaceutycznym) lub ich wytwarzania (w aptece). Bardzo ważna jest też jałowość leków ocznych w czasie ich stosowania, co jest zapewniane przez dodatek środków konserwujących lub zastosowanie odpowiednich systemów opakowań. Oczywiście pacjent także musi prawidłowo stosować potem te leki, w taki sposób aby nie doszło do ich zanieczyszczenia.
Izotoniczność: Leki stosowane do oka powinny być izotoniczne, co oznacza, iż mają podobne ciśnienie osmotyczne do płynu łzowego. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko podrażnienia gałki ocznej na skutek dużej różnicy ciśnień osmotycznych między aplikowanym preparatem, a płynem komórkowym.
Leki oczne mogą mieć różną postać, ale najczęściej stosowane są jako:
- krople do oczu (wodne lub olejowe)
- płyny do oczu
- zawiesiny do oczu
- emulsje do oczu
- maści do oczu
- żele do oczu
Użyte substancje lecznicze do preparatów ocznych mogą mieć bardzo różny skład i zastosowanie. Mogą to być substancje o działaniu na układ wegetatywny, leki stosowane w leczeniu jaskry, przeciwinfekcyjne, przeciwzapalne, przeciwalergiczne, znieczulające, odkażające, preparaty sztucznych łez itp. Na temat najczęściej stosowanych grup leków i sposobu ich aplikowania będziemy pisać w kolejnym artykule.
Należy pamiętać, iż nie wolno samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem okulistą stosować ww. leków. W przypadku zaś kiedy taki lek został wypisany warto dopytać w aptece farmaceutę jak powinien być adekwatnie stosowany i przechowywany. Jest to bardzo ważne, ponieważ gwarantuje adekwatne stosowanie kropli i unikanie ewentualnych podrażnień gałki ocznej lub pogorszenie się danego schorzenia narządu wzroku.
Przechowywanie pojemników z lekami ocznymi (butelek, tubek itp.) oraz sposób zastosowania leków ocznych
- Przechowywać w czystym, chłodnym miejscu w warunkach określonych przez producenta. Niektóre leki oczne należy po otwarciu przechowywać w lodówce. Wszystkie informacje dotyczące przechowywania podane są przez producenta na opakowaniu i ulotce dołączonej do opakowania.
- W przypadku maści należy unikać chłodzenia, ponieważ aplikacja będzie trudniejsza i może to też podrażnić oko.
- Leki oczne w postaci zawiesiny należy wstrząsnąć przed zastosowaniem.
- Przed użyciem należy sprawdzić datę ważności. Ogólnie rzecz biorąc, produkt nie powinien być nie powinien być używany dłużej niż miesiąc po otwarciu. Producent podaje jak długo może lek być stosowany po otwarciu, ale warto jeszcze dopytać farmaceutę.
- Po otwarciu kropli do oczu dobrze jest na opakowaniu napisać datę otwarcia. To ułatwia kontrolowanie terminu, do którego dany lek może być stosowany.
Przykłady leków ocznych i terminu ich stosowania po otwarciu pojemnika:
- 4 tygodnie (większość kropli do oczu np.: Tobrex, Opatanol, Rozacom), niektóre (np.: Cromohexal) choćby krócej – 3 tygodnie.
- 10 dni – krople do oczu wykonane w aptece i zawierające środki konserwujące.
- 24h – krople do oczu wykonane w aptece i niezawierające środków konserwujących.
- 8 tygodni – preparaty w opakowaniach z systemem ABAK (Hydrabak, Filmabak, Zabak, Dicloabak).
- 12 tygodni – preparaty w opakowaniach z systemem COMOD (Allergo-COMOD, Timo-COMOD).
- 6 miesięcy – preparaty nawilżające w opakowaniach z systemem COMOD (np.: HyloComod, PVP-COMOD).
Procedura stosowania kropli ocznych:
- Umyć i wysuszyć ręce.
- W pozycji stojącej, siedzącej lub leżącej, z głową lekko odchyloną do tyłu, spojrzeć w górę.
- Unikać kontaktu końcówki pojemnika z okiem, palcami, skórą lub jakąkolwiek inną powierzchnią, która mogłaby zanieczyścić lub uszkodzić oko.
- Rozciągnąć dolną powiekę ku dołowi, aby utworzyć mały woreczek, do którego należy podać jedną kroplę leku, nie więcej.
- Aby zapewnić stabilność podczas podawania, oprzeć rękę trzymającą pojemnik na drugiej ręce trzymającej powiekę.
Procedura stosowania maści i żeli ocznych:
- Umyć i wysuszyć ręce
- W pozycji stojącej, siedzącej lub leżącej, z głową lekko odchyloną do tyłu, spojrzeć w górę.
- Unikać kontaktu końcówki pojemnika z okiem, palcami, skórą lub jakąkolwiek inną powierzchnią, która mogłaby zanieczyścić lub uszkodzić oko.
- Rozciągnąć dolną powiekę ku dołowi.
- Aby zapewnić stabilność podczas podawania, oprzeć rękę trzymającą pojemnik na drugiej ręce trzymającej powiekę.
- Maść lub żel wycisnąć do worka spojówkowego w ilości ok. 1 cm.
- Aby oddzielić maść od tubki, należy szybkim ruchem obrócić opakowaniem leku.
- Zamknąć powiekę i poruszać gałką oczną w kierunku góra-dół i lewo-prawo w celu równomiernego rozprowadzenia maści lub żelu.
Dodatkowe uwagi:
Jeżeli pacjent stosuje kilka leków ocznych to pomiędzy ich aplikacjami powinien zachować 10 minutowy odstęp.
Jeżeli pacjent używa soczewek kontaktowych to w momencie aplikacji leków ocznych powinien je zdjąć chyba, iż stosuje preparaty oczne pozbawione substancji leczniczej. Ponowne założenie soczewek możliwe jest po 30 min od podania leków ocznych.
Po otwarciu kropli do oczu dobrze jest na opakowaniu napisać datę otwarcia. To ułatwia kontrolowanie terminu, do którego dany lek może być stosowany.
