Naukowcy odkryli, iż nityzynon, lek stosowany na rzadkie choroby sprawia, iż ludzka krew jest toksyczna dla komarów. Badacze sugerują, iż środek ten może stać się nowym narzędziem w walce z chorobami przenoszonymi przez komary, takimi jak malaria, denga, żółta gorączka czy zika.
Komary są nie tylko natrętnymi owadami uprzykrzającymi życie przez swoje swędzące ugryzienia, ale mogą przenosić niebezpieczne choroby. Niektóre gatunki są nosicielami malarii, żółtej febry, dengi czy wirusa Zika. Jednak ciężko się przed nimi chronić. Niezależnie od tego, czy stosujemy środek odstraszający, czy długi rękaw i tak znajdziemy kilka ugryzień.
Kontrola populacji komarów jest kluczową strategią w walce z malarią i innymi chorobami przez nie przenoszonymi. jeżeli chodzi o malarię, to z danych z 2019 roku wynika, iż zachorowało na nią 229 milionów osób, a infekcji nie przeżyło 409 tys. z nich. Około 94 proc. wszystkich przypadków i zgonów miało miejsce w Afryce, a 67 proc. zgonów dotyczyło dzieci w wieku poniżej 5 lat.
Obecnie stosuje się kilka podejść w celu zmniejszenia liczby komarów i ograniczenia przenoszenia malarii. Jedna z metod obejmuje stosowanie leku przeciwpasożytniczego iwermektyny, bo malaria przenoszona jest na ludzi przez ukąszenia samic komarów zakażonych pasożytami z rodzaju Plasmodium. Kiedy komary żywią się krwią zawierającą iwermektynę, ich życie ulega znacznemu skróceniu, co może ograniczyć ich populację.
Jednak iwermektyna jest toksyczna dla środowiska, a jej powszechne stosowanie u ludzi i zwierząt w leczeniu zakażeń pasożytniczych zwiększa ryzyko rozwinięcia lekooporności. Ale nadzieje niosą nowe badania, które ukazały się na łamach pisma „Science Translational Medicine” (DOI: 10.1126/scitranslmed.adr4827). Amerykańscy naukowcy z University of Notre Dame zidentyfikowali w nich obiecującą alternatywę. Odkryli, iż gdy ludzie przyjmują lek nityzynon, ich krew staje się zabójcza dla komarów. To oferuje potencjalnie nowe narzędzie do zwalczania tych owadów i zapobiegania malarii.
Nityzynon
– Jednym ze sposobów na powstrzymanie rozprzestrzeniania się chorób przenoszonych przez komary jest uczynienie krwi zwierząt i ludzi toksyczną dla tych żywiących się krwią owadów – powiedział Lee R. Haines z University of Notre Dame, honorowy członek Liverpool School of Tropical Medicine i współautor badania. – Nasze odkrycia sugerują, iż stosowanie nityzynonu może być obiecującym, nowym, uzupełniającym narzędziem do zwalczania chorób przenoszonych przez owady, takich jak malaria – dodał.
Nityzynon jest stosowany w leczeniu rzadkich chorób dziedzicznych, jak alkaptonurii czy tyrozynemii typu 1. Organizmy ludzi cierpiących na te choroby mają trudności z metabolizowaniem aminokwasu – tyrozyny. Lek działa poprzez blokowanie enzymu dioksygenazy 4-hydroksyfenylopirogronianu (HPPD), zapobiegając gromadzeniu się szkodliwych metabolitów w organizmie człowieka.
Kiedy komary piją krew zawierającą nityzynon, lek blokuje również ten najważniejszy enzym w ich organizmach, co uniemożliwia komarom prawidłowe trawienie krwi i powoduje ich szybką śmierć.
Ostatni posiłek komara
W swoich badaniach naukowcy dostrzegli, iż komary żywiące się krwią osób, które przyjmowały nityzynon w celu leczenia choroby genetycznej padały w ciągu 12 godzin. Krew z nityzynonem zabijała młoda i stare komary oraz te, które są odporne na tradycyjne insektycydy.
Porównując uzyskane wyniki z działaniem iwermektyny uznali, iż nityzynon działa lepiej. – Działanie nityzynonu było fantastyczne. Ma on znacznie dłuższy okres półtrwania w ludzkiej krwi niż iwermektyna, co oznacza, iż jego działanie przeciw komarom utrzymuje się w organizmie człowieka znacznie dłużej – powiedział Álvaro Acosta Serrano z University of Notre Dame, współautor badania.
Zespół badawczy przetestował działanie nityzynonu na samicach komarów Anopheles gambiae, głównego gatunku komarów odpowiedzialnego za rozprzestrzenianie malarii w wielu afrykańskich krajach. Zebrał też dane na temat tego, w jaki sposób lek był metabolizowany w ludzkiej krwi. – W przyszłości korzystne może być naprzemienne stosowanie nityzynonu i iwermektyny w celu zwalczania komarów. Na przykład nityzynon mógłby być stosowany w obszarach, w których utrzymuje się oporność na iwermektynę lub gdzie iwermektyna jest już intensywnie stosowana u zwierząt gospodarskich i ludzi – przyznał Haines.
Środowisko
Wydaje się, iż nityzynon nie ma wpływu na inne ważne owady, które odgrywają rolę zapylaczy w ekosystemach, ale jego szerszy wpływ ekologiczny nie jest dobrze zbadany. Wcześniejsze analizy wykazały, iż iwermektyna zabija inne owady. Co więcej, w przeciwieństwie do iwermektyny, nityzynon nie oddziałuje na układ nerwowy, więc jest mniej neurotoksyczny.
– Nityzynon to wszechstronny związek, który można również stosować jako insektycyd. Szczególnie interesujące jest to, iż jest on ukierunkowany konkretnie na owady ssące krew, co czyni go opcją przyjazną dla środowiska — powiedział Acosta Serrano.
Nityzynon jest drogim lekiem. Opakowanie kosztuje ponad 1000 złotych. W Polsce środek jest refundowany.
Źródło: University of Notre Dame, Science Alert, fot. James D. Gathany/ Wikimedia Commons/ CC0
