Kontrowersyjne leki dopuszczone do obrotu? Kontrola decyzji FDA

Opublikowany raport OIG z nadzoru nad działaniami FDA podsumowuje kontrolę 24 leków. Skupia się on przede wszystkich na trzech z nich. Leki, których dopuszczenie do obrotu według Inspektora Generalnego budzi poważne zastrzeżenia to: aducanumab (Aduhelm), zarejestrowany do leczenia choroby Alzheimera, eteplirsen stosowany w dystrofii mięśniowej (Exondys) i kapronian hydroksyprogesteronu, lek mający zapobiegać przedwczesnym porodom (Makena).

Dwa spośród wymienionych leków są już wycofane z leczenia. W raporcie zostały opisane liczne niedociągnięcia. Polegały one, m.in. na niedostatecznej dokumentacji spotkań ze sponsorami i dodatkowych i nieplanowanych analizach. Decyzje o zatwierdzeniu podejmowane były pomimo wewnętrznych sprzeciwów (własnych recenzentów FDA i komitetów doradczych). Stwierdzono również ogólny brak przejrzystości pracy Agencji ds. Żywności i Leków.

Tradycyjna i przyśpieszona ścieżka zatwierdzenia leku

Food and Drug Administration (FDA) ma możliwość zarejestrowania leku poprzez tzw. przyśpieszoną ścieżka zatwierdzenia. Została ona zaprojektowana w celu możliwości szybszego użycia nowych leków w poważnych i zagrażających życiu schorzeniach. Umożliwia ona wprowadzenie do leczenia leków na podstawie tzw. zastępczych punktów końcowych. Jednak takie podejście wiąże się z ryzykiem, ponieważ zastępcze punkty końcowe nie gwarantują skuteczności. Są one jedynie pewnym przypuszczeniem producenta. Leki dopuszczone do obrotu w trybie przyśpieszonym przez cały czas muszą spełniać standardy bezpieczeństwa i skuteczności. Ich rzeczywiste korzyści kliniczne mogą pozostać nieustalone do czasu zakończenia badań, które są kontynuowane po takim zatwierdzeniu.

Kontrowersje wokół głośnych zatwierdzeń leków i ich późniejszego, stosunkowo szybkiego wycofania z rynku sprawiły, iż ten sposób zatwierdzenia znalazł się pod większą kontrolą. W latach 1992–2023 FDA zatwierdziło 307 leków w trybie przyśpieszonym. W tradycyjnych ścieżkach zatwierdzania leków prowadzone badania muszą wykazać korzyści kliniczne wpływające na wyniki leczenia pacjentów i musi dokonać się to PRZED dopuszczeniem leku do obrotu.

Aducanumab – kontrowersyjny lek na chorobę Alzheimera

Zatwierdzenie aducanumabu w 2021 r. w leczeniu choroby Alzheimera było jedną z najbardziej kontrowersyjnych decyzji w historii FDA. Raport uwypuklił kilka jej nieprawidłowości. Decyzję o zatwierdzeniu oparto na sprzecznych danych z badań.

– „Proces zatwierdzania aducanumabu był szczególnie dziwny”. – powiedziała Pamela Spicer, ekspertka w dziedzinie neurologii i dyrektorka ds. terapii w Citeline, w wywiadzie dla Pharmacy Times ^®. – „FDA współpracowała niezwykle ściśle z Biogen i Agencja sprzeciwiła się zaleceniom własnego komitetu doradczego”. – dodaje Spicer.

Dopuszczenie do obrotu aducanumabu miało miejsce w 2021 roku. Był to właśnie przykład przyspieszonego zatwierdzenia leku sprzedawanego pod nazwą Aduhelm. Miał on być skuteczny w leczeniu choroby Alzheimera poprzez usuwanie blaszek amyloidowych. Badania nie wykazały jednak jednoznacznie, iż usuwanie tych blaszek rzeczywiście poprawia funkcje poznawcze i pamięć osób cierpiących na demencję. Część personelu FDA, a także członkowie jej naukowego komitetu doradczego i inne osoby ze społeczności medycznej i badawczej podzielały te obawy. w tej chwili lek ma status wycofanego z rynku.

Zatwierdzenie pomimo braku dowodów na skuteczność i wycofanie leku mającego zapobiegać przedwczesnym porodom

W raporcie OIG zbadano również przyspieszony proces z 2016 roku wprowadzenia do leczenia eteplirsenu. Lek ten stosuje się w leczeniu dystrofii mięśniowej. Opierało się ono na nieplanowanych wcześniej dodatkowych analizach FDA, co według Inspektoratu Generalnego wzbudzało duże wątpliwości co do stosowania odpowiednich procedur. Wewnętrzny zespół ds. zatwierdzeń FDA doszedł do wniosku, iż lek nie powinien zostać zatwierdzony, ponieważ zastępczy punkt końcowy uznano za zbyt mały, aby przewidzieć realne korzyści kliniczne. Decyzję o dopuszczeniu leku uargumentowano jednak obawą pacjentów z dystrofią mięśniową. w tej chwili badania potwierdzające działanie eteplirsenu wciąż nie są ukończone.

Trzeci lek, o którym wspomina raport OIG to kapronian hydroksyprogesteronu (Makena). Miał być on stosowany w celu zapobieganiu porodom przedwczesnym. Miał być… ponieważ podobnie jak aducanumab wycofano go. Istnieją przesłanki, iż może powodować raka.

Niepokój w świecie medycyny i nauki

Przykłady opisane w raporcie Inspektora Generalnego wzbudziło niepokój w środowisku medycznym i naukowym oraz poddało pod wątpliwość sposób zatwierdzania leków przez FDA i zasadność przyspieszonego zatwierdzania w ogóle. choćby w wyjątkowych sytuacjach. Wszystkie trzy przypadki świadczą o lukach w nadzorze i egzekwowaniu odpowiednich procedur.

Inspektorat Generalny zalecił, aby FDA określiła konkretne punkty, które wewnętrzna rada ds. przyspieszonego zatwierdzania miałaby egzekwować w czasie rozpatrzeń niektórych wniosków o zatwierdzenia leków oraz aby podjęła odpowiednie kroki w celu ulepszenia sposobu dokumentacji w aktach administracyjnych dotyczących zatwierdzeń. FDA zgodziło się jedynie na ulepszenie dokumentacji.

– „Biorąc pod uwagę znaczenie roli FDA w zatwierdzaniu leków dla społeczeństwa, niezwykle ważne jest, aby Agencja miała odpowiednie zabezpieczenia, które zrównoważą ryzyko i zapewnią spójne i adekwatne praktyki” .— stwierdzili autorzy w oficjalnym raporcie.

Źródło:

1. FDA’s Accelerated Approval Pathway Under Scrutiny for Key Drug Approvals. Pharmacy Times, January 17, 2025. [dostęp.20.01.2025] https://www.pharmacytimes.com/view/fda-s-accelerated-approval-pathway-under-scrutiny-for-key-drug-approvals
2. Office of Inspector General. How FDA used its accelerated approval pathway raised concerns in 3 of 24 drugs reviewed. U.S. Department of Health and Human Services. January 2025. Accessed January 17, 2025. https://oig.hhs.gov/documents/evaluation/10160/OEI-01-21-00400.pdf
3. https://mgr.farm/aktualnosci/leki-z-hydroksyprogesteronem-kapronianowym-zostana-wycofane-z-rynku-ue/