Komórki macierzyste ratunkiem w chorobach układu krwiotwórczego

Światowy Dzień Krwi Pępowinowej obchodzony jest corocznie 15 listopada. To czas akcji edukacyjnych, podczas których eksperci przekazują przyszłym rodzicom wiedzę dotyczącą leczniczych adekwatności komórek macierzystych. W przypadku niektórych chorób przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych z krwi pępowinowej przynosi pacjentom więcej korzyści niż przeszczepienie szpiku.

Komórki macierzyste mogą przekształcać się w niemal każdy rodzaj komórek organizmu i regenerować uszkodzone tkanki. Stanowią klucz do leczenia ciężkich chorób hematologicznych, onkologicznych – od białaczek, chłoniaków, szpiczaków, poprzez anemie, aż po choroby układu odpornościowego i metaboliczne, takie jak np. zespół Hurler. W ostatnich latach komórki macierzyste są z sukcesem wykorzystywane również w terapiach mózgowego porażenia dziecięcego i zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Większe korzyści z komórek macierzystych pozyskanych z krwi pępowinowej niż ze szpiku

Można je pozyskać z trzech źródeł: ze szpiku kostnego, krwi obwodowej i krwi pępowinowej. Aby komórki macierzyste mogły być wykorzystane w konkretnej terapii, chory musi znaleźć swojego genetycznego bliźniaka, czyli musi wystąpić zgodność tkankowa między dawcą a biorcą. W przypadku przeszczepienia szpiku musi nastąpić zgodność co najmniej 9 na 10 antygenów transplantacyjnych w badanym układzie HLA (Human Leukocyte Antigens – ludzkie antygeny leukocytarne, antygeny zgodności tkankowej) między dawcą i biorcą.

Natomiast o ile chodzi o komórki macierzyste pozyskane z krwi pępowinowej, wystarczy zgodność 4 na 6 antygenów transplantacyjnych. Dodatkowo dane kliniczne pokazują, iż w przypadku niektórych chorób (np. w ostrej białaczce szpikowej u dzieci czy w chorobach metabolicznych) przeszczepienie krwiotwórczych komórek macierzystych z krwi pępowinowej przynosi pacjentom więcej korzyści niż przeszczepienie szpiku.

– Krew pępowinowa przez lata była traktowana jako odpad medyczny (utylizowana wraz z pępowiną i łożyskiem), a jest niezwykle cennym źródłem komórek macierzystych. Krwiotwórcze komórki macierzyste wyizolowane z krwi pępowinowej mogą być wykorzystywane zarówno do przeszczepień autologicznych (sytuacja, kiedy dawca jest jednocześnie biorcą pobranych komórek), jak i przeszczepień allogenicznych (biorca dostaje komórki od innej osoby) – komentuje dr n. med. Dariusz Boruczkowski, specjalista transplantologii klinicznej.

Lekarstwo zdeponowane w banku

W przypadku leczenia chorób onkologicznych i hematologicznych czas jest kluczowy. Im szybciej zacznie się ten proces, tym większe są szanse na sukces. W przypadku terapii wykorzystujących komórki macierzyste pozyskane z krwi pępowinowej nie trzeba szukać latami zgodnego dawcy. Krew pępowinowa po zdeponowaniu w banku jest dostępna do przeszczepienia bliźniakowi genetycznemu.

– Aby szpik mógł zostać pobrany od zgodnego dawcy, ten najpierw musi być dostępny i musi być w dobrym stanie zdrowia, aby pobranie w ogóle było możliwe. To, iż ktoś zarejestrował się w bazie dawców szpiku i jest czyimś bliźniakiem genetycznym, to nie znaczy, iż będzie mógł realnie pomóc. W przypadku krwi pępowinowej ta ścieżka jest krótsza. Komórki macierzyste są przechowywane w banku w odpowiednich warunkach i czekają na biorcę – dodaje doktor Boruczkowski.

Preparat można przechowywać bezterminowo

Pobranie krwi pępowinowej to nieinwazyjny i bezbolesny zabieg przeprowadzany przez przeszkoloną położną. Wykonuje się go w tracie porodu, po odcięciu pępowiny dziecka. Proces jest bezpieczny zarówno dla matki, jak i dla noworodka. Pobranie nie zabiera krwi narodzonemu dziecku. Krew pobiera się dopiero wtedy, gdy pępowina przestanie tętnić, nie wcześniej niż po 60 sekundach od narodzin.

Po pobraniu krew pępowinowa jest odbierana ze szpitala i transportowana do laboratorium banku komórek macierzystych. W kolejnym etapie krew jest poddawana preparatyce. To właśnie wtedy, dzięki zaawansowanym metodom laboratoryjnym, izoluje się cenny koncentrat: frakcję komórek zawierającą hematopoetyczne komórki macierzyste (HSC, jedyna populacja komórek w organizmie zdolna do całkowitego i ciągłego odtwarzania wszystkich typów komórek krwi i układu odpornościowego). Wyizolowane komórki macierzyste są przechowywane w oparach ciekłego azotu, w temperaturze poniżej –176 stopni Celsjusza. W takich warunkach ten cenny materiał można przechowywać bezterminowo i nie traci on swoich adekwatności.

Narodziny dziecka to jedyny moment, kiedy można pobrać krew pępowinową i zabezpieczyć zawarte w niej komórki macierzyste. Jak zaznacza lek. Tomasz Baran, wiceprezes Zarządu Polskiego Banku Komórek Macierzystych, warto świadomie wcześniej podjąć decyzję o bankowaniu krwi pępowinowej.

– Przyszłości nie da się przewidzieć, ale można być lepiej zabezpieczonym na wypadek chorób w rodzinie. Takim zabezpieczeniem jest bankowanie komórek macierzystych z krwi pępowinowej. Dzięki nim można uratować życie choremu dziecku w rodzinie, ale również zupełnie obcej osobie. Wystarczy, że rodzice zdecydują się na przekazanie krwi pępowinowej na cele publiczne – mówi.

Zwiększanie publicznych zasobów krwi pępowinowej jest konieczne

Znalezienie odpowiedniego, niespokrewnionego dawcy to niełatwe zadanie. Dlatego w listopadzie Polski Bank Komórek Macierzystych (największy bank komórek macierzystych w Europie) wspólnie z Fundacją DKMS już po raz trzeci startuje z akcją „Dni Krwi Pępowinowej i Dzień Dawcy Szpiku – razem dla wspólnego celu!”.

– To nasz wspólny apel o aktywną pomoc w walce z chorobami układu krwiotwórczego w Polsce. Każdy może dołączyć do rejestru potencjalnych dawców szpiku. Ponadto specjalną szansą jest dawstwo krwi pępowinowej – taką możliwość mają tylko rodzice spodziewający się dziecka. Każdy nowy potencjalny dawca szpiku i porcja krwi pępowinowej to nadzieja dla kogoś, kto walczy o zdrowie i życie. Dzięki krwiotwórczym komórkom macierzystym możemy pomagać pacjentom i leczyć coraz więcej nowotworów krwi i innych chorób. Naszą akcją chcemy pokazać i nagłośnić istotny dla nas wszystkich komunikat, iż komórki macierzyste mogą uratować zdrowie i życie ludzi – komentuje lek. Tomasz Baran.

Na czym dokładnie polega akcja?

Od 17 do 26 listopada w wybranych szpitalach, w 8 województwach w Polsce – kujawsko-pomorskim, zachodniopomorskim, lubelskim, łódzkim, opolskim, mazowieckim, śląskim, wielkopolskim – będzie można bezpłatne przekazać krew pępowinową na cele publiczne. Jednocześnie wszyscy obecni na oddziałach będą mogli zarejestrować się jako potencjalni dawcy szpiku kostnego w bazie dawców Fundacji DKMS. Każdy dawca szpiku, w zależności od liczby przeprowadzonych procedur, otrzyma odznakę honorową. Ponadto dzieci, których rodzice zdecydowali się oddać krew pępowinową, otrzymają specjalny certyfikat Najmłodszego Honorowego Dawcy Krwi Pępowinowej.

Partnerem akcji organizowanej przez Polski Bank Komórek Macierzystych jest Fundacja DKMS.

– Cieszymy się, iż już po raz trzeci możemy działać wspólnie z PBKM. Chcemy, aby każdy wiedział, że w Polsce są już metody, które pozwalają coraz skuteczniej walczyć z nowotworami krwi. Materiał do tej proceduryjest w zasięgu naszych rąk. To komórki macierzyste. Dla około jednej trzeciej chorych ratunkiem jest skorzystanie z bazy dawców niespokrewnionych. Dlatego potrzebne jest sukcesywne powiększanie bazy dawców szpiku i publiczne bankowanie komórek macierzystych – mówi Agnieszka Kobus, koordynatorka ds. rekrutacji dawców Fundacji DKMS.

Przeczytaj także: „Terapia komórkami macierzystymi w chorobie Parkinsona” i „Naukowcy z UJ opracowali nową terapię na osteoartrozę”.