Klotrimazol i nystatyna mają różny mechanizm działania, inny zakres skuteczności a ich jednoczesne stosowanie powoduje wzajemne osłabienie aktywności leczniczej. Mimo, iż nie należą do niedawno odkrytych, nieustannie pomagają rzeszom pacjentów w leczeniu ich jednostek chorobowych.
Klotrimazol w recepturze aptecznej
Klotrimazol (Clotrimazolum) to biały lub jasnożółty krystaliczny proszek (Clotrimazolum pulvis pro receptura). Jest praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, dobrze rozpuszcza się w etanolu 96%. Substancję należy chronić od światła.
Stosowany w dermatologii i ginekologii w postaci globulek, kremów, zasypek, zawiesin, pudrów płynnych i roztworów etanolowych. Jest skuteczny w leczeniu grzybic błon śluzowych, skóry, paznokci, łupieżu pstrego, rumieniowatego czy pieluszkowego zapalenia skóry.
Klotrimazol to pochodna imidazolu o szerokim spektrum działania grzybostatycznego w stężeniu do 10µl/ml i grzybobójczego w stężeniu od 10µl/ml. Działa na większość grzybów wywołujących zakażenie u człowieka. Ponadto w przeciwieństwie do nystatyny wykazuje działanie przeciwbakteryjne wobec bakterii Gram – dodatnich, przeciwpierwotniakowe i przeciwzapalne. Jego działanie obejmuje obszar aktywności amfoterycyny B, nystatyny oraz gryzeofulwiny.
Klotrimazol – mechanizm działania
Podobnie jak w przypadku nystatyny mechanizm działania polega na zaburzeniu czynności i przepuszczalności błony komórkowej grzyba. Osiągany jest on jednak w inny sposób. Związek ten hamuje syntezę ergosterolu oddziaływując z 14-alfa demetylazą, która jest niezbędna do przekształcenia lanosterolu w ergosterol. Wynikiem tego jest niedobór ergosterolu i nagromadzenie 14-metylosteroli, zaburzenie czynności błony komórkowej i śmierć komórki.
Po podaniu dopochwowo, jak i na skórę, klotrimazol praktycznie nie wchłania się do krwiobiegu, co zmniejsza ryzyko działań niepożądanych. Klotrimazol użyty wraz z nystatyną osłabia jej działanie.
Przykłady recept
Rp.
Clotrimazoli pulv. 2,0
Acidi salicylici 1,0
Glycerini 10,0
Spir.Vini 96° ad 100,0 M.f.sol.
D.S. 3 razy dziennie przemywać skórę objętą łupieżem
Rp. Clotrimazoli 0,5
Talci
Zinci oxidi aa
ad 100,0
M.f.pulv.
D.S. Na chorą skórę 2 razy dziennie
Nystatyna w recepturze aptecznej
Nystatyna (Nystatinum) to żółty lub jasnobrunatnawy proszek o adekwatnościach higroskopijnych. Praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie i etanolu 96%. Związek zaleca się przechowywać w hermetycznym pojemniku, chroniąc od światła. Zmiana zabarwienia substancji z żółtego na brązowy świadczy o rozkładzie chemicznym nystatyny i zaniku jej leczniczego działania.
Czytaj także: Nystatyna i jej zastosowanie
Nystatyna – mechanizm działania:
Nystatyna to przedstawiciel antybiotyków polienowych, wyodrębniony z hodowli promieniowców Streptomyces noursei. Jej działanie polega na wiązaniu z ergosterolem, składnikiem błony komórkowej. Powoduje to powstanie porów i kanalików, a tym samym zaburzenie funkcji ochronnej błony, wydostanie się na zewnątrz składników komórki, przerwanie procesów metabolicznych, a w efekcie obumarcie komórki grzyba. Nystatyna działa na wiele szczepów drożdży i grzybów drożdżakopodobnych. Jest szczególnie skuteczna na drożdżaki z rodzaju Candida (w tym Candida albicans). Mimo, iż związek należy do antybiotyków nie działa przeciwbakteryjnie. Przyczyną jest brak steroli w błonie komórkowej bakterii. Nie działa też na dermatofity w przeciwieństwie do klotrimazolu.
Jednak podobnie do klotrimazolu jej działanie grzybobójcze lub grzybostatyczne zależy od użytego stężenia. Nystatyna nie wchłania się z przewodu pokarmowego, ani przez skórę. Ogranicza to jej zastosowanie do terapii miejscowych. Najczęściej leczymy nią grzybice jamy ustnej, pochwy czy pleśniawki błon śluzowych dziąseł, języka, czerwieni wargowej oraz przełyku. Preparaty w składzie których możemy ją spotkać to maści, zasypki, globulki dopochwowe czy zawiesiny do stosowania na skórę i błony śluzowe.
W recepturze aptecznej występuje w postaci rozcierki, która w zależności od producenta zawiera inną ilość czystej nystatyny w przeliczeniu na 1 mg surowca. W odróżnieniu od innych surowców ilość nystatyny określa się w jednostkach międzynarodowych. Ze względu na trudną rozpuszczalność związek zawiesza się w warunkach aseptycznych w roztworze wodnym, glicerolowym, podłożu maściowym czy oleju kakaowym.
Przykłady recept
Rp.
Nystatyni 1000000j.
Neomycini sulfatis 0,5
Anaesthesini 0,5
Boracis cum glycerini ad 50,00
D.S. 3 razy dziennie do pędzlowania jamy ustnej
Rp.
Nystatyni 100000j.
Lactosi 0,4
Butyrum cacao q.s.
M.f. glob. vag. D.t.d. No12
D.S. dopochwowo
Podsumowanie
Nystatyna i klotrimazol wykazują działanie przeciwgrzybicze. Osiągają je jednak poprzez inny mechanizm działania. Ich zastosowanie w preparatach recepturowych jest bezpieczne i z reguły skuteczne. Jednoczesne użycie substancji nie jest zalecane, gdyż osłabia aktywności leczniczą. Zrozumienie różnic między nystatyną a klotrimazolem jest najważniejsze dla odpowiedniego doboru terapii przeciwgrzybiczej, zarówno w praktyce aptecznej i klinicznej.
Autor: mgr farm. Sylwia Bogiel
Bibliografia:
- Jachowicz R., Receptura apteczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010
- https://www.aptekarzpolski.pl/receptura/surowce-recepturowe-o-dzialaniu- przeciwgrzybiczym/3/
- http://chpl.com.pl/data_files/2011-09- 21_clotrimazolum_aflofarm,_krem_smpc_13.09.2011.pdf
- https://polfarmex.pl/wp-content/uploads/2024/02/nystapol_chpl.pdf
- Krówczyński , Jachowicz R., Ćwiczenia z receptury, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000
- https://akademiafagronu.pl/wp-content/uploads/bsk-pdf- manager/2020/11/Clotrimazolum.pdf
- Farmakopea Polska XIII, 2023
