Nagły przyrost masy ciała, podobnie jak szybkie chudnięcie, może mieć wiele przyczyn. W tym drugim przypadku, w przypadku niezamierzonej utraty masy ciała, winna może być tarczyca (ubytek masy ciała towarzyszy np. nadczynności tarczycy), przyczyną mogą być schorzenia układu pokarmowego, choroby pasożytnicze, cukrzyca typu 1 czy zakażenie wirusem HIV. Spadek masy ciała ukierunkowuje często diagnostykę także na choroby nowotworowe. A jak jest w przypadku wzrostu masy ciała? To też może być istotny objaw.
Niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy to najczęstsze zaburzenie czynności tarczycy - występuje u ok. 5 proc. dorosłych kobiet i ok. 1 proc. mężczyzn. U chorych stwierdza się zaburzenia w funkcjonowaniu wielu układów i narządów, a wynika to z wielokierunkowego działania hormonów tarczycy, czyli trijodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4). Osoby z niedoczynnością tarczycy skarżą się m.in. na uczucie ciągłego zimna, zmęczenie, senność, zaparcia czy problemy ze skórą (skóra sucha, łuszcząca się, blada), ale nie tylko. Jedną z większych bolączek jest przyrost masy ciała. Często do rozpoznania niedoczynności tarczycy dochodzi na skutek skarg pacjentów na problemy w redukcji masy ciała, nadwagę lub otyłość, którym towarzyszy spowolnienie psychofizyczne. Tak zwane tycie z powietrza jest często początkowym objawem choroby Hashimoto - przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, które jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Reklama
Patomechanizm przyrostu masy ciała w nieleczonej lub leczonej nieadekwatnie niedoczynności tarczycy, jak tłumaczą badacze, polega na zwolnieniu podstawowej przemiany materii (o 35-45 proc.), zmniejszeniu termogenezy, a także zmniejszeniu filtracji kłębuszkowej z upośledzeniem wydzielania wolnej wody.
Warto dodać, iż niedoczynność tarczycy wymieniana jest jako pierwsza, jeżeli chodzi o endokrynologiczne przyczyny otyłości, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
Insulinooporność
Insulinooporność to stan zwiększonej oporności tkanek, a szczególnie wątroby, mięśni i tkanki tłuszczowej, na działanie insuliny, co prowadzi do podwyższonego jej stężenia we krwi. Najczęściej jest skutkiem nieprawidłowego stylu życia (złej diety i zbyt małej aktywności fizycznej), nadwagi i otyłości. Nieleczona prowadzi do wystąpienia stanu przedcukrzycowego i ostatecznie cukrzycy.
Charakterystyczne objawy insulinooporności to: gromadzenie się tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha, napady głodu, nieustająca ochota na słodycze, problemy z redukcją masy ciała (trudności w pozbyciu się nadprogramowych kilogramów szczególnie z okolic brzucha), a także przewlekłe zmęczenie i uczucie senności (zwłaszcza po posiłku). Więcej o objawach, które mogą wskazywać na insulinooporność, a także o sposobach wykrywania problemu, leczeniu i diecie piszemy TUTAJ.
Zespół Cushinga
Przyrost masy ciała może mieć związek z zespołem Cushinga. Zespół Cushinga to zespół różnorodnych objawów klinicznych i zaburzeń metabolicznych wynikających z hiperkortyzolemii, czyli nadmiaru glikokortykosteroidów. Glikokortykosteroidy (w skrócie GKS) to substancje o charakterze hormonów lipidowych wydzielane przez korę nadnerczy w sytuacjach szeroko pojętego stresu dla organizmu. Do grupy glikokortykosteroidów należy m.in. kortyzol. Stale utrzymujący się w organizmie nadmiar kortyzolu, niezależnie od przyczyny, w ostateczności prowadzi do ujawnienia się określonych objawów, niesie za sobą istotne konsekwencje metaboliczne.
Zwykle wyróżnia się dwie postaci zespołu Cushinga: endogenną (ACTH-zależną i ACTH-niezależną; ACTH to hormon adrenokortykotropowy produkowany przez przysadkę mózgową, a pobudzający produkcję kortyzolu przez nadnercza) oraz egzogenną. Najczęściej zespół Cushinga wynika z długotrwałej terapii z użyciem GKS - to postać egzogenna, jatrogenna.
Do objawów zespołu Cushinga zalicza się m.in. otyłość centralną z nagromadzeniem tkanki tłuszczowej na twarzy (zaokrąglenie twarzy, twarz przypomina księżyc w pełni, tzw. moon face), tułowiu - szczególnie w okolicy karku ("kark bawoli"), brzucha i w okolicach nadobojczykowych, do tego nadmierny apetyt, problemy ze zrzuceniem nadmiernych kilogramów, szczupłe kończyny w porównaniu do reszty ciała, liczne rozstępy na skórze brzucha, bioder, piersi i ud, osłabienie mięśniowe i złą tolerancję wysiłku fizycznego, hirsutyzm oraz zaburzenia miesiączkowania.
Zespół policystycznych jajników
Zespół policystycznych jajników (PCOS) to jedno z najczęściej występujących zaburzeń hormonalnych u kobiet w wieku rozrodczym. Charakteryzuje się występowaniem cykli bezowulacyjnych (co powoduje niemożność zajścia w ciążę) i nadprodukcją męskich hormonów płciowych - androgenów, które są przyczyną zmian w organizmie kobiety. Często współwystępuje z insulinoopornością i nadmierną masą ciała. Do wzrostu masy ciała u kobiet z PCOS przyczynia się zaburzenie w odczuwaniu sytości i zwiększenie ilości przyjmowanego pokarmu w wyniku nadmiernego wzrostu stężenia leptyny (fizjologiczne odczucie głodu jest większe). Szacuje się, iż od 40 do 80 proc. kobiet z PCOS ma nadwagę lub otyłość. Co więcej, proces odchudzania jest u nich znacznie trudniejszy niż u osób zdrowych.
Depresja
Wiele badań wskazuje na zawiłą i złożoną relację między depresją i otyłością.
U osób z depresją obserwuje się m.in. zmiany w zakresie apetytu, zmianę diety i wzorców żywieniowych. Depresja może powodować utratę apetytu i spadek masy ciała, ale chory może doświadczać również wzmożonego apetytu, czego efektem jest sytuacja odwrotna, czyli przyrost masy ciała. Przybieraniu na wadze sprzyjają również zmniejszona aktywność fizyczna oraz niektóre przyjmowane leki.
Eksperci zwracają także uwagę, iż psychologiczne konsekwencje problemów z masą ciała, takie jak negatywny obraz własnego ciała i niska samoocena, to czynniki, które napędzają wzrost ryzyka depresji.
Przyjmowanie niektórych leków
Przyrost masy ciała może być działaniem niepożądanym wielu powszechnie stosowanych leków. Do tej grupy zalicza się m.in. leki przeciwpsychotyczne (to m.in. klozapina, olanzapina, chlorpromazyna czy kwetiapina), leki przeciwdepresyjne (w tym trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne - amitryptylina, klomipramina, imipramina, a także tetracykliczne - mirtazapina, mianseryna), glikokortykosteroidy czy leki stosowane w terapii cukrzycy. Inne, niewymienione przez nas leki również mogą częściej niż inne powodować przyrost masy ciała. Dlatego, jeżeli podejrzewasz, iż przyjmowane przez ciebie leki mogą powodować taki efekt, porozmawiaj z lekarzem, ponieważ być może istnieje możliwość zmiany leków powodujących przyrost masy ciała na inne, niedziałające w tym zakresie.
Stres, brak snu, miesiączka, czyli inne możliwe przyczyny
Oczywiście możliwych przyczyn wzrostu masy ciała jest zdecydowanie więcej. Warto wymienić chociażby stres (z powodu stresu może dochodzić m.in. do jego nieprawidłowej interpretacji i rozładowywania emocji poprzez większe spożycie pokarmów) i zbyt małą liczbę godzin snu (niedobór snu wpływa m.in. na zmniejszenie stężenia leptyny, czyli hormonu zmniejszającego apetyt, a także powoduje podwyższenie stężenia greliny, która zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i pobudza apetyt). Do tego należy dodać obniżenie nastroju (to nie to samo co depresja) i "zajadanie smutków". Wahania wagi są również naturalne dla kobiet i wynikają z cyklu menstruacyjnego. Stopniowy wzrost masy ciała jest obserwowany już kilka dni przed okresem, organizm gromadzi spory zapas płynów. Można spodziewać się choćby 1,5-3 kg na plusie.
jeżeli zaobserwowałeś ostatnio u siebie wzrost masy ciała i nie można go wytłumaczyć np. tym, iż jadłeś więcej, niezdrowo, a do tego opuściłeś się w ćwiczeniach bądź w ogóle nie ćwiczyłeś, a szczególnie, jeżeli jeszcze masz wrażenie, iż dodatkowym kilogramom towarzyszą inne objawy - skonsultuj się z lekarzem.
Źródła:
Szwajkosz Katarzyna, Zwolak Agnieszka, Dudzińska Marta, Świrska Joanna, Oszywa-Chabros Anna, Wawryniuk Agnieszka, Łuczyk Robert, Daniluk Jadwiga. Nadwaga i otyłość a niedoczynność tarczycy, Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(7):419-428. eISSN 2391-8306. DOI http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.58447.
https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/view/56330/44469.
https://endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.13.01.1476.
CZYTAJ TAKŻE:
