Kampania dezinformacyjna wymierzona w HPV

Ministerstwo Zdrowia uruchomiło program darmowych szczepień przeciw HPV dla dziewczynek i chłopców w wieku 12 i 13 lat. Jego start zaplanowano na dzień dziecka. W związku z tym środowisko antyszczepionkowe przystąpiło do intensywnej kampanii dezinformacyjnej nie tylko wymierzonej w szczepionki, ale również umniejszającej zagrożenie związane z infekcją wirusem. Ze względu na mnogość wątków, które pojawiają się w debatach internetowych, w kolejnych dniach postaramy się wyjaśnić najważniejsze z nich.

Czym jest HPV?

Wirus brodawczaka ludzkiego (ang. Human papillomavirus) to wirus DNA należący do rodzaju Papillomavirus i rodziny Papovaviridae. HPV jest czynnikiem zakaźnym przenoszonym głównie przez kontakty seksualne, a także przez bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi lub na błonach śluzowych. Szacuje się, iż w ciągu życia kontakt z wirusem ma ok. 50–80% osób aktywnych seksualnie.

Nowotwory wywoływane przez wirusa dotyczą zarówno kobiet, jak i mężczyzn. HPV kojarzony jest głównie z rakiem szyjki macicy, ale może odpowiadać również za zmiany nowotworowe w okolicach sromu, odbytu, prącia, jamy ustnej i gardła (1, 2).

Blisko 90% zakażeń HPV ma charakter bezobjawowy i ustępuje samoistnie, dzięki naturalnej odpowiedzi immunologicznej. Bezobjawowe zakażenie HPV nie wyklucza jednak możliwości zakażenia partnera lub partnerki. W przypadku osób, których organizm nie usunie wirusa, po 5 lub choćby 40 latach od zakażenia może rozwinąć się rak szyjki macicy.

źródło: szczepienia.pzh.gov.pl

Typy wirusa

Istnieje prawie 200 typów HPV, z których ok. 50 infekuje okolice narządów płciowych. Wśród wirusów brodawczaka ludzkiego wyróżniamy:

Profilaktyka

W przypadku HPV stosuje się leczenie miejscowe zachowawcze oraz inwazyjne polegające na chirurgicznym wycięciu zmian (np. elektrokoagulacja, krioterapia, laseroterapia). W związku z tym, iż nie ma leku, który powodowałby wyleczenie HPV, istotna jest profilaktyka w postaci szczepień oraz regularna diagnostyka w postaci cytologii przesiewowej. Warto mieć też na uwadze, iż do czynników ryzyka zakażenia wirusem należą m.in. młody wiek inicjacji seksualnej, duża liczba partnerów seksualnych, palenie papierosów, współistnienie chorób przenoszonych drogą płciową, stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych u kobiet i niestosowanie prezerwatyw. Należy też podkreślić, iż stosowanie prezerwatyw nie chroni przed zakażeniem, a jedynie zmniejsza jego ryzyko.

Powszechny program bezpłatnych szczepień przeciw HPV

Program jest skierowany do dziewcząt i chłopców w wieku 12 i 13 lat. Wybór tych grup wiekowych jest związany z faktem, iż szczepionka jest najskuteczniejsza u osób, które nie zetknęły się jeszcze z wirusem. Stąd zaleca się przyjęcie jej przed rozpoczęciem kontaktów seksualnych. Szczepienie przeciw HPV nie jest obowiązkowe — jest to szczepienie zalecane.

W ramach programu dostępne będą dwie szczepionki wykonywane w schemacie dwudawkowym:

• 2-walentna szczepionka Cervarix, skierowana przeciw typom 16 i 18,
• 9-walentna szczepionka Gardasil 9, skierowana jest przeciw typom 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58.

Mit 1. — Związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy wirusem HPV a rakiem szyjki macicy nie został udowodniony

Mimo iż brzmi ono absurdalnie, powyższe stwierdzenie pojawia się w przestrzeni internetowej. Związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy HPV a rakiem szyjki macicy kwestionowało m.in. Stowarzyszenie Centrum Informacji o Zdrowiu DOBROSTAN w opracowaniu pt. Biała księga szczepień HPV. Kontrowersyjna szczepionka przeciw wirusom HPV — czy skuteczna, bezpieczna i potrzebna? wydanym w 2019 roku. Opracowanie to udostępniane było na portalu Starostwa Powiatowego Opatów. Stowarzyszenie odpowiedzialne za wspomniany dokument od 2020 roku udostępnia treści zniechęcające do szczepień przeciwko COVID-19. Natomiast przed pandemią szerzyło dezinformację wymierzoną w pozostałe szczepionki (1, 2), ale również teksty negujące wpływ człowieka na zmiany klimatyczne.

Narrację tę udostępniał również Arkadiusz Tetela, prawnik związany z antyszczepionkowym stowarzyszeniem STOP NOP. Biolog Peter Duesberg, na którego powołuje się Tetela, znany jest przede wszystkim z kwestionowania związku przyczynowego pomiędzy HIV i AIDS. Na jego stronie możemy przeczytać, iż HIV jest nieszkodliwy, a AIDS jest wywoływane przez leki stosowane w leczeniu AIDS (tzw. hipoteza Duesberga).

źródło: Twitter

Trudno uwierzyć, iż narracja o braku dowodów na związek HPV z rakiem szyjki macicy mogła być udostępniana nieświadomie, gdyż to właśnie wykrycie tej relacji zostało w 2008 roku uhonorowane Nagrodą Nobla. Jej laureat, niemiecki wirusolog Harald zur Hausen, wykazał w 1983 r. rolę HPV w patogenezie raka szyjki, co przyczyniło się do opracowania szczepionek chroniących przed nowotworami narządów płciowych i odbytu. Co więcej, DNA wirusa obecne jest w 99,7% próbek z rakiem szyjki macicy.

Mit 2. — HPV nie stanowi zagrożenia dla mężczyzn, dlatego nie ma sensu szczepić chłopców

Ponieważ największym problemem wywołanym zakażeniem wirusem jest rak szyjki macicy, wątek ten jest najczęściej poruszany w dyskusji o szczepieniach. W związku z tym w opinii publicznej funkcjonuje mylne przeświadczenie, iż wirus ten stanowi zagrożenie wyłącznie dla kobiet, a szczepienie mężczyzn nie ma logicznego sensu. Idealnie obrazuje to przykład youtubera Krzysztofa „Atora” Woźniaka, który w swoim najnowszym filmie poruszającym temat szczepionek przeciwko HPV wypowiada następujące zdanie:

(…) czytam, iż choćby chłopcom w Polsce będą to podawać. Mam nadzieję, iż to jest fake news. No chłopcy chyba na raka szyjki macicy kurde nie mogą cierpieć. Ale drodzy Państwo nie wchodzimy w temat LGBTQwerty i tak dalej. Ale tacy biologiczni chłopcy to chyba nie mają szyjki macicy.

Wyjaśniamy więc, iż infekcja HPV odpowiada zarówno za zmiany w obrębie organów płciowych żeńskich (blisko 100% stanów przedrakowych i raka szyjki macicy, 64-100% stanów przedrakowych i nowotworów pochwy, 5-30% nowotworów sromu), jak i zmiany w obrębie organów płciowych męskich (30% nowotworów prącia). Infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego wiąże się również ze zmianami nowotworowymi narządów, które posiadają obie płcie (90% nowotworów odbytu, 3,7% nowotworów jamy ustnej, 11% nowotworów nosogardzieli, 20% nowotworów nasady języka, migdałków).

Szczepienie chłopców pozostało istotne z drugiego powodu — ograniczając infekcje wirusem u chłopców, zmniejszamy ryzyko, iż ich przyszłe partnerki zostaną przez nich zakażone wirusem, a tym samym uchroni je to przed rozwojem nowotworu szyjki macicy.

Świadomość zagrożeń związanych z HPV

Chińscy badacze opublikowali w 2022 roku pracę, w której, na podstawie analizy postów w mediach społecznościowych, zidentyfikowali problem obarczania kobiet nieproporcjonalną odpowiedzialnością za prewencję infekcji HPV. Naukowcy zwrócili uwagę, iż wpisy odwoływały się do strachu przed zakażeniem i przedstawiały kobiety jako jego główne ofiary. Podkleślili też, iż w Chinach to kobiety zostały zidentyfikowane jako populacja docelowa dla szczepionek przeciwko HPV bez poparcia ze strony specjalistów. Takie podejście zrzuca odpowiedzialność za ochronę siebie i partnera przed zagrożeniami związanymi ze zdrowiem reprodukcyjnym na kobiety, ale również prowadzi do nierówności płci w edukacji na temat zdrowia reprodukcyjnego.

Z kolei badanie ilościowe przeprowadzone przez US National Cancer Institute wykazało, iż 68% Amerykanów ma świadomość istnienia wirusa brodawczaka ludzkiego i podobna liczebnie grupa (64%) zdaje sobie sprawę z istnienia szczepionki chroniącej przed infekcją. Jednak już nieco mniej niż połowa respondentów zdawała sobie sprawę ze związku przyczynowego pomiędzy wirusem a rakiem szyjki macicy. Co więcej, tylko 1 na 5 ankietowanych wiedział o zagrożeniu w postaci raka prącia (19%), odbytu (18%) i jamy ustnej (20%). Badacze ocenili, iż osobami, które wiedziały najmniej na temat HPV, byli zwykle mężczyźni, osoby starsze, z niskim dochodem, a także osoby nieposiadające wyższego wykształcenia.

Gdy szukamy podobnych badań przeprowadzonych w Polsce, w pierwszym momencie uderza fakt, iż większość z nich skupia się na ocenie stanu wiedzy kobiet. Dwa badania, które brały pod uwagę obie płcie, wskazują, iż głównymi czynnikiem mającym wpływ na świadomość zagrożeń związanych z HPV jest wykształcenie i wiedza (1, 2). Badania te skierowane były jednak wyłącznie do rodziców.

Podsumowanie

W związku z rozpoczęciem powszechnego programu szczepień przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego środowiska antyszczepionkowe nasiliły kampanię dezinformacyjną wymierzoną nie tylko w szczepienia, ale również w choroby związane z infekcją. W związku z licznymi narracjami, które zalały w ostatnich dniach Internet, wątki związane z HPV będziemy omawiać regularnie w kolejnych artykułach.

Źródła

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego: https://szczepienia.pzh.gov.pl/dla-lekarzy/szczepienia-hpv/o-wirusie-hpv-i-chorobach/

Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/292351,hpv-wirus-brodawczaka-ludzkiego-objawy-leczenie-badania-i-rokowania

Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/szczepienia/szczepienia-i-szczepionki/65352,szczepienie-przeciwko-wirusowi-brodawczaka-ludzkiego-hpv

Cancer Research UK: https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/infections-eg-hpv-and-cancer/does-hpv-cause-cancer

Ljubojevic, S., & Skerlev, M. (2014). HPV-associated diseases. Clinics in dermatology, 32(2), 227-234. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0738081X13001570

Szymonowicz KA, Chen J. Biological and clinical aspects of HPV-related cancers. Cancer Biol Med. 2020 Nov 15;17(4):864-878. doi: 10.20892/j.issn.2095-3941.2020.0370. Epub 2020 Dec 15. PMID: 33299640; PMCID: PMC7721094. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7721094/

Po Dyplomie: https://podyplomie.pl/monografie-po-dyplomie/34787,szczepienie-przeciw-hpv-informacje-praktyczne

Ministerstwo Zdrowia: https://www.gov.pl/web/zdrowie/o-szczepionce

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/hpv/?strona=4

Ministerstwo Zdrowia: https://www.gov.pl/web/zdrowie/pytania-i-odpowiedzi2

Nagroda Nobla: https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2008/prize-announcement/

Nagroda Nobla: https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2008/hausen/facts/

Okunade KS. Human papillomavirus and cervical cancer. J Obstet Gynaecol. 2020 Jul;40(5):602-608. doi: 10.1080/01443615.2019.1634030. Epub 2019 Sep 10. Erratum in: J Obstet Gynaecol. 2020 May;40(4):590. PMID: 31500479; PMCID: PMC7062568. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7062568/

Li, Y., Guo, Y., & Lin, H. (2022). Feminized Virus: A Content Analysis of Social Media’s Representation of HPV Vaccine. Social Media + Society, 8(3). https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/20563051221104232

Jo S, Pituch KA, Howe N The Relationships Between Social Media and Human Papillomavirus Awareness and Knowledge: Cross-sectional Study
JMIR Public Health Surveill 2022;8(9):e37274 doi: 10.2196/37274 PMID: 36125858 PMCID: 9533211 https://publichealth.jmir.org/2022/9/e37274/

Smolarczyk K, Duszewska A, Drozd S, Majewski S. Parents’ Knowledge and Attitude towards HPV and HPV Vaccination in Poland. Vaccines. 2022; 10(2):228. https://doi.org/10.3390/vaccines10020228

Sypień P, Zielonka TM. Knowledge and Awareness of Polish Parents on Vaccination against Human Papillomavirus. Vaccines. 2022; 10(7):1156. https://doi.org/10.3390/vaccines10071156