Kacheksja bardzo często towarzyszy chorobie nowotworowej i może w istotny sposób utrudniać cały proces leczenia. Czym jest i jakie są jej objawy? W jaki sposób możemy pomóc pacjentowi zmagającemu się z kacheksją? Tego dowiesz się z poniższego artykułu.
Kacheksja nazywana jest inaczej zespołem wyniszczenia nowotworowego i rozwija się u ponad połowy pacjentów zmagających się z zaawansowaną chorobą onkologiczną. Kacheksja towarzyszy najczęściej rakowi trzustki, przełyku, krtani, żołądka czy płuc. Bardzo ważne jest więc wczesne jej wykrycie i wdrożenie odpowiedniego wsparcia lekarskiego i żywieniowego. Występująca kacheksja może zwiększyć ryzyko wystąpienia powikłań oraz opóźnić proces leczenia.
Wśród czynników zwiększających ryzyko wystąpienia kacheksji wymienić można między innymi: zaburzenia metaboliczne i immunologiczne, stosowany sposób leczenia nowotworu (chemio i/lub radioterapia), niedrożność przewodu pokarmowego, ograniczoną aktywność fizyczną czy powikłania pooperacyjne.
Kacheksja – czym jest?
Kacheksję definiuje się jako zaburzenie bilansu energetycznego, czyli równowagi pomiędzy podażą a wydatkiem energii dostarczanej wraz z dietą. Towarzyszy jej zespół objawów charakteryzujących się znaczną i niezamierzoną utratą masy ciała połączoną ze zmniejszeniem apetytu. Spora utrata masy ciała bardzo często kojarzona jest z długotrwałymi głodówkami czy stosowaniem restrykcyjnych diet. W przypadku kacheksji ubytek beztłuszczowej masy ciała często następuje wbrew woli pacjentów i może wystąpić w początkowym stadium choroby, gdy apetyt nie pozostało zaburzony. W przypadku zespołu wyniszczenia nowotworowego dochodzi do utraty zarówno tłuszczu, jak i białek mięśni – nie tylko tkanki tłuszczowej.
Co warto zaznaczyć, są to niejednokrotnie procesy nieodwracalne, których nie da się cofnąć, stosując u chorego zwiększoną podaż kalorii. Wszystko za sprawą toczącego się przewlekłego stanu zapalnego oraz zaburzeniom metabolicznym, wywoływanym poprzez substancje produkowane przez komórki nowotworowe, stymulujące większą produkcję cytokin prozapalnych. Efektem zachodzących zmian jest osłabienie organizmu, obniżona odporność oraz anemia, które w znaczny sposób mogą wpłynąć na wydłużenie procesu leczenia i obniżenie jakości życia.
Tempo rozwoju kacheksji zależy od rodzaju nowotworu, umiejscowienia guza oraz stosowanej metody leczenia.
Kacheksja – pierwsze objawy
Jednym z pierwszych objawów kacheksji jest ubytek masy ciała połączony z brakiem apetytu. Niejednokrotnie występuje także anoreksja nowotworowa, prowadząca do zmniejszenia przyjmowanych pokarmów. Zaburzenia metaboliczne i hormonalne, które towarzyszą tym zmianom, prowadzą nie tylko do obniżenia odporności, ale również ogólnego osłabienia organizmu, zmęczenia, niedokrwistości, obrzęków czy odleżyn. W wyniku współwystępującego jadłowstrętu oraz wdrożonego leczenia przeciwnowotworowego mogą pojawić się również wymioty, mdłości oraz biegunka, które w dłuższej perspektywie mogą stać się źródłem przygnębienia, obniżonego nastroju u pacjenta oraz wystąpienia depresji.
Prawie połowa pacjentów onkologicznych z powodu choroby traci więcej niż 10% masy ciała w porównaniu z wagą sprzed okresu choroby. Dlatego tak ważne jest wczesne zdiagnozowanie kacheksji (najlepiej w momencie, gdy spadek masy ciała nie przekracza 5% wyjściowej wagi pacjenta) i wprowadzanie odpowiednich działań lekarskich i interwencji żywieniowych. Co ważne, kacheksja wykryta we wczesnej fazie jest całkowicie wyleczalna. W zaawansowanym stadium choroby, gdy dochodzi do drastycznej utraty masy ciała, leczenie koncentruje się na powstrzymaniu dalszej utraty kilogramów i łagodzeniu objawów.
Kacheksja – rozpoznanie
Do najczęstszych kryteriów rozpoznania zespołu wyniszczenia nowotworowego należą:
- niezamierzona utrata masy ciała powyżej 5% w ciągu ostatnich 3-6 miesięcy (wykluczyć należy okresy zmian związane z gromadzeniem się wody w organizmie),
- jakakolwiek utrata masy ciała powyżej 2% oraz wartość wskaźnika BMI< 20 kg/m2,
- spadek masy ciała powyżej 2% oraz obecność sarkopenii (masa mięśniowa < 5 percentyla).
Bierze się również pod uwagę: niski poziom beztłuszczowej masy ciała, występujące zmęczenie psychofizyczne oraz odchylenia od normy w badaniach biochemicznych takie jak niski poziom hemoglobiny, małe stężenie albumin czy wzrost poziomu markerów zapalnych.
Zalecenia żywieniowe przy kacheksji
Pacjenci onkologiczni zmagający się z kacheksją powinni być pod opieką wyspecjalizowanego dietetyka, który przygotuje im indywidualne zalecenia żywieniowe. Szczególną uwagę należy zwrócić na wyższą podaż energii, pełnowartościowego białka oraz pozostałych składników odżywczych.
W związku z towarzyszącymi objawami ze strony przewodu pokarmowego typu wymioty, ból brzucha czy biegunka warto zadbać o częstsze podawanie posiłków, jednak mniejszych objętościowo. Można zastosować rozwiązanie 8-10 małych porcji dań serwowanych w ciągu całego dnia. W celu zwiększenia kaloryczności potraw warto wzbogacać tradycyjne dania produktami o większej gęstości takimi jak:
- masło,
- śmietanka,
- żółtko i białko jaja,
- zmielone orzechy,
- oleje roślinne,
- mleko w proszku,
- płatki.
Potrawy należy przygotowywać z zastosowaniem lekkostrawnych technik kulinarnych takich jak tradycyjne gotowanie, gotowanie na parze, pieczenie czy duszenie. Konsystencja dań powinna być dostosowana do umiejętności rozdrabniana posiłków przez chorego i jego stanu zdrowia. W razie potrzeby warto rozważyć: zupy kremy, pulpety mięsne, puree warzywne i owocowe, kisiele, musy oraz kleiki.
By konsumpcja posiłków była przyjemnością, warto zadbać o odpowiednią estetykę potraw i miłą atmosferę podczas spożywania posiłków. Dodatkowo należy uwzględnić różnorodność produktów pochodzących z różnych grup produktów spożywczych, które zachęcą osobę chorą do jedzenia posiłków, poprawiając tym samym stan odżywienia i zmniejszając niedobory pokarmowe pojawiające się na skutek wprowadzanych przez pacjenta, często nieświadomie, restrykcji żywieniowych. Do przygotowywania potraw należy wybierać produkty świeże, wysokiej jakości, pamiętając jednocześnie o zachowaniu higieny podczas ich przyrządzania.
Oprócz posiłków stałych należy również zadbać o odpowiedni stan nawodnienia organizmu. Chorzy z kacheksją powinni dążyć do wypijania około 1,5-2 litra wody w ciągu dnia. Dozwolone są także słabo parzone herbaty oraz lekkie napary ziołowe z mięty czy melisy.
Żywność medyczna
W sytuacji, gdy u osób zmagających się z kacheksją nasila się problem z przyjmowaniem pokarmów i utrudnione jest pokrycie dobowego zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki odżywcze dzięki tradycyjnej diety warto skonsultować z lekarzem uzupełnienie diety w żywność medyczną. Może ona pomóc we wzroście podaży energii oraz przyroście masy ciała.
Żywność medyczna, czyli żywność specjalnego przeznaczenia medycznego to preparaty dedykowane pacjentom, którzy nie są w stanie dzięki tradycyjnej diety pokryć swojego (często zwiększonego) zapotrzebowania energetycznego oraz na wybrane składniki pokarmowe. U chorych onkologicznych, w szczególności tych, u których ze względu na lokalizację nowotworu mogą pojawić się utrudnienia w przyjmowaniu pokarmów, zaburzenia w odczuwaniu smaku i zapachu, a w konsekwencji niechęć do spożywania posiłków zwiększa się ryzyko wystąpienia kacheksji. W takich przypadkach żywność medyczna jest dobrym wsparciem codziennej diety, zwłaszcza iż jest dostępna w formie zarówno płynnych, jak i półpłynnych produktów, które ułatwiają połykanie.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego może częściowo lub całkowicie zastępować zwykłe posiłki, jeżeli pacjent ma problemy z jedzeniem i pokryciem zalecanego zapotrzebowania energetycznego oraz na składniki odżywcze.
Decyzja o zastosowaniu specjalnego leczenia żywieniowego powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem i pod jego ścisłą kontrolą.
W miarę możliwości powinno dążyć się do zapewnienia wsparcia żywieniowego drogą doustną. Gdy ta forma konsumpcji jest utrudniona, należy rozważyć włączenie żywienia dojelitowego. W wyjątkowych sytuacjach, gdy pacjent nie toleruje tego sposobu żywienia, lekarz może podjąć decyzję o wdrożeniu żywienia pozajelitowego.
Bibliografia:
Bianchini C. i wsp.: „Bridging gaps in cancer cachexia Care: Current insights and future perspectives”, Cancer Treatment Reviews, 2024, 125.
Gorzelińska L., Łuczak J.: „The cancer cachexia syndrome and anorexia”, Nowa Medycyna 1/2000.
Janion K.: „Jak się rozwija kachesja nowotworowa?”, Współczesna Dietetyka, 53/2024.
Nishikawa H. i wsp.: „Cancer Cachexia: Its Mechanism and Clinical Significance”, International Journal of Molecular Science, 2021, 22(16), 84-91.
ARTYKUŁ SPONSOROWANY
PRZEJDŹ DO: STRONA GŁÓWNA
Post Kacheksja u pacjentów onkologicznych: pierwsze objawy pojawił się poraz pierwszy w Zwrotnikraka.pl.
