Skąd się bierze jesienna chandra?
Jesienny spadek nastroju ma przede wszystkim biologiczne podłoże. Krótszy dzień to mniej światła słonecznego, co wpływa na gospodarkę hormonalną. Zmniejsza się produkcja serotoniny, znanej jako neuroprzekaźnik szczęścia, przez co czujemy się ospali, rozdrażnieni i mniej zmotywowani do działania.
Na powstanie jesiennej chandry wpływ mają także czynniki psychologiczne i społeczne: jesień oznacza zwykle powrót do obowiązków - szkoły i pracy, przyjazd z urlopu. Pogoda często nie sprzyja aktywności na świeżym powietrzu, a ograniczony kontakt z naturą pogarsza samopoczucie. Większość osób w takich okolicznościach doświadcza lekkiego spadku nastroju i jest to zupełnie normalne.Reklama
Objawy jesiennej chandry
Do objawów jesiennej chandry najczęściej należą:
umiarkowany spadek nastroju,ospałość i zmęczenie,utrata ochoty na aktywność,utrata ochoty na socjalizację,zwiększona ochota na węglowodany i słodycze,drażliwość i kłopoty z koncentracją.
Należy nadmienić, iż jesienna chandra wywołuje objawy o umiarkowanym natężeniu i pomimo obniżonego nastroju, osoby z chandrą potrafią przez cały czas czerpać euforia z życia. Smaczny posiłek, interesujący film, rozmowa z kimś bliskim - to wszystko potrafi poprawić im humor. Objawy jesiennej chandry są zwykle krótkotrwałe i mijają po kilku dniach lub tygodniach, szczególnie jeżeli zadbamy o więcej ruchu, kontaktu z ludźmi i styczności ze światłem dziennym.
Kiedy to już coś więcej niż chandra?
Depresja to choroba, która ma poważniejsze konsekwencje niż zwykła chandra. Objawy utrzymują się przez wiele miesięcy i wypływają na codzienne funkcjonowanie jednostki. W odróżnieniu od chandry depresja nie ustępuje po "dobrym dniu".
Typowe objawy depresji to:
utrzymujące się głęboki smutek i poczucie pustki,anhedonia - utrata umiejętności odczuwania przyjemności,brak euforii i satysfakcji z rzeczy, które wcześniej cieszyły,znaczne problemy ze snem - bezsenność lub nadmierna senność,utrata apetytu lub jego wyraźne zwiększenie,spadek energii i motywacji,trudności z podejmowaniem decyzji i poczucie bezwartościowości,
To, co szczególnie odróżnia depresję od chandry, to natężenie odczuwanej nieprzyjemności i pesymistyczne myślenie, które w depresji nie mija pomimo prób poprawy nastroju. Depresja wpływa na wszystkie obszary życia - życie osobiste, zawodowe, rodzinne i społeczne, bardzo mocno wpływa na fizyczny aspekt zdrowia, a nieleczona jest zagrożeniem dla życia.
Szczególny przypadek - SAD
SAD, seasonal affective disorder, czyli sezonowe zaburzenie afektywne, to rodzaj depresji, który pojawia się co roku regularnie o tej samej porze - najczęściej jest to okres jesieni i zimy. Objawy są takie same, jak w depresji: przygnębienie, anhedonia, brak odczuwalnej euforii i satysfakcji, spadek energii, często wzmożony apetyt, problemy z koncentracją. Różnica polega na tym, iż symptomy SAD ustępują z nadejściem wiosny.
Leczenie SAD obejmuje często fototerapię - ekspozycję na specjalne lampy emitujące światło o odpowiednim natężeniu.
Jak odróżnić chandrę od depresji?
Granica między chandrą (krótkotrwałym obniżeniem nastroju) a depresją (jednostką chorobową) jest stosunkowo cienka, ale jednak wyraźna. Z perspektywy medycznej chandrę od depresji różnią dwie najważniejsze rzeczy - długość i intensywność występowania objawów - które jednak laikowi mogą wydawać się względne. Jak dokładnie należy je mierzyć i postrzegać?
1. Czas trwania. Chandra ma zwykle charakter przejściowy - pojawia się w odpowiedzi na trudne wydarzenie, przemęczenie czy zmianę pór roku i ustępuje po kilku dniach, często po pojawieniu się pozytywnych doświadczeń. Depresja trwa znacznie dłużej - zgodnie z kryteriami diagnostycznymi (ICD-10, DSM-5) objawy utrzymują się co najmniej 2 tygodnie, a w praktyce często znacznie dłużej, choćby wiele miesięcy.
2. Natężenie objawów. W chandrze dominuje uczucie smutku, przygnębienia, czasem apatii, ale osoba przez cały czas odczuwa euforia z pozytywnych wydarzeń. Depresja wiąże się z głębokim cierpieniem psychicznym, poczuciem pustki i utratą umiejętności przeżywania przyjemności (anhedonia). Pacjent może odczuwać brak sensu życia i przytłoczenie choćby drobnymi zadaniami.
3. Funkcjonowanie. Osoba w chandrze przez cały czas jest w stanie wywiązywać się z obowiązków zawodowych czy rodzinnych, choć mogą one sprawiać większą trudność i wymagać większego wysiłku. Depresja znacząco ogranicza codzienne funkcjonowanie - proste czynności, jak wstanie z łóżka, umycie się czy przygotowanie posiłku, mogą wydawać się niewykonalne. W cięższych postaciach dochodzi do pełnej rezygnacji z aktywności społecznych i zawodowych.
4. Reakcja na pozytywne bodźce. Chandra ustępuje pod wpływem pozytywnych doświadczeń - miłego spotkania, sukcesu czy odpoczynku. Depresja jest znacznie bardziej odporna na bodźce zewnętrzne - choćby wydarzenia obiektywnie radosne nie przynoszą poprawy nastroju, co jest jednym z kryteriów diagnostycznych zaburzenia.
5. Myśli rezygnacyjne. W chandrze nie występują myśli rezygnacyjne, brak jest także poczucia, iż życie nie ma sensu. W depresji pojawiają się natomiast uporczywe myśli o bezwartościowości, braku sensu i chęci życia. To najważniejszy objaw, który zawsze wymaga pilnej interwencji specjalisty.
Jak radzić sobie z jesienną chandrą?
Aby odgonić od siebie przejściowy jesienny smutek, warto zadbać o kilka kwestii. Przede wszystkim odpowiednie doświetlenie, ruch i dieta, które mogą pomóc w odzyskaniu dobrego humoru. Warto zadbać o zdrowy sen i regularne kontakty społeczne, a także wyznaczyć odpowiedni czas dla siebie, w którym zajmiemy się tym, co poprawia nam humor.
Kiedy szukać pomocy?
Jeśli przykre objawy o dużym nasileniu realizowane są dłużej niż dwa tygodnie, a samopoczucie wyraźnie się pogarsza, warto poszukać pomocy lekarza psychiatry i/lub psychologa. Niepokoić szczególnie powinny następujące sygnały: anhedonia, niechęć do wszystkiego, co do tej pory sprawiało nam satysfakcję w życiu, głęboki smutek i poczucie rezygnacji, myśli o bezsensie życia i izolacja od otoczenia. Warto działać - im wcześniej, tym lepiej - aby przyjść sobie samemu z pomocą w porę, jak najszybciej.
Źródła:
Cui, L., Li, S., Wang, S. et al. Major depressive disorder: hypothesis, mechanism, prevention and treatment. Sig Transduct Target Ther 9, 30 (2024). https://doi.org/10.1038/s41392-024-01738-y
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430847/
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/seasonal-affective-disorder/symptoms-causes/syc-20364651
CZYTAJ TEŻ:
