Współczesna rehabilitacja neurologiczna staje się obszarem dynamicznego rozwoju, w którym tradycyjne podejścia terapeutyczne łączą się z osiągnięciami nowoczesnej technologii. Postępy w medycynie i naukach pokrewnych otwierają nowe możliwości dla pacjentów zmagających się z konsekwencjami udarów, urazów mózgu, schorzeń neurodegeneracyjnych czy porażeń. Innowacyjne metody nie tylko pozwalają na bardziej intensywne i precyzyjniejsze podejście do terapii, ale także wpływają na efektywność i skracają czas rehabilitacji. Jakie możliwości w tym zakresie oferują nam nowoczesne technologie? Jak wykorzystać wirtualną rzeczywistość w rehabilitacji? I przede wszystkim, kto i w jaki sposób może skorzystać z innowacyjnych metod? Między innymi o tych tematach rozmawialiśmy z naszym gościem – Ewą Rybicką, specjalistą fizjoterapii, dyrektor Uzdrowiskowego Instytutu Zdrowia w Uzdrowisku Ustroń.
Czym jest innowacyjna rehabilitacja neurologiczna?
W związku ze znacznym wzrostem statystyk dotyczących liczby zachorowań na schorzenia neurologiczne pojawienie się nowoczesnych metod w zakresie rehabilitacji jest zdecydowanym udogodnieniem dla specjalistów. Jak tłumaczy ekspertka portalu Radioklinika, innowacyjną rehabilitacją neurologiczną możemy nazwać podejście do rehabilitacji osób z zaburzeniami neurologicznymi, w którym wykorzystywane są najnowsze technologie i metody terapeutyczne. Ich głównym celem jest poprawa funkcji układu nerwowego, a co za tym idzie poprawa jakości życia pacjenta.
Innowacyjna rehabilitacja neurologiczna łączy tradycyjne metody terapii z nowoczesnymi technologiami, takimi jak wirtualna rzeczywistość (VR), biofeedback czy roboty terapeutyczne. Skupia się na indywidualnym podejściu do pacjenta, precyzyjnym diagnozowaniu i zastosowaniu technologii wspomagających proces leczenia. Jest szczególnie skuteczna dla osób po udarach, z chorobami neurodegeneracyjnymi (np. stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne, Parkinson), urazami mózgu, rdzenia kręgowego, a także pacjentów z dziecięcym porażeniem mózgowym.
Tradycyjne koncepcje rehabilitacyjne
Oczywiście nowoczesna technologia w rehabilitacji jest bardzo ważnym czynnikiem, ale nie należy zapominać, iż u jej podstaw znajdują się sprawdzone, skuteczne, tradycyjne metody. Bez nich kompleksowa rehabilitacja nie byłaby możliwa.
Zdaniem Ewy Rybickiej dostępność nowoczesnych rozwiązań w dalszym ciągu jest zbyt mała, więc szeroko pojęta rehabilitacja neurologiczna bazuje na koncepcjach neurofizjologicznych, które od lat stanowią zestaw technik terapeutycznych opartych na zrozumieniu funkcjonowania układu nerwowego i jego zdolności adaptacyjnej.
Głównym założeniem jakiejkolwiek rehabilitacji jest powrót do normalności, staramy się uzupełniać braki.
Do najpopularniejszych, tradycyjnych metod rehabilitacji neurofizjologicznej należą:
- Koncepcja Bobath bazująca na rozwoju naturalnych wzorców ruchowych poprzez stymulację odpowiednich punktów ciała. Jak tłumaczy ekspertka Radiokliniki, głównym założeniem tej metody jest normalizacja napięcia mięśniowego, które w przypadku chorób neurologicznych jest zaburzone. Jest to terapia dopasowywana indywidualnie do potrzeb pacjenta. Mocno aktywizuje jego ciało – pacjent wykonuje zadania imitujące czynności codzienne tj. siadanie, chodzenie czy chwytanie przedmiotów.
- Metoda PNF (Proprioceptive Neuromuscular Facilitation),która obejmuje pracę nad wzmacnianiem mięśni i poprawę wzorców ruchowych. Charakteryzuje się holistycznym podejściem do pacjenta. Jej zastosowanie może okazać się wskazane zarówno dla pacjentów ze schorzeniami neurologicznymi, jak i ortopedycznymi.
Innymi, tradycyjnymi i często wykorzystywanymi metodami w rehabilitacji neurofizjologicznej są:
- Metoda Vojty dotycząca najczęściej niemowląt z mózgowym porażeniem dziecięcym i zaburzeniami napięcia.
- Terapia lustrzana (Mirror therapy), która wpływa na poprawę integracji sensoryczno-motorycznej. Najczęściej wykorzystywana u pacjentów z niedowładem po udarze lub u osób, które są po amputacji kończyny i cierpią na bóle fantomowe.
Fizjoterapeuci nie znają hasła „przeciwwskazania” w kontekście rehabilitacji. Niezależnie od stanu pacjenta, choćby najmniejsze oddziaływanie w postaci na przykład dotyku jest formą fizjoterapii.
Nowoczesne metody rehabilitacyjne
Postęp technologiczny sprawił, iż niektóre pojęcia, jak dotąd zarezerwowane dla przemysłu filmowego czy branży gier komputerowych, stopniowo przeniknęły również na obszar związany z rehabilitacją. Taka sytuacja dotyczy wirtualnej rzeczywistości (VR), która sukcesywnie wykorzystywana jest jako jedna z innowacyjnych metod rehabilitacji neurologicznej.
Dzięki wirtualnej rzeczywistości tworzymy interaktywny świat, w którym pacjent może wykonywać ćwiczenia w fantastycznym lub realistycznym środowisku.
W rehabilitacji neurologicznej wirtualna rzeczywistość pomaga pacjentom po udarze lub z urazami mózgu w przywracaniu funkcji motorycznych poprzez symulację codziennych zadań. Jak objaśnia Ewa Rybicka, ta metoda może być wykorzystywana na wiele różnych sposobów. Pacjent zostaje wyposażony w specjalne okulary, często także i czujniki obejmujące kończyny, następnie przenosi się do wirtualnego świata, gdzie wypełnia określone polecenia, na przykład ćwiczy chwyt, koordynację czy równowagę.
To narzędzie ma wręcz nieprawdopodobną efektywność w trakcie terapii. Poprzez wirtualną rzeczywistość możemy również ćwiczyć pamięć, koncentrację czy orientację przestrzenną.
Jak podkreśla ekspertka Radiokliniki, kluczowym walorem tej metody jest jej pozytywny wpływ na motywację pacjenta. o ile rehabilitowany nie jest zmotywowany do pracy, nie czuje się bezpiecznie w danej sytuacji i/lub nie jest zainteresowany współpracą, efekty działań będą zdecydowanie mniejsze.
Kolejną z niezwykle frapujących, innowacyjnych metod stosowanych w rehabilitacji neurologicznej jest biofeedback, czyli biologiczne sprzężenie zwrotne. Koncepcja ta jest zarówno metodą terapeutyczną, jak i treningową. Umożliwia pacjentowi naukę świadomej kontroli nad funkcjami fizjologicznymi organizmu. Opiera się na wykorzystaniu specjalistycznych urządzeń monitorujących procesy biologiczne, na przykład rejestrujących rytm serca, pracę fal mózgowych czy poziom napięcia mięśni. Dzięki czujnikom umieszczonym na ciele pacjenta otrzymujemy w czasie rzeczywistym dane związane ze zdrowiem badanego. W efekcie możemy obserwować i kontrolować, jak dane działanie, myśl czy aktywność wpływa na funkcjonowanie naszego organizmu.
Trening świadomej kontroli uczy, jak modyfikować swoje reakcje fizjologiczne, na przykład spowalniać rytm serca, czy obniżać napięcie mięśniowe.
Jak tłumaczy Ewa Rybicka, Biofeedback działa w połączeniu z tradycyjnymi metodami terapeutycznymi. Kiedy otrzymujemy komunikat dotyczący na przykład naszego niewłaściwego sposobu oddychania, wówczas stosujemy technikę relaksacyjną, aby oddech uspokoić.
Poprzez otrzymywane komunikaty, a także obserwacje, pacjent może świadomie zmienić zachowania patologiczne w swoim organizmie.
Biofeedback może mieć także zastosowanie w leczeniu ADHD i redukcji lęku, a także wspomagać terapię przeciwdepresyjną. To metoda niezwykle przydatna dla specjalistów w zakresie psychoneurologii.
Roboty terapeutyczne, czyli przyszłość rehabilitacji
Innowacyjne metody w rehabilitacji neurologicznej to nie tylko kreowanie wirtualnej rzeczywistości czy bieżące monitorowanie parametrów życiowych dzięki koncepcji znanej jako biofeedback. To również niezwykle istotna i obiecująca rola robotów terapeutycznych, które mają ogromny potencjał w fizjoterapii i znacząco wpływają na efektywność podejmowanych działań.
Roboty terapeutyczne umożliwiają precyzyjne, spersonalizowane, intensywne ćwiczenia, które wspomagają i wykorzystują proces neuroplastyczności, czyli zdolności mózgu do adaptacji i reorganizacji po urazach. Jak tłumaczy Ewa Rybicka, roboty do rehabilitacji albo egzoszkielety wspierają pacjentów z niedowładami kończyn. Najczęściej ma to miejsce po udarach lub urazach rdzenia kręgowego.
Korzystając z egzoszkieletu, pacjent wchodzi w pewnego rodzaju skafander, który dzięki odpowiedniemu oprogramowaniu stymuluje ruchy kończyn, imitując prawidłowe wzorce.
W przypadku robotów rehabilitacyjnych mamy do czynienia z urządzeniami, które mogą przybierać różną formę. Jak objaśnia ekspertka Radiokliniki, przykładowy robot rehabilitacyjny pełni niejako funkcję asystenta rehabilitanta, jest „przedłużeniem jego ręki”. Robot pracuje w taki sposób, jakiego nauczy go terapeuta. Warto podkreślić, iż innowacyjne technologie w zakresie rehabilitacji znacząco wpływają również na komfort pracy samych rehabilitantów, o czym często zapominamy.
Przy tradycyjnych metodach rehabilitacji, na przykład do spionizowania pacjenta często potrzebne były dwie bądź trzy osoby. Nowoczesna technologia dla nas jako fizjoterapeutów stanowi spore odciążenie. Często zapominamy, iż to ciężka fizyczna praca.
Podsumowując, do innowacyjnych metod rehabilitacyjnych zaliczamy:
- Wirtualną rzeczywistość (VR): symulacje środowisk, które angażują pacjenta w ruch i interakcję. Przykład: pacjent ćwiczy balans, przechodząc przez wirtualny most.
- Biofeedback: technologia mierząca i wizualizująca reakcje ciała, np. napięcie mięśni czy rytm serca, co pomaga pacjentowi lepiej kontrolować ciało.
- Egzoszkielety: urządzenia wspomagające ruch kończyn u pacjentów z problemami chodu.
- Roboty rehabilitacyjne: urządzenia, które wspomagają precyzyjne ruchy kończyn i monitorują postępy pacjenta.
Dostępność nowoczesnej technologii rehabilitacyjnej w Polsce
Jak wyraźnie zaznacza Ewa Rybicka, Polska cały czas jest w fazie rozwoju, o ile mowa o najnowszych technologiach w zakresie rehabilitacji neurologicznej. przez cały czas jednak pozostajemy w tyle na tle państw Europy Zachodniej, a przede wszystkim Europy Północnej, na czele z krajami skandynawskimi.
Na przykład w Danii każdy szpital jest wyposażony w jedno bądź też kilka urządzeń z zakresu nowoczesnych technologii rehabilitacyjnych.
Pomimo lokalnych sukcesów, takich jak rozwój firm technologicznych czy pojedynczych ośrodków medycznych w Polsce, konieczne są większe inwestycje w zakupy specjalistycznych urządzeń czy szkoleń dla pracowników. Również w zakresie infrastruktury, niezbędne są środki, które mogą umożliwić efektywne korzystanie z wyżej wspomnianych urządzeń. Jak wskazuje ekspertka Radiokliniki, rehabilitacja jako część medycyny w dalszym ciągu nie jest dostatecznie doceniana, a co za tym idzie, nakłady finansowe przekazywane na ten obszar cały czas nie są wystarczające.
Bez wątpienia sukcesem są konkursy ministerialne, które umożliwiają zakup specjalistycznego sprzętu.
Jak podkreśla Ewa Rybicka, bez wsparcia finansowego ze strony państwa nie będziemy w stanie sprostać potrzebom, które wynikają chociażby ze wspomnianej we wcześniejszych ustępach rosnącej statystyki związanej z liczbą zachorowań na schorzenia neurologiczne czy kardiologiczne.
W przypadku Uzdrowiska Ustroń istnieje możliwość skorzystania z nowoczesnych urządzeń rehabilitacyjnych dla pacjentów, którzy trafiają na oddziały rehabilitacji ogólnoustrojowej czy neurologicznej.
Jeżeli pacjent trafia do ośrodka wyposażonego w specjalistyczny sprzęt współfinansowany ze środków publicznych, jak najbardziej ma szansę na wykorzystanie go w ramach terapii.
Nowoczesne metody to krótszy czas rehabilitacji i większa efektywność
Na koniec jeszcze raz warto podkreślić, iż dzięki innowacyjnym metodom rehabilitacyjnym znacząco skracamy czas terapii. Wynika to między innymi ze zwiększonej personalizacji w zakresie doboru na przykład realizowanych ćwiczeń. To również wykorzystanie neuroplastyczności w znacznie szerszym wymiarze czy zdecydowanie większe zaangażowanie pacjenta w proces powrotu do zdrowia.
Ewa Rybicka zaznacza, iż w przypadku dawnych metod rehabilitacyjnych fizjoterapeuci musieli powtarzać sekwencje często uciążliwych, mało atrakcyjnych ćwiczeń, zarówno dla pacjenta, jak i dla rehabilitanta. Dzięki innowacyjnym metodom sam proces rehabilitacji zyskał nie tylko na atrakcyjności, ale przede wszystkim na efektywności.
Podcast do wysłuchania
Więcej na temat zastosowania nowoczesnych technologii w rehabilitacji neurologicznej w podcaście portalu Radioklinika. Jak będzie wyglądała medycyna przyszłości? Co to jest biofeedback? Jak nowoczesne technologie wspierają diagnostykę pacjentów? Kto może skorzystać ze świadczeń rehabilitacyjnych? Między innymi o tych tematach porozmawialiśmy z naszym gościem.
Ewa Rybicka – specjalista fizjoterapii, dyrektor Uzdrowiskowego Instytutu Zdrowia w Uzdrowisku Ustroń.
