W ciągu ostatnich 100 lat udało nam się wydłużyć ludzkie życie do stosunkowo wysokiej liczby. Zawdzięczamy to głównie postępowi medycyny, który pozwolił nam pokonać wiele chorób zakaźnych. Postępy w diagnostyce i leczeniu umożliwiły nam osiągnięcie coraz starszego wieku, który w tej chwili uważamy za coś oczywistego. Oprócz nowoczesnej medycyny, do długowieczności przyczynia się również wiedza o tym, jak zdrowy styl życia pomaga spowolnić starzenie się i poprawić jakość życia. Często wspominanym pojęciem w głównym nurcie nauki są telomery, które wydają się być użytecznym wskaźnikiem długowieczności. Dlaczego tak jest i czy rzeczywiście jest to najlepszy wskaźnik? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule.
Czym są telomery i jaką pełnią funkcję?
Telomery to końcowe fragmenty DNA. W przeciwieństwie do bakterii ludzkie DNA jest liniowe — ma początek i koniec. Jest ułożone w 23 pary chromosomów, a każdy z nich ma na końcach telomery, które można sobie wyobrazić jako ochronne czapeczki. Każdy gatunek ma specyficzne telomerowe sekwencje DNA, które powtarzają się wielokrotnie. To powtórzenie pozwala na utworzenie wyspecjalizowanej struktury, która chroni nasze chromosomy przed skróceniem.
Telomery ulegają skróceniu przy każdym podziale komórki. Proces ten zachodzi w sposób ciągły, ponieważ w naszym organizmie nieustannie zachodzi recykling starych komórek i regeneracja poprzez tworzenie nowych, młodych komórek. Za każdym razem, gdy komórka się dzieli, następuje replikacja (kopiowanie) DNA. Jednak kopiowanie dwuniciowego DNA stanowi wyzwanie dla komórek. Nici te biegną w przeciwnych kierunkach, ale enzymy odpowiedzialne za kopiowanie DNA działają tylko w jednym kierunku. W rezultacie jedna nić zawsze pozostaje niekompletna, co prowadzi do stopniowego skracania DNA.
Te produkty mogą Cię zainteresować:
Długość telomerów a starzenie się
Jedna nić DNA staje się nieco krótsza przy każdym podziale komórki z powodu skracania się telomerów. Oznacza to, iż liczba podziałów komórkowych jest ograniczona długością telomerów. Gdy telomery stają się zbyt krótkie, komórka nie może się już dzielić — starzeje się i ostatecznie umiera. Dlatego długość telomerów może służyć jako użyteczny wskaźnik starzenia się komórek. Jedynymi komórkami, które nie ulegają skróceniu telomerów, są komórki macierzyste i komórki nowotworowe. Posiadają one aktywny enzym (telomerazę), który może wydłużać telomery, pozwalając im dzielić się w nieskończoność, chyba iż zadziałają inne czynniki, takie jak uszkodzenia mechaniczne lub innego rodzaju uszkodzenia. [1]
Jednakże dane nie zawsze są jednoznaczne. Długość telomerów zależy nie tylko od wieku, w którym jest mierzona, ale także od rodzaju komórek, genetyki i stylu życia. Przyspieszone skracanie telomerów wiąże się ze znacznie wyższym ryzykiem chorób, takich jak choroby układu krążenia, cukrzyca, niektóre rodzaje raka i osteoporoza. Tego typu choroby znacznie skracają długość życia. [2]
Jakie czynniki przyspieszają skracanie telomerów?
Długość telomerów naturalnie zmniejsza się wraz z wiekiem. Jest to proces, którego nie da się całkowicie uniknąć. Jednak pewne czynniki mogą pozytywnie lub negatywnie wpływać na ich długość. Czynniki przyspieszające skracanie telomerów są często związane ze stresem oksydacyjnym i stanem zapalnym [2]:
- Palenie papierosów
- Brak aktywności fizycznej
Z perspektywy długowieczności i zdrowia możemy spowolnić skracanie telomerów. Każda forma aktywności fizycznej wiąże się z dłuższymi telomerami. Niezależnie od tego, czy badania koncentrowały się na treningu siłowym, czy aerobowym (takim jak bieganie), osoby aktywne fizycznie konsekwentnie wykazują znacznie lepszy stan telomerowego DNA, co odpowiada niższemu ryzyku chorób przewlekłych i przedwczesnego starzenia się. [3 – 4]Chociaż nie możemy zatrzymać upływu czasu i samego procesu starzenia, z pewnością możemy je spowolnić.
Odkryj nasze bestsellery:
Jakie inne czynniki wpływają na długowieczność?
Chociaż długość telomerów wskazuje na starzenie się komórek, nie jest jedynym wyznacznikiem długowieczności. Może sugerować przyspieszone starzenie się, ale może także odzwierciedlać konsekwencje niezdrowego stylu życia. Długowieczność jest wieloczynnikowa, co oznacza, iż wpływa na nią szeroki zakres zmiennych. Jednym z największych czynników wpływających na długowieczność jest styl życia, który decyduje nie tylko o długości telomerów, ale także długoterminowym funkcjonowaniu całego organizmu.
Oprócz stylu życia, genetyka również odgrywa rolę w zdrowiu i długowieczności. Niezależnie od tego, czy jest to predyspozycja do pewnych chorób, czy wrodzona zdolność do dłuższego życia, nie powinniśmy ignorować czynników genetycznych. Możemy jednak wpływać na nie poprzez wybory dotyczące stylu życia, koncepcję znaną jako epigenetyka.
Ryzyko chorób przewlekłych i niższa jakość życia są również powiązane ze zdrowiem mikrobiomu jelitowego. Mikrobiom jelitowy znacząco wpływa na funkcje odpornościowe, a choćby aktywność mózgu. Zdrowy mikrobiom jelitowy wiąże się z mniejszą częstością występowania chorób przewlekłych, od cukrzycy po depresję.
Długie i wysokiej jakości życie zależy nie tylko od zdrowia fizycznego, ale także od dobrego samopoczucia psychicznego i silnych relacji społecznych. Tego typu czynniki wpływają na zdrowie poprzez skomplikowane połączenia między układem nerwowym, mózgiem, układem odpornościowym i układem hormonalnym.[5]
Jak żyć dłużej i zdrowiej
Badania przeprowadzone w ostatnich dziesięcioleciach wyraźnie potwierdzają pozytywny wpływ ćwiczeń na ogólny stan zdrowia — zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Powszechnie wiadomo również, iż odpowiednia ilość wysokiej jakości snu jest niezastąpiona oraz wpływa na codzienne funkcjonowanie i nawyki żywieniowe. Zróżnicowana dieta zapewniająca długowieczność, zawierająca wszystkie niezbędne makroskładniki odżywcze, bogata w białko i błonnik oraz uboga w przetworzoną żywność, dostarcza organizmowi odpowiedniego paliwa i materiałów budulcowych. Jednak zdrowy styl życia obejmujący ćwiczenia, sen i pożywną dietę byłby niekompletny bez dobrego samopoczucia psychicznego i znaczących relacji.
Nie musimy „wynaleźć koła na nowo” ani szukać modnych technik biohackingu. Kluczowymi filarami długiego i zdrowego życia są:
- Aktywność fizyczna
- Sen
- Dieta
- Samopoczucie psychiczne
- Silne relacje
Synergia tych pięciu czynników nie tylko pomaga spowolnić skracanie telomerów, ale także przynosi niezliczone inne korzyści, które umożliwiają dłuższe i zdrowsze życie. W poprzednich artykułach omówiliśmy już dodatkowe wskazówki dotyczące wydłużania życia.
Podsumowując
Telomery mogą służyć jako wiarygodny wskaźnik tego, jak gwałtownie starzeją się nasze komórki. jeżeli ich skracanie jest przyspieszone z powodu złych wyborów dotyczących stylu życia, ryzyko rozwoju chorób przewlekłych wzrasta, znacznie skracając długość życia. Jednak długowieczność nie zależy wyłącznie od długości telomerów, ale raczej od złożonych interakcji zachodzących na poziomie molekularnym i komórkowym w ludzkim organizmie. Dlatego najskuteczniejszym podejściem do osiągnięcia dłuższego i zdrowszego życia jest kompleksowa zmiana stylu życia i proaktywne podejście do zdrowia.
