Rola higienistki we współczesnej stomatologii wykracza daleko poza przeprowadzanie zabiegów higienizacyjnych. Profesjonalna opieka obejmuje również edukację zdrowotną, motywowanie do zmiany nawyków oraz wspieranie pacjentów w profilaktyce chorób. Jednym z kluczowych, a zarazem trudnych tematów, które warto poruszać w gabinecie, jest nałóg tytoniowy. Rozmowa na ten temat wymaga wiedzy, empatii i taktu – odpowiednio przeprowadzona może jednak stać się impulsem do zmiany zachowań zdrowotnych.
Nałóg tytoniowy stanowi jeden z najpoważniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka pogorszenia zdrowia jamy ustnej oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Mimo szeroko zakrojonych kampanii edukacyjnych, palenie papierosów pozostaje problemem o ogromnej skali – według Światowej Organizacji Zdrowia, na świecie pali regularnie ponad miliard osób, a tytoń odpowiada za ponad 8 mln zgonów rocznie.
Z perspektywy higienistki stomatologicznej rozmowa z pacjentem palącym to nie tylko okazja do edukacji, ale również realna możliwość zmniejszenia ryzyka wystąpienia chorób przyzębia, nowotworów jamy ustnej czy komplikacji pozabiegowych. najważniejsze znaczenie ma sposób, w jaki taka rozmowa zostanie przeprowadzona – musi być oparta na zaufaniu, merytoryczna i pozbawiona osądu.
Wpływ palenia tytoniu na zdrowie jamy ustnej
Dym tytoniowy zawiera ponad 7000 związków chemicznych, z których co najmniej 70 wykazuje działanie kancerogenne. Substancje takie jak nikotyna, tlenek węgla, aceton, formaldehyd czy benzen oddziałują nie tylko na błony śluzowe jamy ustnej, ale również na mikrokrążenie, układ immunologiczny oraz metabolizm komórkowy. W efekcie u osób palących obserwuje się znacznie wyższe ryzyko wystąpienia patologii w obrębie tkanek miękkich i twardych jamy ustnej.
Palenie tytoniu prowadzi do zaburzeń mikroflory bakteryjnej jamy ustnej, sprzyjając kolonizacji przez patogeny odpowiedzialne za choroby przyzębia, takie jak Porphyromonas gingivalis i Tannerella forsythia. Badania wykazują, iż u osób palących znacznie szybciej postępuje destrukcja tkanek przyzębia, przy jednoczesnym ograniczeniu objawów zapalnych (np. krwawienia), co może maskować rozwój choroby i opóźniać diagnozę.
Wpływ tytoniu na ślinianki objawia się spadkiem wydzielania śliny i zmianą jej składu, co skutkuje zwiększoną podatnością na próchnicę i infekcje grzybicze, zwłaszcza kandydozę. Ponadto, osoby palące częściej doświadczają przebarwień szkliwa, gromadzenia się kamienia nazębnego, halitozy oraz zmian błony śluzowej – takich jak leukoplakia, erytroplakia czy włóknienia.
Szczególnie niepokojącym skutkiem palenia jest znacznie zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów jamy ustnej, w tym raka języka, policzków, dziąseł, podniebienia i gardła. Ryzyko to jest wielokrotnie wyższe u osób palących i dodatkowo wzrasta w przypadku współwystępowania innych czynników, takich jak spożywanie alkoholu czy infekcja wirusem HPV.
Jak rozmawiać z pacjentem o paleniu tytoniu?
Rozmowa o nałogu tytoniowym powinna być przeprowadzona w sposób profesjonalny, oparty na faktach naukowych, ale jednocześnie empatyczny i dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta.
1. Stwórz atmosferę zaufania
Rozpocznij rozmowę w spokojny, nienarzucający się sposób. Zadbaj o komfort pacjenta i poczucie bezpieczeństwa. Unikaj oceniania czy moralizowania – zamiast tego skup się na wspólnym celu, jakim jest poprawa stanu zdrowia.
2. Zbadaj gotowość pacjenta do zmiany
Zastosuj elementy rozmowy motywującej, pytając: „Czy kiedykolwiek rozważał/a Pan/Pani rzucenie palenia?” lub „Co myśli Pan/Pani o wpływie palenia na zdrowie jamy ustnej?”. Tego typu pytania inicjują refleksję i mogą skłonić do rozpoczęcia procesu zmiany.
3. Przedstaw fakty i edukuj bez straszenia
Zaprezentuj obiektywne informacje o wpływie palenia na dziąsła, zęby i ryzyko nowotworów. Używaj konkretów i odniesień do stanu zdrowia konkretnego pacjenta, np. „Stan przyzębia uległ pogorszeniu – palenie może być jednym z czynników przyspieszających ten proces”.
4. Wskaż korzyści zdrowotne i estetyczne
Podkreśl realne, pozytywne skutki zerwania z nałogiem, takie jak świeższy oddech, mniejsze krwawienie dziąseł, poprawa estetyki uśmiechu, większa skuteczność leczenia implantologicznego czy zmniejszone ryzyko utraty zębów.
5. Zaproponuj konkretne formy wsparcia
Jeśli pacjent wyrazi chęć rzucenia palenia, skieruj go do sprawdzonych źródeł pomocy: poradni antynikotynowych, lekarzy POZ, psychologów lub infolinii dla palaczy. Możesz również polecić aplikacje mobilne wspierające proces odstawienia nikotyny oraz farmakoterapię (np. nikotynowa terapia zastępcza).
Jak postępować z pacjentem, który nie rzucił palenia?
Nie wszyscy pacjenci będą gotowi na natychmiastową rezygnację z nałogu. W takiej sytuacji zadaniem higienistki stomatologicznej jest minimalizowanie negatywnych skutków palenia poprzez odpowiednie zalecenia higieniczne i regularne monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej.
Należy wówczas zintensyfikować działania profilaktyczne. Szczotkowanie zębów powinno odbywać się przynajmniej dwa razy dziennie, przy użyciu szczoteczek z miękkim włosiem i past zawierających fluor oraz substancje przeciwbakteryjne. Zalecane jest codzienne nitkowanie przestrzeni międzyzębowych oraz korzystanie z irygatorów, a także stosowanie płukanek antyseptycznych (np. z chlorheksydyną), jednak nie długotrwale – by uniknąć przebarwień.
Pacjenci palący powinni być objęci intensywnym programem profilaktyki – z częstymi wizytami higienizacyjnymi (co 3-4 miesiące) i regularną oceną parametrów periodontologicznych. Warto również edukować ich w zakresie samokontroli jamy ustnej – zachęcać do obserwowania zmian na błonie śluzowej i zgłaszania wszelkich owrzodzeń, plam czy zgrubień, które mogą wskazywać na zmiany przedrakowe.
Profesjonalna rozmowa na temat palenia tytoniu to jeden z najważniejszych elementów profilaktyki stomatologicznej. Higienistki stomatologiczne, wyposażone w aktualną wiedzę medyczną i umiejętności interpersonalne, mają realną szansę wpłynąć na zdrowie swoich pacjentów nie tylko w obrębie jamy ustnej, ale całego organizmu. Wspierając pacjenta w trudnej drodze do rzucenia palenia – z empatią, cierpliwością i zaangażowaniem – mogą odegrać istotną rolę w poprawie jakości jego życia i ograniczeniu ryzyka poważnych powikłań zdrowotnych.
Jednym z najważniejszych czynników ryzyka rozwoju nowotworów obszaru szyi i głowy – w tym jamy ustnej – jest palenie papierosów. Dużą rolę w diagnozowaniu palaczy i zwracaniu uwagę na zwiększone ryzyko pojawienia się u nich raka odgrywają lekarze dentyści. – Lekarz dentysta jako jeden z pierwszych może podczas badania pacjenta zauważyć, iż pali on papierosy. W takiej sytuacji warto wykonać tzw. minimalną interwencję, czyli wprost zapytać, czy pacjent pali, a jeżeli uzyska się twierdzącą odpowiedź, dać mu kontakt np. do poradni leczenia uzależnień, gdzie otrzyma pomoc w walce z nałogiem – mówi dr n. med. Paweł Koczkodaj, absolwent zdrowia publicznego na WUM, specjalista zdrowia publicznego, ambasador Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem w Polsce.
Źródła: Tobacco and oral health. World Health Organization.
Oral health risks of tobacco use and effects of cessation. International Dental Journal 2010, 60 (1).
