Integracja dzieci w przedszkolu – wspólna edukacja dzieci pełnosprawnych i z niepełnosprawnością

Aby człowiek mógł się rozwijać, realizować swoje pasje i marzenia, nieodłącznym elementem tego procesu oprócz wielu innych czynników jest edukacja [1]. Edukacja jest praktycznie wszystkim, bowiem może przybierać każdą postać. Jest to aktywność świadoma i nieświadoma, planowa i incydentalna, instytucjonalna i jednostkowa, celowa i bezcelowa. Wszystko staje się edukacją. Jest ona zjawiskiem materialnym i niematerialnym, ale przede wszystkim wszechobecnym. (…) Najczęściej stosowanym zabiegiem jest sprowadzenie terminu „edukacja” do pojęć operacyjnych, jak uczenie się i nauczanie [2].

„Integracja rozumiana jest jako wielokierunkowe, zespolone działanie, mające na celu rewalidację jednostek odbiegających od normy lub też proces integrowania (włączania) osób niepełnosprawnych (w miarę możliwości i w odpowiednich warunkach) w zwykłe formy życia osobistego i społecznego, a także jako cel kształcenia ogólnego oraz specjalnego bądź wynik procesu rehabilitacji niepełnosprawnych. Integracja jako włączenie osób niepełnosprawnych w zwykłe formy życia społecznego odbywa się na różnych poziomach i w różnorodnym zakresie ludzkiej działalności, dając szansę pełnej samorealizacji dzięki umożliwieniu realizacji różnych funkcji” [3].

Integracja w przedszkolu wyznacza nie tylko rezultat całego procesu wychowania, ale pojawia się też na poszczególnych etapach prowadzących do tego rezultatu w przebiegu procesu rozwojowego [4].

Podstawowym założeniem edukacji integracyjnej dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych jest uznanie indywidualności każdego dziecka oraz dostrzeganie w niej wartości pozytywnych. Rozpoznawanie i zaspokajanie specyficznych potrzeb edukacyjnych musi dotyczyć wszystkich dzieci – zarówno tych z zaburzeniami i defektami rozwojowymi, jak i przeciętnych oraz wybitnie zdolnych. Wobec tego zwraca się uwagę na relatywność pojęcia „specjalne potrzeby edukacyjne” i podkreśla jego interakcyjny charakter.

Potrzeby edukacyjne traktuje się jako zagadnienie związane z realizacją programu, a więc jako wynik oddziaływania całego szeregu czynników, szczególnie zaś zadań stawianych uczniowi oraz warunków istniejących w grupie. Podstawy idei edukacji integracyjnej wyrastają z uznania praw osób niepełnosprawnych do bycia traktowanym z szacunkiem równym innym członkom społeczeństwa i do umożliwienia im – dzięki odpowiedniemu wsparciu i kształceniu – maksymalnego i normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Najważniejszy katalog praw uznający podmiotowość dziecka, a zarazem podkreślający zasadę dobra dziecka, równości i poszano­wania jego praw został zawarty w ONZ-owskiej Konwencji o prawach dziecka z 1989 r. Jeszcze bardziej wyraziście prawa dziecka niepełnosprawnego do pełnego uczestnictwa i równych szans w życiu społecznym formułuje Deklaracja z Salamanki uchwalona na światowej konferencji dotyczącej edukacji specjalnej (Hiszpania, 7-10.06.1994 r.), w której podkreśla się, że:

— każde dziecko ma fundamentalne prawo do nauki i należy dać mu szan­sę osiągnięcia i utrzymania odpowiedniego poziomu kształcenia;

— każde dziecko ma indywidualne cechy charakterystyczne, zaintereso­wania, zdolności i potrzeby w zakresie nauczania;

— systemy oświaty powinny być tworzone, a programy edukacyjne wdra­żane z uwzględnieniem dużego zróżnicowania tych cech charakterystycz­nych i potrzeb;

— dzieci posiadające specjalne potrzeby edukacyjne muszą mieć dostęp do zwykłych szkół, które powinny przyjąć je w ramach prowadzenia nauczania stawiającego dziecko w centrum zainteresowania i mogącego zaspokoić jego potrzeby;

— zwykłe szkoły o tak otwartej orientacji są najskuteczniejszym środkiem zwalczania dyskryminacji, tworzenia przyjaznych społeczności, budowania otwartego społeczeństwa oraz wprowadzania w życie edukacji dla wszyst­kich; co więcej zapewniają one odpowiednie wykształcenie większości dzieci oraz poprawiają skuteczność, a także efektywność kosztową całego systemu oświaty (Deklaracja z Salamanki 1994, VIII) [5].

„Celem nauczania integracyjnego jest przede wszystkim umożliwienie osobom z niepełnosprawnością prowadzenia życia w takich samych warunkach, jakie mają członkowie innych grup społecznych. Zadaniem nauczania integracyjnego jest:

− integracja dzieci niepełnosprawnych i pełnosprawnych w naturalnym środowisku rówieśniczym,

− kształtowanie wzajemnej tolerancji i akceptacji,

− nauczanie wielopoziomowe w ramach wspólnego programu nauczania poprzez: dostosowanie programu nauczania do potrzeb i możliwości każdego ucznia w zakresie treści i metod oraz tempa uczenia się poszczególnych dzieci (indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny – IPET),

− aktywizacja dzieci poprzez zastosowanie metod opartych na współpracy, gdzie pomimo różnic ujawniają się podobne wartości i potrzeby,

− tworzenie sytuacji dających możliwość twórczego rozwoju dziecka poprzez różnorodną działalność,

− stymulowanie rozwoju dziecka niepełnosprawnego i przygotowywanie go do przyszłego samodzielnego włączenia się w życie społeczne, poprzez zrozumienie swojej odrębności,

− kształtowanie postaw prospołecznych wobec osób niepełnosprawnych, a także takich postaw osób niepełnosprawnych w stosunku do osób pełnosprawnych” [6].

Idea edukacji integracyjnej jest realizowana począwszy od tworzenia przedszkoli integracyjnych, w których dzieci mają szansę możliwie najwcześ­niej podczas zabawy wyrobić w sobie wrażliwość na potrzeby innej osoby, po­przez udział dzieci niepełnosprawnych w zwykłych szkołach różnego szczeb­la [7]. Analizując literaturę dotyczącą edukacji integracyjnej, można dostrzec, iż coraz częściej termin dziecko niepełnosprawne zastępowany jest określeniem dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Przy MEN powstał Zespół ds. Reformy Systemu Kształcenia Uczniów ze Specjalnymi Potrzebami Edu­kacyjnymi (SPE), który wyjaśnia, iż przez specjalne potrzeby edukacyjne rozumie się potrzeby, które w toku rozwoju dzieci i młodzieży wynikają z ich niepełnosprawności lub powstają z innych przyczyn trudności w uczeniu się (definicja Zespołu ds. Reformy Systemu Kształcenia Uczniów ze SPE) [8]. Potrzeby te określa się na podstawie wcześniej usta­lonej skali w odniesieniu do tego, jak dziecko sobie radzi na tle rówieśników, a owe problemy z nauką wymagają zastosowania specjalnego podejścia edukacyjnego, dlatego dzieci te powinny być nauczane przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną, a nauczanie powin­no być realizowane w odpowiednich warunkach [9].

Bardzo ważna jest wspólna edukacja dzieci niepełnosprawnych z dziećmi pełnosprawnymi już w przedszkolu, ponieważ pedagogika przedszkolna łączy teorię z praktyką wychowania przedszkolnego oraz obejmuje cały zakres działalności przedszkola, którego zadaniem jest wszechstronne wychowanie dzieci, zapewnienie im opieki i prawidłowego rozwoju, przygotowanie do szkoły oraz kooperacja z rodziną i środowiskiem. W ścisłym związku z istotą systemu wychowania pozostaje konieczność uwzględnienia akceleracji rozwoju dziecka. Warunki życia współczesnych dzieci sprawiają, iż przyspieszony jest ich rozwój fizyczny oraz rozwój w zakresie zasobu pojęć i wiadomości. Istotne jest równoległe stosowanie w toku procesu edukacji poznania przez dziecko świata i ludzi oraz przeżywania emocjonalnego i kształtowania postaw społeczno-moralnych. Tak więc, konieczne jest integrowanie treści wszystkich dziedzin wychowania przedszkolnego, a służą temu wszelkie formy pracy, które są koncentrowane wokół działalności dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych, gdyż integrujące treści są dopasowane do ich adekwatności psychofizycznych [10].

Bibliografia:

1. Bogdanowicz M., Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci – nowa definicja i miejsce w klasyfikacjach międzynarodowych, „Psychologia Wychowawcza” nr 1.,1996 r.
2. Brągiel J., Kaniok P., Edukacja integracyjna w percepcji rodziców, Wyd. UO, Opole 2014 r.
3. Buchnat M., Formy organizacji dziecka z lekką niepełnosprawnością intelektualną, a jego kompetencje społeczne. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2015 r.
4. Górnicka B., Ośrodki szkolno-wychowawcze, [w:] Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, red. J. Brągiel, S. Badora, Wyd. UO, Opole. 2005 r.
5. Klim-Klimaszewska A., Pedagogika przedszkolna (Nowa podstawa programowa), wyd. Erica, Warszawa 2010 r.
6. Kosiorek M., Pedagogika autorytarna, a podejście włączające w procesie kształcenia ucz­nia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, „Przegląd Badań Edukacyjnych” nr 1-2., 2010 r.
7. Maciarz A., Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej, WSiP, Warszawa.1992 r.
8. Minczakiewicz E., Idea integracji w praktyce, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” nr 2., 2000 r.
9. Muszyński M., Edukacja i uczenie się – wokół pojęć, Uniwersytet Łódzki, Rocznik Androgogiczny 2014 r.
10. Rudek I., Tolerancja dzieci wobec niepełnosprawnych rówieśników, „Auxilium Sociale” nr 1(33), 2005 r.
11. Walkowska W., Gągorowski B, Założenia i bariery kształcenia integracyjnego, 2014 r.
12. Wiśniewska E., Realizacja potrzeby kontaktu dziecka niepełnosprawnego z dzieckiem zdrowym w warunkach szkoły integracyjnej, „Chowanna” nr 11., 2009 r.
13. https://pl.wikipedia.org/wiki/Integracja_w_edukacji, dnia 10.01.2021r., godz.14:29, Wikipedia-Internet.

[1] W. Walkowska, B. Gągorowski, Założenia i bariery kształcenia integracyjnego, 2014 r., s. 109

[2] M. Muszyński, Edukacja i uczenie się – wokół pojęć, Uniwersytet Łódzki, Rocznik Androgogiczny 2014 r. s. 79

[3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Integracja_w_edukacji, DNIA 10.01.2021, GODZ. 14:29, Wikipedia-Internet

[4] A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna (Nowa podstawa programowa), wyd. Erica, Warszawa 2010 r., s. 123

[5] J. Brągiel, P. Kaniok, Edukacja integracyjna w percepcji rodziców, Wyd. UO, Opole 2014 r., s. 63

[6] M. Buchnat, Formy organizacji dziecka z lekką niepełnosprawnością intelektualną, a jego kompetencje społeczne. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2015, s. 61

[7] B. Górnicka, Ośrodki szkolno-wychowawcze, [w:] Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, red. J. Brągiel, S. Badora, Wyd. UO, Opole. 2005 r., s. 382

[8] M. Kosiorek, Pedagogika autorytarna, a podejście włączające w procesie kształcenia ucz­nia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, „Przegląd Badań Edukacyjnych” nr 1-2., 2010 r., s. 144

[9] M. Bogdanowicz, Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci – nowa definicja i miejsce w klasyfikacjach międzynarodowych, „Psychologia Wychowawcza” nr 1.,1996 r.

[10] A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna (Nowa podstawa programowa), wyd. Erica, Warszawa 2010 r., s. 124

Opracowała: Barbara Kontowicz – Czytelniczka Portalu